Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3
| Еуропа философиясы
47 Заттардың мэні олардың түпнегізі - құдайдың бойындағы жалпы идеялар болгандықган, адамдардың мақсаты - оларды діни сенім арқьшы білуге үмтылу. Ал философия болса, ол да діни догмалардың дұрыстыгын, ақиқаттығын өзіне тиесілі бар беделімен дәлелдеуі керек. Аквинскийдің пікірінше, дін - құдайдың табиғатын түсіндіретін ілім, сон- дықтан шіркеу оны уагыздаушы ретінде азаматтық қоғамнан жогары тұрады. Де- мек, өкімет билігі құдайдан. Жердегі тіршілік о дүнисдсгі болашақ рухани өмірге дайындық болгандықтан, патшалық билік рухани (діни) билікке бағынуы керек. Рухани билікті жүргізетін: Аспанда Христос, Жерде Рим паласы. Аквинскийдің ілімі XIX ғасырдың аяғында қалыптасқан қазіргі кездегі философияда өзіндік ор- ны бар неотомизмнің теориялық жэне идеологиялық арқауы болып отыр. Дунс Скот (1268-1308 ж.) шотланд схоласты, Аквинскийдің іліміне қарсы сын айтып, құдайдың да, адамның да ақыл-ойы оның ерік-жігеріне тәуелді, сондықтан да қүдайдың жігері не істеймін десе де абсолютті ерікті, ал оның қалағанын істе- геннің өзі - игілік. Құдай жігерінің арқасында әлемдегі жекс заттарды жаратқан. Ол - тек жаратушы ғана емес, сонымен бірге сол заттардың рухани түпне- гізі. Осындай рух адамда да бар. Адамның рухы (жаны) мәңгі, ал оның денесі кеңістік пен уақытта шектеулі. Рухтың негізгі мақсаты - танып біл. Адамдар се- зімдік түйсіктер арқылы заттардың қасиет сипаттарын таныса, ақыл-ой арқылы осы алынған деректер негізінде жалпылықтың (универсалий) мэнін түсінуге үм- тылады. Жалпы үгымдар таза ақыл-ойдьщ туындысы емес, эр заттың мэні, түп- негіз. Олар эр уақытга болтан жэне мэңгі бола береді. Тек адамдар таным процесі кезінде оларды заттардан бөліп алады да, жалпы ұгымын қалыптастырады. Ақыл- ой да, сезімдік түйсіністер де өз алдына рухани түпнегізді танып-біле алмайды, себебі олар сезім мүшесіне эсер етпейді. Олай болса, таным процесінде белсенді- лік көрсететін сезім мүшелері де, сана да емес, тек жігер тана. Себебі жігердің өзі жалпы рухтарга тэн, ал рухтың жігері құдайдың жігерінен нәр алады. Скоттың пі- кірінше, философия қарастыратын негізгі мэселе болмыс болгандықтан, ол руха ни түпнегізді танып-біле алмайды, ал діннің пэні рухани түпнегіз болганымен де, бірақ оны нақты түрде дәлелдей алмайтынына қарамастан, оның айтқандарына күмәнданбай сену керек. Дунс Скоттың ілімі скотизм деп аталган өзінің ізбасарлар мектебінің өкілде- ріне үлкен эсер етті. Ортагасырлық философияның көптеген идеяларымен келіспей, өзіндік пікір айтып, таным процесінде тэжірибенің беделін көтерген ойшылдардың бірі Род жер Бэкон болды (1214-1249 ж.). Ол философияны, табигаттану гылымдарын теологиядан бөлу керектігін уагыздап, гылымдар гимаратының іргетасы - тэжі- рибе, эксперимент жэне математика деп есептеді. Ол өз кезеңіндегі гұламаларды схоластикалық беделдің алдында бас июден гөрі тәжірибеге жүтінуге, бос пі- кірталастықтан экспериментке, керегі жоқ кітаптардан табигатты зерттеуге шақырады. Осы салада өзі де үлкен жетістіктерге жетті. Білімнің қайнар көзі жэне негізгі құралы - тэжірибе, логикалық пікір жэ не тылыми бедел. Бірақ осы аталгандардың ііиіндегі адамдарды ақиқатқа жет- кізетін гылыми құралдардың ең бастысы - тәжірибе. Себебі тэжірибе тәжірибе болгандықтан құндылыққа ие. Ал қалгандары осы тәжірибе арқылы дэлелде- |