Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім

31
көрсеткіштердің
түрлі
өлшемдерін
анықтауға
мүмкіндік
береді
. 
Сандық
көрсеткіштерді
сипаттау
абсолюттік
өлшемдер
, 
салыстыр
-
малы
көрсеткіштер
, 
балдық
жəне
жіктемелік
бағалаулар
арқылы
беріледі
.
6. 
Картографиялық
 
объектілердің
 
бірізділігі
–
картаның
үлгі
ретіндегі
қасиеттері
белгіленген
шартты
белгілер
жүйесінде
нақты
бір
мəнді
ғана
көрсететіндігінде
. 
Ол
екі
мағынада
: 
кеңістіктік
бірізділік
жəне
шартты
белгілік
бірізділік
тұрғысында
сипатталады
. 
7. 
Картографиялық
 
объектілердің
 
үздіксіздігі
–
картада
бейнеленетін
объектілердің
үзіліссіз
жалғасуынан
көрінеді
, 
яғни
карта
бетінде
бос
кеңістіктер
болмауы
шарт
.
8. 
Картаның
 
көрнектілігі
 –
картада
бейнеленген
объектілердің
кеңістіктік
пішіндері
, 
орналасуы
жəне
олардың
өзара
байланысының
көпшіліктің
қабылдауына
тиімді
болуынан
көрінеді
. 
Карта
көрнектілігі
оның
оқылу
мүмкіндігімен
тығыз
байланысты
, 
яғни
ондағы
барлық
объектілердің
элементтері
мен
бөлшектері
бір
-
бірінен
айқын
ажыратылуы
тиіс
.
9. 
Картаның
 
жалпылама
 
көрінісі
 –
бір
қараған
кезде
картадағы
барлық
объектілер
, 
олардың
орналасу
ерекшеліктері
жəне
өзара
байланысы
, 
негізгі
элементтері
мен
құрылымы
көзге
айқын
көрінуі
қажет
.
10. 
Картаның
 
жоғары
 
ақпараттық
 
мазмұндылығы
–
картаның
əрбір
аудан
бірлігінде
мүмкіндігінше
сапалық
сипаттама
-
лар
, 
географиялық
атаулар
мен
шартты
белгілердің
саны
неғұрлым
көп
болуы
тиіс
. 
Ғылыми
-
анықтамалық
картаның
1 
дм
2
ауданында
шартты
белгілер
жиынтығы
жүзден
аспауы
тиіс
. 
Белгілер
бір
-
бірімен
сəйкестенуі
немесе
бірінің
үстіне
бірі
көрсетілуі
мүмкін
, 
мəселен
қабатты
бояулардың
үстіне
штрихтер
, 
сызықтар
, 
белгілер
қатар
түсіріледі
.
Географиялық
карталар
мазмұндық
дəлдігіне
қарай
былайша
жіктеледі
:
1. 
Байқау
карталары
немесе
құжаттық
карта
;
2. 
Карта
-
қорытынды
, 
ол
карталар
нақты
алынған
мəліметтер
негізінде
жасалады
;
3. 
Гипотетикалық
карталар
– 
болжаулар
мен
жорамалдар
негізінде
жасалады
, 
мəселен
«
Литосфералық
тақталар
қозғалысы
»;
4. 
Тенденциялық
карталар
: 
нақты
мəліметтерді
кері
бұрмалау
арқылы
жасалады
. 
Көп
жағдайда
саяси
, 
геосаяси
оқиғаларды
бейнелейтін
карталарды
жатқызады
.

32
Карта
мазмұнының
нақтылығы
мен
геометриялық
дəлдігіне
қарай
карта
-
сызба
жəне
сызбалық
 
карта
деп
бөлінеді
. 
Карта
-
сызба
алдын
ала
жоспарланған
түрлі
бейнелеуді
қарапайымдап
көрсетсе
, 
ал
сызбалық
картада
сандық
жəне
сапалық
бұрмаланулар
көптеп
кездесуі
мүмкін
.
Карталар
қолданбалы
мəніне
қарай
нысандар
мен
құбылыстарды
жіктеуге
сəйкес
берілсе
– 
инвентаризациялық
деп
, 
ал
нысандар
мен
құбылыстар
пайдалануы
мен
тиімділігі
нақты
көрсетілген
жағдайда
– 
бағалау
 
карталары
деп
бөлінеді
. 
Сондай
-
ақ
ұсыныс
 
карталары
мен
болжау
 
карталары
 
да
ажыратылады
. 
1. 
Географиялық
 
карталар
 
қолданылуына
 
қарай
:
2. 
Ғылыми
-
анықтамалық
 
карталар
;
3. 
Оқу
 
карталары
;
4. 
Теңіз
-
навигациялық
 
карталар
;
5. 
Өзен
, 
көл
, 
канал
-
навигациялық
 
карталары
;
6. 
Əуе
-
навигациялық
 
карталар
;
7. 
Кадастрлық
 
карталар
;
8. 
Жолдар
 (
авто
, 
темір
 
жол
) 
картасы
;
9. 
Жобалау
 
карталары
;
10. 
Үгіт
-
насихат
 
карталары
;
11. 
Туристік
 
карталар
;
12. 
Арнаулы
 
карталар
 
болып
 
бірнеше
 
түрге
 
бөлінеді
Карталар
жеке
дара
жəне
карталар
топтамасы
түрінде
де
жаса
-
лады
. 
Жалпы
карталар
: 
бір
ғана
аумақты
қамтитын
, 
алайда
түрлі
тақырыпта
жасалатын
карталар
топтамасы
; 
екіншісі
– 
бір
тақырыпқа
арналған
, 
алайда
, 
түрлі
аумақты
қамтитын
карталар
топтамасы
сияқты
екі
сериямен
жасалады
.
Бірінші
сериядағы
карталар
топтамасына
тəн
белгілер
: 
оқырман
білімінің
деңгейіне
негізделген
ортақ
математикалық
(
проек
-
ция
, 
масштаб
) 
жəне
географиялық
негіз
(
өзендер
мен
көлдердің
, 
елді
мекендердің
, 
жолдар
мен
шекаралар
сызығының
біртектес
жиынтығы
), 
келісілген
шартты
белгілер
жиынтығы
мен
ақпаратты
жеткізудің
əдіс
-
тəсілдері
болып
табылады
. 
Барлық
карталар
түрліше
мазмұндағы
кесте
, 
диаграмма
, 
график
жəне
түсіндірме
мəтіндермен
толықтырылады
. 
Карталардың
екінші
сериядағы
топтамасына
тəн
белгілер
: 
құбылыстар
мен
шартты
белгілердің
біртектес
болуы
жəне
ақпаратты
беруде
бірегей
белгілердің
сақталуы
; 
карталардың
көркемделуінің
де
біртектес
болуы
. 
Алайда
карталардың
математикалық
жəне

33
географиялық
негізі
бірдей
болмауы
мүмкін
, 
бірақ
географиялық
жинақтау
деңгейі
бірдей
дəрежеде
болады
. 
Бұл
карталарды
жасауда
проекцияның
бірдей
түрін
қолдануға
тырысады
. 
Оларға
орта
мек
-
тептерге
арналған
қабырға
карталар
топтамасы
жатады
. 
Карталардың
түптелген
жиынтығы
– 
атластар
деп
аталады
. 
Атлас
карталары
бірін
-
бірі
толықтыратын
, 
форматы
мен
проек
-
циялары
ортақ
, 
масштабы
жағынан
біртектес
болып
келеді
. 
Олар
: 

жүктеу/скачать 8,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: