Тјжірибелік сабаќтыѕ таќырыптары

7 
биоморфологиялық сипаттама жасау; қарайғайдың даму циклімен танысу. 
Сукулентті өсімдіктерімен: қоян от, боз кілем және мәңгі жасыл өсімдіктер
қарағай мен дөңгелек жапырақты алмұрт шөп, басқа ксерофиттерден: 
тасшүйгін, мысықтабан т.б. 
2
Қарағайлы орманның көлеңкелі жерлерінде, ылғалды ортада кездесетін 
өсімдіктерімен танысу: папоротниктер, көкек зығыры, орман бүлдіргені т.б. 
Көкек зығырының даму циклі мен танысу ( гаметофит жәнек спорофит).
3
Қарағайлы орманнан жиналған өсімдіктерді гербарийден қарастыру.
 
Бақылау сұрақтары:
1.
Қарағайлы орманның негізін құраушы сүректі ағаш түрлерін атаңыз. 
2.
Қарағайлы орманда бұталардан қандай түрлер кездеседі? 
3.
Қарағайлы орманда шөптесін өсімдіктерді атаңыз. 
Тақырып 2. Орман – табиғи жүйе
Мақсаты: 
орман алқабындағы биогеоценозға жалпы сипаттама беру.
 
 
Әдістемелік нұсқау 
ХІХ ғасырдын өзінде тірі организмдердің уақытпен кеңестік бойынша 
біртұтас ұйымдасқаны, олардың абиотыкалық ортамен өзара байланысы туралы 
көз қарастар кең тарала бастаған . 
К. Мебус биологиялық қауымдастығы туралы ұғым енгізді, онда 
түрлермен дарақтар жиынтығы тұрақты шектеуде және сұрыптала отырып , 
белгілі аумақты үзіліссіз иемденеді. 
Орман жүніндегі қазіргі ғалымның негізгі қалаушысы Г.Ф Морозов- 
сүректі және басқа өсімдік организмдері,сондай – ақ, жануарлар жағрапиялық 
орта өкімімен тіршілік ететіндер арасындағы байланыстыра туралы идеяны 
өмірге біртіндеп енгізе бастады.
ХХ ғасырдың басында Ф. Клементстің, толық дамыған биологиялық 
қауымдастықтың кең көлемде белгілі болады. Бұл биологиялық қауымдастық 
қоршаған өлі ортадан қалайда бөлектенген дегенді білдіреді.
Содан кейін белгілі сыртқы ортамен мекендейтін тірі организмдер бір-
бірімен және қоршаған ортамен бірегей физикалық жүйемен байланысқан деген 
ғылыми идеялар таныла бастады. 
1935 жылы А.Тенсли осындай өзара байланыстаға кешендерді белгілеу 
үшін « экожүйе» терминін ұсынды, мұнымен табиғаттың тұтас қосымша 
жүйелері ұғындырылды, мұнда организмдер,сондай – ақ, бейорганикалық 
факторлар біршама тұрақты жағдайда тұрады, әрі жетекші компонент өсімдік 
болып табылады. 
Тірі және өлі табиғаттың байланысы жөніндегі ғылым үшін В.И. 
Вернадскийдің «биосфера» ілімінің маңызы зор.
Ол тіршіліктің абиотикалық ортаға (атмосфера, гидросфера,литосфера) 
даусыз әсерін және осыған байланысты ерекше биологиялық жанама табиғи 
денелердің, мысалфы топырақтың қалыптасуын көрсетті. 

8 
ХХ ғасырдың 40- жылдарының басында табиғи кешендерді басқару 
міндеттерін шешу кезінде В.Н.Сукачев биогеологиялық қауымдастық жөніндегі 
ілімнің негізін қалады. Ол мынадай анықтама берді: «Биогелценоз- 
жер 
бетінің 
белгілі 
тартылысында 
табиғи 
құбылыстардың
(атмосфераның, тау жыныстарының, өсімдіктердің, жануарлармен топырақ 
организмдері дүниесінің ) және гидрологиялық жағдайлардың, олардың 
компонентерінің өзді-өзімен, заттармен қуаттардың бір – біріменқатынас 
түрлері және ішкі қарама – қайшылыққа тұрақты қозғалыста және даму 
болатын жиынтығы» . 
Сонымен, биогеоценоз-бұл биоценоз құрайтын жанама орта – экотоп 
және тірі организмдердің биокостық жүйесі. Экотоп өз кезегінде климатоп пен 
эндотоптан ( топырақ – жер жағдайлары) құралады. 
Биологиялық қауымдастықтың құрамына өсімдіктер (фитоценоз), 
жануарлар ( зооценоз) және микроорганизмдер ( микробоценоз) кіреді. Олар екі
трофикалык топтарды көрсетеді: автотрофтар - органикалык заттарды құрау 
үшін күн
қуатын пайдаланатын өсімдіктер және гетеротрофтар - энергия 
ретінде автотрофтар құрған органикалык затгарды пайдаланушы жануарлар, 
бактериялар, саңырауқұлактар. 
Биогеоценоз және экожүйе – өте жақын ұғымдар. Бірақ, экожүйе 
мөлшерсіз құрылым ретінде ұғындырылады. Бұл орман ішіндегі шіріген түбір, 
жеке ағаш және осы түбір мен ағаш орналасқан өсімдік қауымдастығы 
(фитоценоз) болуы мүмкін және т.б. 
Биогеоценоз өсімдік кауымдастығы шегіндсгі экожүйе. Бұл түрғыдан 
биогеоценоз - өсімдік жамылғысын, әсіресе, орманнын аса қолайлы өлшем 
бірлігі. 
Жүйеге кіру сыртқы қуаттың келуін сипаттайды, ал кері байланыс 
бөліктері жүйені орнықты тепе-теңдік жағдайда ұстаудың қажетті шарты болып 
табылады. 
И.С.Мелехов (1980) бойынша, орман табиғи жүйе ретінде мынандай 
ерекшеліктерімен: 
1) 
күрделі 
кешенді 
ұйымдастырылуымен, 
организмдер 
мен 
қауымдастықтардың (ценоздардың) өзара байланыстылығымен, осы кешендегі 
организмдермен, ортаның бірлігімен; 
2) 
динамикалық 
тепе-теңдікпен, 
орнықтылығымен, 
орман 
қауымдастығының барлық бірлігі ұзақ даму (эволюция) және табиғи іріктеу 
нәтижесінде жасалғанымен; 
3) жоғары қабілеттің қалпына келуімен және жаңаруымен; 
4) энергия мен заттың ерекше тендігімен, тұрақты биологиялық 
айналымымен және алмасуымен, сонымен қатар, заттардың биогеоценоздардан 
шығуымен, олардың косылуымен; 
5) 
процестердің 
динамикасымен, 
орманның 
орныктылық 
пен 
тұрақтылықка талпынысымен, күрделі қарама- қайшы өзара ықпалымен; 
6) жағрапиялық шарттылығымен сипатталады. 
Табиғат жуйелерінің соңғы ерекшелігіне назар аудару қажет. 
Жағрапиялық 
шарттылык 
белгілі 
бір 
мөлщерде 
экожүйелердің 

9 
(биогеоценоздардың) қайталанбастығын алдын ала аныктайды. Бірақ олардың 
қасиеттерін зерттеу, дамуын болжау, адамның жасампаз қызметін ұйымдастыру 
үшін сипаттамалары бойынша жакын биоцеоценоздар түрлерге (мысалы орман 
түрлеріне) және басқа сапалық жағынан ұқсамайтын топтарға, кластарға бірігуі 
мүмкін. 
Экожүйелердің тұтастык қасиеттерін зерттеу құрылымдардың және 
оларың функцияларының болжам сипатты қасиетгеріне қарай үлкен 
қияншылықтармен ұласады. 

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: