135
атауымызға болады.
100
[1]
ХVІІІ ғасырдан Сарыарқаға елдің қоныстана бастауын Н.Н.Балкашин
дерегінде:
«Прежде из-за Каратауских гор к р. Чу и к Улутауским горам
направились момуны. В их числе были роды: атыгай, багыс, канджигали,
табукли, сарджетим,-чак, басентеин, караул. Далее басентеин и табуклы ушли
к Баянаулу. После момунов, из за Каратау пришел союз кувандык, состоявший
из аргынских родов алтай, калкаман, агыс, карпык и темеш. Этот союз
оттеснил момунов к северу и расположился в степях по верховьям р.Сарысу
по р. Нуре и.т.д. С кувандыками прикочевал еше род каракисяк, занявший горы
у Балхаша. Позднее пришел третий аргынский союз суюндык,состоявший из
родов дюрт-аул, каржас с козганом и каксалом».
101
[2, 256]
Бұл қағидаға дәлелдеме ретінде Сарыарқа өңірінде кездесетін ХVІІІ
ғ. салынған тарихи ескерткіштерді атауымызға болады. Себебі бұл кездегі
күмбездердің көпшілігі рулық территория жеріне емес, белгілі бір тарихи
оқиғаларға орай салынған. Мысалы, Қарағанды облысы Қарқаралы
ауданындағы Аппаз күмбезі. Далалық этнографиялық материалдар негізіне
сүйенсек, осы жәдігердің Аппаз аталуына үлкен бір байдың баласы көш
кезінде ме, әлде жорық кезінде ме осы жерде мертігіп қаза табады. Қаза тапқан
баласын ел болып жерлеп, басына күмбез орнатады.
102
Немесе Шет ауданындағы Қабанбай қорымындағы, Бәзілбай күмбезі де
ХVІІІ ғ. қатысты. Этнографиялық экспедиция кезінде жергілікті қариялардың
айтуынша бұл жерден Қабанбай батыр бір немесе екі мәрте қонып өтсе керек.
Содан жердің аты Қабанбай атанған.
103
Қай қоғамда болмасын меншіктің басты белгісі – жер. Жердің молдығы
көші-қонның ұзақтығы мал шаруашылығының берекелі дамуының алғы-
шарты.
Әрине қалыптасқан шекаралы меншікті қазақ жерінен ХVІІІ ғ. көре
алмаймыз. Дегенмен, жерді шаруашылық ыңғайына байланысты оқшаулау
әр рудың өз жайылымдарына, әсіресе қысқы қонысына иелік ету, сол ХVІІІ
ғ. өзінде кезігіп қалады. Жер үшін ру аралық келіспеушіліктер Орта жүзде
алтай мен қаракесек арасында қалыптасып, бұл дау Қаздауысты Қазыбектің
інісі Сәдібек тұсында болса керек. Қуандықтар қаракесектерді Нұраға
жолатпаймыз дейді, себебі Сәдібек ауылы отырған жерде
Достарыңызбен бөлісу: