қа рым-қа ты на сы ның ерек ше лік те рі

3.2. Жо ға ры мек теп оқы ту шы сы мен сту дент қа рым-қа ты на сы ...
79
– тұл ға ның пси хо фи зиоло гиялық қа сиет те рі оның суб ъек ті 
рө лін іс ке асы ру дың ал ғаш қы не гіз де рі ре тін де; 
– қа бі лет ті лік; 
– өзін дік қа сиет те рі, оның ішін де ба ғыт ты лық; 
– кә сіп ті-пе да го ги ка лық, пән дік бі лі мі мен ше бер лі гі, кә сіп-
тік икем ді лі гі.
Ке ле сі пси хо фи зиоло гиялық көр сет кіш тер оқытушының
суб ъек тив ті қыз ме ті не әсер ете ді: се зім тал дық, жыл дам ды лық, 
бел сен ді лік, жыл дым ды лық пен бел сен ді лік тің қа ты на сы, кө ңіл 
күй қыз ба лы ғы, экс тра вер сия мен инт ро вер сия, сол сияқ ты, кө-
ңіл күй ұс там ды лы ғы не ме се жүй ке қоз ба лы лы ғы, қа был дау дың 
ана ли ти ка лық не ме се син те ти ка лық тү рі, ког ни тив ті тіл ді анық-
тайт ын тәуел сіз дік не ме се тәуел ді лік жә не жал пы лай жо ға ры өзі-
нің жүй ке жүйесі қыз ме ті нің тем пе ра мен тін ай қын дауы: жі гер лі-
лік-әл сіз дік, са быр лы лық-са быр сыз дық, қо зу ба ры сын пай ым дау 
мен те жеу жыл дам ды ғы.
Ұстаз өз жұ мы сын та быс ты орын дау үшін оның жал пы жә-
не ар найы қа бі лет ті лі гі бо луы қа жет. Жал пы қа бі лет ті лік ке кез 
кел ген адам ға тән іс-әре кет те же те тін жо ғар ғы та быс тар, ал ар-
найы қа бі лет ті лік ке пе да го ги ка лық қыз мет те та быс қа жет кі зе тін-
дер жа та ды. Оқы ту шы өзін дік тұр ғы дан 
ди дак ти ка лық (оқы ту ға 
қой ыла тын та лап тар ды), ака де миялық (бі лім бе ру дің маз мұ ны, 
мә ні, т.б.), ора тор лық (ше шен дік), ұйым дас ты ру шы лық, бас қа-
ру шы лық, ком му ни ка тив тік,­
т.б. қа бі лет ті лік тер ге ие бо луы тиіс.
Пе да го ги ка лық қа бі лет тер оқы ту шы кә сі бін та быс ты мең ге-
ру дің ма ңыз ды шар ты бол ға ны мен, ол ше шу ші кә сіп тік қа сиет 
емес. 
Олай бол са, оқы ту шы ның ма ңыз ды кә сіп тік қа сиеті: ең бек-
қор лық, тәр тіп, жауап кер ші лік, ал ға мақ сат қоя бі лу, оған же ту 
жол да рын таң дай бі лу, ұқып ты лық, мұ қият ты лық, та бан ды лық, 
жүйелі жә не жос пар лы түр де өзі нің кә сіп тік дең гейін жо ға ры ла-
ту, бі лі мін те рең де ту, өз ең бе гі нің са па сын жо ға ры ла ту ға ты ры су 
қа сиет те рі жә не т.б. бо лып та бы ла ды.
Оқы ту шы ға тән ең мін дет ті қа сиет – гу ма низм. Гу ман ды қа-
рым-қа ты нас бі лім алу шы ның же ке ба сы на де ген ықы лас тан, 

3-бөлім. Жоғары оқу орындарындағы оқытушының жеке және ...
80
оқу шы ға жа ны ашу дан, оған кө мек көр се ту ден, оның пі кі рін, да-
му ерек ше лік жағ дайла рын сый лау дан, бі лім алу шы ның бі лім ді 
мең ге ру іс-әре ке ті не де ген жо ға ры та лап тан, оның же ке ба сы ның 
да му ына қам қор лық жа саудан құ ра ла ды. Білім алушылар ал ды-
мен мұ ға лім нің бұл қа сиет те рін кө ріп оған ерік сіз елік тей бас-
тайды, бір те-бір те өз бой ла ры нан да осы қа сиет тер ді тәр бие лей 
бас тайды, гу ма низм тұр ғы сы нан тә жі ри бе жи нақ тайды. 
Оқы ту шы ның өзін-өзі ұс тауын бір не ше түр ге бө ліп қа рас ты-
ру ға бо ла ды:
1. Монб лан мо де лі, ол бі лім пат ша лы ғын да оты рып, сту дент 
қауымы нан ал шақ, яғ ни сту дент қауымы тек тың дау шы лар қа та-
рын да. Се беп-сал да ры: пси хо ло гия лық қа рым-қа ты нас тың жоқ-
ты ғы, сту де нт тер дің оқу ға де ген нем құ рай ды лы ғы на алып ке ле-
ді.
2. Қы тай қор ға ны, бі рін ші жағ дайға ұқ сас, бі рақ сту дент пен 
оқы ту шы ның ара сын да ғы әл сіз бай ла ныс. Мұн да бір жақ тық қа-
рым-қа ты нас. Оқы ту шы ның ерік сіз өзі нің ста ту сын, қа бі лет ті лі-
гін көр се ту. Сал да ры: сту де нт тер мен жет кі лік сіз қа рым-қа ты нас 
жа сауға, ал сту дент қауымы та ра пы нан оқы ту шы ға де ген нем құ-
рай ды лық қа алып ке ле ді.
3. Ло ка тор, оқы ту шы бел гі лі са ғат та ға на тек қа бі лет ті не ме-
се әл сіз сту де нт тер ге на зар ауда ра ды. Қа рым-қа ты нас ор та ның 
кө ңіл күйіне не гіз де ле ді. Сал да ры: оқы ту шы лық жүйе бой ын ша 
сту де нт пен қа рым-қа ты нас жа сау ке рек бол са, мұн да жағ дай қа-
рым-қа ты нас қа не гіз де ле ді.
4. Ги по реф лек ция мо де лі (Те те рев) – оқы ту шы қа рым-қа-
ты нас жа сауда өзі мен ға на тұй ық та луы. Оның сөй ле ген сө зі бір 
қа лып та өте ді. Ол тек өзін ға на ес ти ді, ал тың дау шы лар ды ес ті-
мей ді. Сал да ры: оқы ту шы мен сту де нт тің ара сын да ғы қа рым-қа-
ты нас тың мүл де бол мауы.
5. Гам лет, оқы ту шы өзі нің айт қан дә лел де рі не, дұ рыс әре-
ке ті не кү мән кел ті ре ді. Сту де нт тің кем ші лік те рін өзі нің есе бі не 
қа был дайды. Сал да ры: оқы ту шы ның әлеу мет тік-пси хо ло гия лық 
се зі мі нің се зім тал ды лы ғы, сту де нт ке ел бас қа ру кү ші тиеді, ал 
оқы ту шы қа рым-қа ты нас дең гейін де ға на. 

3.2. Жо ға ры мек теп оқы ту шы сы мен сту дент қа рым-қа ты на сы ...
81
6. Ро бот, мұн да оқы ту шы мен сту дент қа рым-қа ты на сы бағ-
дар ла ма бой ын ша, яғ ни он да көр се тіл ген са бақ тың мақ са ты жә не 
тап сыр ма ла ры на не гіз де ле ді. Бі рақ оқы ту шы жағ дай дың өз ге руін 
мой ын да май ды. 
7. Бе дел ді мо дель – (Мен – өзім) Тәр бие леу, оқы ту про це сі 
тек оқы ту шы ға жүк тел ген. Оқы ту шы – жауап тар дың, сұ рақ тар-
дың, ай қын дау дың, дә лел деу лер дің қай нар көз де рі. Жал пы ауди-
то риямен қа рым-қа ты нас мүл де жоқ тың қа сы. Сту дент қауымы 
тек орын дау шы рө лін де, яғ ни тап сыр ма лар ды кү те ді. Сту де нт-
тің та ным дық жә не қо ғам дық бел сен ді лі гі тө мен дейді. Сал да ры: 
оқы ту дың шы ғар ма шы лық қа сиеті жо ға ла ды. 
8. Бел сен ді әре кет тес тік «Одақ», оқы ту шы әр кез сту де нт тер-
мен қа рым-қа ты нас та бо ла ды. Олар ды сер гек ұс тай ды, ор та да ғы 
пси хо ло гия лық жағ дай лар ға, өз ге ріс тер ге тез бейім де ле ді. Оқы-
ту шы сту де нт тер мен дос тық қа рым-қа ты нас та бол са да, бел гі лі 
бір қа шық тық ұс тай ды. Сал да ры: оқы ту, ұйым дас ты ру шы лық 
мә се ле лер ді бір ле сіп күш жұм сау ар қы лы ше ші ле ді. Осылар- 
дың ішінде тиімді модель ретінде соңғы «Одақ» моделін айта 
аламыз.

жүктеу/скачать 5,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: