Объединение юридических лиц в форме ассоциации «общенациональное движение «бобек»
жүктеу/скачать 3,05 Mb. Pdf көрінісі
|
Сборник МНПК
| INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2023: CENTRAL ASIA» ASTANA, KAZAKHSTAN, APRIL 2023 57 Кесте 2 - Су қоймасы бөгетінің жарылуы (бұзылуы) кезіндегі қималар бойынша серпіліс толқынының параметрлері № қим а. Арақа шықты қ, км Қима, елді- мекен Еңістік Серпіліс толқын ының өту уақыты, сағат Серпіліс толқын ының биіктігі h, м Серпіліс толқын ының жылдам дығы V, м/с Толқын фронты ның келу уақыты, ч Толқы н шыңын ың келу уақыт ы, ч Су басу ұзақтығы t зат , сағ. 1 0.5 Төменгі бьеф 0.00100 0.03 9.96 4.75 0.02 0.30 4.44 2 1.05 Күрті 0.00143 0.10 9.92 2.96 0.03 0.60 8.37 3 10.2 Су алу торабы 0.00118 1.14 9.18 2.48 0.37 3.60 29.23 4 20.9 Ақши 0.00134 2.22 8.72 2.00 0.96 6.43 40.84 5 39.95 Аралқұм 0.00133 8.46 6.80 1.31 3.97 13.25 44.10 6 67.69 Ақтоғай 0.00139 18.80 4.94 1.00 8.73 23.81 50.19 2 кестедегі мәліметтерге сәйкес бөгет бұзылған кезде серпінді толқын өтуі мүмкін, учаскелер мен елді мекендер су басу қаупіне ұшырауы мүмкін. Ең жақын елді мекендер құрты жақындау уақыты толқындар 10 минут, биіктігі-9,92 метр және жылдамдығы-2,96 м/с, сондай- ақ су басу ұзақтығы 8,37 сағат. Осы көрсеткіштер бойынша сызылған графиктер онда серпіліс толқынының қозғалысы көрсетілген толқындардың жарма арқылы келу уақыты [5]. Бұл зерттеуде салынған сандық биіктік үлгілері (ҚБМ) су басу аймағын, белгілі бір шектерден жоғары су басқан төмен жатқан жер учаскелерінің географиялық көлемін сипаттау үшін өте маңызды. Бұл сандық биіктік модельдері жайылмаларды басқару стратегияларында қолданылуы мүмкін. Түзету шаралары жоғары ажыратымдылық пен жоғары дәлдіктегі сандық жер бедері модельдері алынған болжамды немесе имитацияланған су тасқынына негізделуі мүмкін [6]. Жұмыста су басу аймағын анықтау үшін HEC-RAS – та (Hydrological Engineering Center River analysis system) Күрті өзенінің модель құру оның геометриялық бейнесін салу болып табылады (түзу және оған перпендикуляр саңылаулар ретінде-өзен арнасының өзін жеңілдетілген түрде бейнелейді). Неғұрлым байыпты зерттеулер мен күрделі гидрологиялық модельдерді шешу үшін Күрті өзені өзеннің барлық ең кішкентай иілулерін қайталай отырып, оның нақты сұлбаларын біртіндеп қалпына келтіре отырып, қысқа кесінділермен сызылады [7, 8]. Бөгеттен 1050 метр қашықтықта орналасқан HEC-RAS (Hydrological Engineering Center River Analysis system) бағдарламасының деректеріне сәйкес Күрті ауылы су басуы мүмкін, су деңгейі 1,246 метрге дейін жетеді, бөгеттен 20900 метр қашықтықта орналасқан Ақши ауылы 0,8 метрге дейін, бөгеттен 39950 метр қашықтықта орналасқан Аралқұм ауылы 3,244 метр, бөгеттен 67690 метрде орналасқан Ақтоғай ауылы 1,374 метрге дейін жетеді [9, 10]. Сурет 1- Курты өзені төменгі бьефтіңің су басу аймағының картасы Сурет 2 – Күрті өзеннің төменгі бьефінде орналасқан Күрті ауылының су басу картасы |