Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім

396
(
тырнауға
) 
көрсететін
тегеуріні
. 
Қаттылық
Мосс
шкаласымен
өлшенеді
.
Минералдардың
 
тығыздығы
 – 
минералдар
ауыр
жəне
жеңілдігіне
қарай
үш
топқа
бөлінеді
: 
жеңіл
– 
тығыздығы
2,5 
г
/
см
3
-
ға
дейін
, 
салмағы
орташа
– 2,5-4 
г
/
см
3
, 
ауыр
минералдар
– 
тығыздығы
4 
г
/
см
3
жоғары
.
Минералдардың
 
жылтырлығы
– 
оның
бетіне
түскен
жарық
сəуленің
шағылуына
, 
сынуына
, 
жұтылуына
байланысты
жіктелуі
.
Мұздар
 
–
 
жер
бетінде
ұзақ
уақыттар
бойына
сақталатын
кристалды
мұз
шоғыры
.
Мұхиттық
 
жер
 
қыртысы
 
–
шөгінді
(1,5-2 
км
); 
базальтты
(4-8 
км
) 
қабаттардан
тұрады
, 
гранит
қабаты
мұхит
түбінде
болмайды
.
сол
себепті
мұхиттық
жер
қыртысы
жұқа
əрі
қозғалмалы
болып
келеді
.
Мономинералды
 
таужыныстары
 – 
бір
ғана
минералдан
тұратын
тау
жыныстары
, 
грек
. “
моно
” – 
бір
деген
мағына
береді
.
Мобилизм
 
болжамы
–
оны
жақтаушылардың
пайымдауынша
, 
ірі
континеттік
блоктар
(
литосфералық
плиталар
) 
судағы
сең
тəрізді
үнемі
теңселіп
, 
жазық
бағытта
орнынан
жылжып
жүреді
. 
Жылжуы
мыңдаған
километрге
де
жетуі
мүмкін
.
Неотектоникалық
 
қозғалыстар
–
неоген
-
төрттік
кезеңде
етек
алған
, 
əлі
де
аяқталып
бітпеген
тектоникалық
қозғалыстар
.
Нивальдық
 
климат
 
–
 
жылдың
барлық
мезгілдерінде
жауын
-
шашыны
көп
мөлшерде
жəне
қатты
(
қар
, 
бұршақ
) 
түрде
түсіп
, 
жылдың
жылы
мезгілінде
қары
еріп
, 
суы
буланып
үлгермейтін
климат
типі
. 
Нунатака
 
–
 
тасты
жартастардың
мұздықтың
бетінде
оқшаула
-
нып
көрініс
беруі
.
Оза
 
– 
мұздық
шөгінді
жыныстар
– 
мореналардың
жинақталуы
-
нан
түзілетін
, 
жіңішке
, 
бірақ
ұзын
əрі
иректелген
бұйраттар
тізбегі
. 
Ұзындығы
бірнеше
км
, 
көлденең
қимасы
бірнеше
жүздеген
м
, 
ал
биіктігі
ондаған
м
аспайды
. 
Озалар
мұз
денудациясы
басым
болған
аймақтарда
таралған
. 
Ортаңғы
 
мантия
– 
400 
км
-
ден
1000 
км
-
ге
дейінгі
аралықты
қамтиды
. 
Бұл
зонаны
алғаш
рет
орыс
академигі
Б
.
Б
. 
Голицын
(1912) 
анықтады
, 
сол
себепті
ол
“
Голицын
шекарасы
” 
деп
те
аталады
.
Пайдалы
 
қазбалар
 – 
бір
минералдан
, 
көп
жағдайда
бірнеше
минералдар
жиынтығынан
тұратын
металдық
жəне
бейметалдық
кен
көздері
.
Палеогеографиялық__корреляция___əдісі'>Палеогеографиялық__карталар'>Палеогеографиялық
 
карталар
–
белгілі
бір
тарихи
-
геологиялық
кезеңге
(
эра
, 
дəуір
) 
арналып
жасалатын
карта
. 
Онда

397
ежелгі
қатпарлықтар
мен
майысу
аудандары
, 
ежелгі
жыныстардың
жинақталу
жəне
шайылу
аудандары
, 
ежелгі
құрлық
пен
су
ба
-
сып
жатқан
алаптардың
арақатынасы
, 
палеоботаникалық
жəне
палеофауналық
аймақтар
көрсетіледі
. 
Палеогеографиялық
 
корреляция
 
əдісі
 –
жер
қойнауында
жүр
-
ген
аса
маңызды
палеогеографиялық
құбылыстар
мен
геологиялық
жыныстарды
түрлі
сапалық
жəне
сандық
көрсеткіштерді
өзара
са
-
лыстыру
нəтижесін
анықтаумен
айналысады
.
Палеогеографиялық
 
репер
– 
ертедегі
əлдебір
географиялық
құбылыс
немесе
оның
басқа
жүйелер
құрамындағы
қайталама
көрінісі
көмегімен
бір
-
біріне
жақын
жəне
өте
алшақ
орналасқан
аумақтардағы
табиғат
құбылыстарын
өзара
салыстыру
үшін
қолданылатын
көрсеткіш
.
Палеопедологиялық
(
қазба
 
топырақ
 
қабаттарын
 
талдау
) 
талдау
– 
белгілі
бір
аймақтың
ежелгі
табиғат
жағдайының
(
жер
бедері
, 
климат
, 
өсімдік
жамылғысы
) 
мейлінше
нақты
бейнесін
қалпына
келтіру
үшін
, 
қажетті
ақпараттарды
топырақ
қабаттарын
зерттеу
арқылы
жүзеге
асырылады
.
Параплатформалар
 
(
лат
. – 
қозғалмалы
) – 
неотектоникалық
қозғалыстар
əсеріне
ұшырап
, 
тұтастығы
бұзылған
платформа
-
лар
қозғалмалы
сипат
алады
. 
Мезозой
жəне
Альпі
қатпарлықтары
əсерінен
Қытай
платформасының
тұтастығы
бұзылып
, 
бірнеше
бөліктерге
ажырап
кеткен
; 
қазіргі
кезде
оның
аумағында
жер
сілкіну
жиі
байқалады
. 
Ішкі
күштердің
əсерінен
кейбір
платформалардың
іргетасінде
мантияға
дейін
жететін
терең
жарықтар
пайда
болып
, 
оның
бойымен
интрузивті
жыныстардың
жаппай
жоғары
көтерілуі
жүрген
.
Петрографиялық
 
əдіс
 – 
бір
-
біріне
жақын
орналасқан
тау
жыныстарының
минералдық
құрамының
ұқсастығын
зерттеуге
негізделген
əдіс
.
Пликативтік
 
дислокация
 (
лат
.
 “
пликатио
” - 
бүктеу
, 
бүктелу
) 
–
нəтижесінде
жыныс
қабаттарының
алғашқы
пішіндері
немесе
жазық
жатуы
бұзылған
жағдайда
қатпарлы
құрылымдар
түзіледі
.
Полиминералды
 
тау
 
жыныстары
 
(
грек
.
 “
поли
” – 
көп
)
 – 
бірнеше
минералдардан
түзілген
тау
жыныстары
деген
мағына
береді
.
Протогеосинклиндер
– 
ұзындығы
мыңдаған
, 
ал
ені
жүздеген
километрге
созылған
, 
ежелгі
протерозойлық
ерекше
қозғалмалы
белдеулер
. 
Олардың
барлығы
архейлік
континенттік
жер
қыртысының
рифтогенезі
нəтижесінде
іргетасы
қаланған
жер
қыртысының
ең
ежелгі
бөлігі
. 
Кейбір
протогеосинклиндерден
жаңа

398
мұхиттық
жер
қыртысы
қалыптасқан
. 
Протогеосинклиндер
біршама
терең
сулы
алаптар
болып
табылады
.
Протоплатформалар
– 
жер
қыртысының
ең
ежелгі
біршама
тұрақты
, 
иілуге
жəне
майысуға
келмейтін
қатты
бөлігі
. 
Олар
шама
-
мен
архейлік
Пангеяның
сынықтары
болып
табылатын
континенттік
жер
қыртысының
айырықша
бөліктері
. 
Олардың
көлденең
енінің
өзі
жүздеген
километрден
мыңдаған
километрге
дейін
жетеді
.
Радиокөміртекті
 
əдіс
 
– 
тау
жыныстары
құрамындағы
радиоактивті
көміртегі
изотопының
алғашқы
жəне
қалдық
концен
-
трациясын
салыстыру
негізінде
жүргізіледі
. 
Анықтаушы
материал
ретінде
өсімдіктер
қалдықтары
, 
топырақ
қарашірігі
, 
биогендік
кар
-
бонаттар
, 
мұздық
құрамындағы
көмірқышқыл
газы
алынады
.
Синклиналь
(
грек
.
 “
синклио
” – 
еңкею
, 
иілу
)
 – 
иіні
төмен
қараған
, 
сол
себептен
қанаттары
бір
-
біріне
қарай
еңіс
қатпарлар
.
Синклиндік
 
құрылымы
иіні
төменге
қараған
, 
қанаттары
бір
-
біріне
қарай
еңкіш
келген
, 
теріс
мағыналы
(
ойыс
), 
иілім
.
Силикаттар
–
Жер
қабығында
ең
көп
тараған
жыныс
құрушы
минералдар
. 
Силикаттардың
барлығының
кристалдық
торының
негізіне
төрт
валентті
кремний
анионы
(SiO
4
-4
) 
кіреді
. 

жүктеу/скачать 8,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: