91
1.5. Теориялық білім – ғылыми-педагогикалық зерттеудің базасы
деректер пайда болса, ғалымдар ең алдымен белгілі ғылыми білімдермен
сәйкестендіруге тырысады. Сөйтіп, жаңа деректер ғана емес, соған қа тыс-
ты білімдер жүйесі де тексеріліп нақтыланады. Ғалымдар көбінесе бас қа
жағдайдың орын алатынын жоққа шығармайды:
жан-жақты зерттеуден
кейін жаңа деректердің басқа салаға қатыстылығы мен басқа табиғи қыр-
лары ашылады. Оны түсіндірудің басқа әдістерін іздеуге тура келеді. Осын-
дай ізденістің басты құралы болжам болып табылады.
Дерек педагогикалық теорияның да өзегі болып табылатыны жалпыға
белгілі. Соңғы уақытта ғалымдар құрылымында педагогикалық дерекнама
ілімі (фактология) маңызды орын алатын педагогикалық жүйетану ілімінің
мазмұнын айқындап, белгілеуде. Олардың анықтауынша, педагогикалық
де рекнама ілімі – эмпирикалық деректерді
сипаттау мен талдау туралы,
нақты педагогикалық әрекеттің адамға, оның мінез-құлқына, қарым-қа ты-
насына, құндылық бағдарларына ықпалы туралы білім жүйесі.
Кез келген ғылыми зерттеу деректі жинау, жүйелеу мен талдап қо-
ры тудан басталады. Ғылыми деректі ғалымдар эмпирикалық және тео-
риялық танымның өзара қатынасы аясында қарастырады.
Ғылым әдіс на-
ма сында ғылыми таным дегеніміз – үдеріс, яғни екі негізгі деңгейден –
эмпирикалық және танымдық деңгейден тұратын дамушы білімдер жүйесі.
Эмпирикалыққа тән басты белгілер: деректер жинау, оларды алғашқы
жүйелеу, бақыланған және сынақтан өткен мәліметтерді сипаттау, олар-
ды жіктеу және басқа да деректерді тіркеу әрекеті. Эмпирикалық зерттеу
тікелей нысанға бағытталады, деректерді салыстыру, өлшеу, сынақтан өт-
кізу, талдау, байқау әдістері мен құралдарының
көмегімен меңгереді, ал
олар дың ең маңызды элементі дерек болып табылады.
Теориялық білім – белгілі бір педагогикалық құбылысты талқылауға,
қолдануға және түсіндіруге бағытталған ғылыми көзқарастар, түсініктер,
идеялар жиынтығы. Тар мағынасында алғанда, теория педагогикалық іс-
әрекеттің зерттелініп жатқан саласының заңдылықтары мен байланыстары
туралы тұтас түсінік беретін ғылыми білімді ұйымдастыру формасы.
Ғылым дамуының ұзақ тарихында оның құрал-сайманы байытылды, ал
ғылыми әдіс ғылыми теориядан, оны қолданудан бөлек қарастырылмайтын
болды. Ғылыми теория ғылыми әдістің міндетті құрамдас бөлігіне айналды.
Ғылыми теориясыз ешбір ғалым қазіргі уақытта ғылыми әдісті көз алды-
на елестете алмайды. Жақсы құрылымданған теория – шынайы болмысты
танудың нағыз мәні. Сондықтан да ғылыми теория ғылыми әдістің мәнді
бөлігі, демек, ғылыми әдіс – әрекеттенуші теория.
Ғылыми білімнің басты құрамдас бөлігі – теория. Әрине, ғылыми білім
– шынайылықтың тәжірибелік танудың мәліметтері,
зерттеу барысында
алынған фактілер, анықталған эмпирикалық заңдылықтар. Бұның бәріне
ғылыми білімнің құрамдас бөліктері ретінде теория тұтастық қасиетін