Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
жүктеу/скачать 1,76 Mb. Pdf көрінісі
|
Күдеринова Құралай монография Қазақ жазуының тарихы
- Бұл бет үшін навигация:
- О, ө дыбыстары харакатпен емес
| ы,
і дауысты дыбыстары жүйелі түрде ке- Семинарға оқу үшін берілген бұл мәтін Г.Мамырбекованың «XVIII- XIX ғғ. араб жазулы қазақ жазбаларының графикалық-орфографиялық ерекшеліктері» атты зерттеуінен (Алматы, 2006) алынды. 174 сралы алиф арқылы таңбаланған, яғни иа таңбасы арқылы жазу кездеспейді. Сөз ішінде бір дауыссыз дыбыс қосарланып келсе, біреуі ғана жазылып үстіне «ташдид» белгісі қойылады. «Ташдид» белгісі қойылған сөздер өте сирек ұшырасады. Ташдид арқылы берлі- ген сөздердің көбі араб тілінен енген сөздер: амма – ) ﺍﻣﱠﺎ 1876 , №1; 1879, №14), ауал – ) ﺍﻭﱠﻞ 1876 № , 9 ; 1879 № , 8 ( , мәдәт – ) ﻤﺪﱠﺕ 1879 , № 27 ( , алла – ) ﺍ ﻟﻟﱠﻪ 1882 № , 1 ( , руссиа – ﺭﻭﺳﱢﻳﻪ , қазақиа – ) ﻗﺯﺍﻴﱢﻰ 1876 , № 2 ( . Араб тілінде екі алиф қатар келсе біреуі ғана жазылып үстіне мадда белгісі қойылады. Ал газетте дыбыстық мәні бар алифтің үстіне ғана мадда белгісі қойылып отырған. Маддалы алифпен сөз басындағы а, ә дауыстылары таңбаланған: алыб – ﺁﻠﺐ , әкел – ﺁﻛﻴﻞ . Дыбыстық мәні жоқ алифке мадда белгісін қою газеттер- де мүлде кездеспейді. Бұл ерекшеліктің қадим жазу жүйесінде толықтай сақталғанын ескерсек, жадид жазу кезеңінде де жалғасын тапқанын көреміз. Харакаттар дауысты дыбыстарды беруде сирек ұшырасады. О, ө дыбыстары харакатпен емес, тек таңба арқылы жазуда қойылып отырғанын байқаймыз. Бұл жадид жазуының негізгі ерекшеліктерінің бірі, яғни бір дыбысқа бір таңба. Бұл үрдіс араб жазуымен басылып шыққан кітаптарда жүйелене түсіп, ба-сым сипат ала бастайды. ... Газеттерде өнер, баға, ауа сөздерінің парсылық тұлғасын бұзбай таңбалау басым болып келеді. Мысалы, өнер/һөнер, баға/баһа ауа/хауа . Газеттердің ең басты ерекшелігі қысаң дауыстылар ы мен і-нің жазуда таңбаланбауы. Сонда газеттерде еріндік дауысты-лар о, ұ, ұ, ү дыбыстары жүйелі түрде жазуда белгіленіп отыр-са, ал ы, і қысаңдары таңбаланбаған. Баслұб, бітүбді деген аздаған сөздердің еріндікпен таңбаланғаны болмаса, басым көпшілігінің жазуда белгіленбегенін көреміз. Мысалы, барб (ба- рып), келб (келіп), қарздары (қарыздары), қлб (қылып). Ал жаз- баларда сөздің соңғы буынындағы ы, і қысаңдары еріндік ұ, ү әріптерімен көп жағдайда таңбаланып отырған. ... Жадид жазуымен басылып шыққан кітаптардың таңбалану ерекшеліктері: 1. Дауысты дыбыстар харакаттар арқылы емес, таңба арқылы беріліп, жазуда хатқа түсіп отырған, араб әліпбиіндегі 28 әріп таңбаларының барлығы дерлік (бір мәтін ішінде) қазақ сөздерін 175 |