Әл-фараби атын да ғы Қа зақ Ұлт тық уни вер ситеті жоғары мек теп

5-бөлім. Жо ға ры мек тептегі оқыту процесін ұйымдастыру
98
Дә ріс – мо но лог ре тін де жү зе ге аса тын жауап ты пуб ли ка лық 
қойы лым. Дә ріс бе ру ші ауди то рия (сту де нт тер) ал дын да тү зе ту сіз 
«та за» сөй леуі қа жет. Жа зу үс те лін де жі бер ген қа те лік ті оңай сы-
зып тас тай ал сақ, дә ріс ті оқу ба ры сын да қа те жі бе ру ке ші рім сіз 
де сек те бо ла ды. Мұ ның бә рі дә ріс бе ру ші ден дә ріс ке дай ын да лу 
ке зін де тіл жә не баян дау сти лі мен көп жұ мыс іс теуді та лап ете ді. 
Мә тін нің қа ра пай ым ды лы ғы мен же ңіл ді гі жо ға ры мек теп-
те гі дә ріс тің бас ты же тіс ті гі бо лып та бы ла ды. Анық емес жә не 
бұр ма лан ған мә тін нің екі се бе бі бар: 1) дә ріс бе ру ші нің жауап бе-
ріп отыр ған сұ ра ғын те рең тү сін беуі; 2) өз ойын тың дау шы лар ға 
қа ра пай ым түр де жет кі зе біл меуі. 
Дә ріс тің қа ра пай ым ды лы ғы мен тү сі нік ті лі гі мә тін нің қыс қа 
бо луымен ты ғыз бай ла ныс ты. Ғы лым ті лі қыс қа. Ака де миялық 
дә ріс те көп нәр се айтуға бо ла ды, бі рақ көп сөй леу ге бол майды. 
Дә ріс бе ру ші нің ұзақ ма ғы на сыз сө зі тың дау шы ны жа лық ты ра ды 
жә не шар ша та ды. Өкі ніш ке орай, жо ға ры оқу орын да рын да өзі-
мен-өзі тү сі нік ті қа ра пай ым нәр се ні қайталап тү сін ді ре бе ре тін, 
көп сөй лейт ін дә ріс бе ру ші лер кез де се ді. 
Дә ріс ті оқу шаб лон ды бол мауы қа жет. Дә ріс тің фор ма сы бір-
қа тар жағ дай лар ға жә не ең бас ты сы ма те ри ал маз мұ ны мен та қы-
ры бы ның си па ты на бай ла ныс ты бо ла ды. Дә ріс те гі шаб лон дә ріс-
ші нің оқы ла тын дә ріс ті дай ын кі тап та ғы фра за тү рін де бер ген де 
пай да бо ла ды. 
Дә ріс – ар найы бел гі ле рі ғы лы ми ор та да қа был дан ған өзі нің 
тер ми но ло гиясы, фра зе оло гиясы мен эти ке ті бар ғы лы ми стиль-
дің ерек ше жан ры. Со ны мен қа тар дә ріс әде би стиль ден ерек ше-
ле не тін, бі рақ ора тор лық сөй леу дің жан ры да бо лып та бы ла ды. 
Дә ріс ші нің ауыз ша сө зі жаз ба ша сөз бен ту ра сай кел мейді, дә ріс мә-
ті ні ғы лы ми тіл де жа зы лып, қа ра пай ым тіл де жет кі зі луі ке рек.
Ғы лым ды баян дайт ын ака де миялық дә ріс те сту де нт тер үшін 
ма ңыз ды жа ңа бі лім, әдіс тер мен тер мин дер дің мә ні ашы ла ды. 
Дә ріс ба ры сын да ғы лы ми тер ми но ло гия ша ма дан тыс қол да ныл-
май, прак ти ка мен бай ла ныс ты ра оты рып баян да луы қа жет. 
Ғы лы ми тіл дің «ғы лы ми об раз ды» тіл мен еш қан дай бай ла ны-
сы жоқ. Сту де нт тер ге дә ріс те гі ғы лы ми тер мин дер ауыр әсер ете-

5.1. Бі лім бе ру ді ұйым дас ты ру. Оқы ту дың не гіз гі түр ле рі
99
ті нін ес те сақ тай оты рып, жет кі лік ті лік, тү сі нік ті лік прин ци пі не 
сай бе рі луі тиіс. Дә ріс ке дай ын да лу ке зін де қан дай жа ңа тер мин-
дер ен гі зі ле ті нін жә не тү сін ді рі ле ті нін анық тап ал ған жөн. 
Со ны мен қа тар дә ріс ші орыс ша ау дар ма сы бар шет ті лін де гі 
сөз дер ді де көп қол дан бауы қа жет. Шет ті лін де гі сөз дер ді дұ рыс 
айта ал мау жә не оның ма ғы на сын дұ рыс тү сін беу дә ріс ші нің ең 
үл кен қа те лі гі бо лып та бы ла ды. 
Дә ріс ші не айту ке рек ті гін ға на емес, қа лай айту ке рек ті гін 
де ой лауы қа жет. Сөй леу мә де ниеті не үл кен та лап тар қой ыла ды. 
Дә ріс ші ні он да ған, кей де жүз де ген сту де нт тер тың дайды, олар 
дә ріс тің маз мұ нын ға на қа был дап қа на қой май тіл ді де қа был-
дайды. Дә ріс ші нің дұ рыс ғы лы ми ті лі сту де нт тер дің сөй лей бі луі 
қа бі ле тін да мы та ды жә не бай ыта ды. Дә ріс ші нің сөй леу ке зін де гі 
ұқып сыз ды ғы мен са лақ ты ғы дә ріс тің са па сын тө мен де те ді.
Сту де нт тер дің ма те ри ал ды же ңіл қа был дауы, ма те ри ал дың 
ма ғы на лы лы ғы мен мән ді лі гі жақ сы дә ріс тің са па сы бо лып та бы-
ла ды. Оқы ту шы әде мі жә не та за киін ге ні аб зал. Бұл оның өзін-өзі 
құр мет теуіне кө мек те се ді, се нім ді лік ті арт ты рып, тың дау шы ның 
өзі не де ген құр ме тін арт ты ра ды. Со ны мен қа тар кү лім деу ар қы-
лы жа ғым ды реак ция көр се ту ге ты ры сы ңыз.
Тың дар ман дар құ лақ пен тың да ған нан гө рі көз бен көр ген ге 
көп се не ді. Ауди то рия кө ру ар қы лы ора тор ту ра лы (адам гер ші лік, 
адал дық, энер гия лық) ал ғаш қы пі кі рін біл ді ре ді. Оқы ту шы ны 
мұ қият тың дап отыр ған адам орын дық тың ше ті не оты рып, оны 
кө зі мен қа да ға лап оты ра ды, ал тың дау ға құл қы бол май отыр ған 
адам есі неп, те ре зе ге қа рап, т.б. қа жет сіз іс пен айна лы са ды. Тың-
дау шы лар дың тәр ті бін ба қы лай оты рып, баян дап отыр ған мә ті - 
ні ңіз ге қан дай то лық ты ру мен өз гер ту ен гі зу ке рек ті гін, не ні алып 
тас тау ке рек ті гін анық тай ала сыз.
А. Мон ро сөй леу мә не рі шын дық тан алыс ке ле сі ора тор лар 
ти пін кел ті ре ді:
– тек өзін көр се ту үшін ға на сөй лейт ін, еш қан дай қа рым-қа-
ты нас жоқ;
– өзін қол паш тау үшін ға на сөй лейт ін, ке рі бай ла ныс ту ра лы 
ойла майт ын, бә рін бі ле ті нін көр сет кі сі ке ле тін;

5-бөлім. Жо ға ры мек тептегі оқыту процесін ұйымдастыру
100
– өзі нің айт қан нәр се сі үшін ұяла тын, кі нә лі ора тор;
– бос сөз дер мен ауди то рияны жа лық ты ра тын мыл жың адам.
Дәс түр лі оқы ту пән оқы ту шы сы ның бел сен ді лі гін көр се те-
ді. Дәс түр лі оқы ту да сту де нт тер дің бел сен ді лік та ны та ал мауына 
бай ла ныс ты «жа ңа» дә ріс түр ле рі пай да бол ды.
Олар: проб ле ма лық дә ріс; ке ңес бе ру дә рі сі; пресс-кон фе рен-
ция дә рі сі; екеуара дә ріс бе ру дә рі сі; әң гі ме дә рі сі; пі кір сайыс 
дә рі сі; әдейі қа те ге не гіз дел ген дә ріс; зерт теу дә рі сі; анық ма ғы-
на ны тал дау дә рі сі; ке рі бай ла ныс ты тех ни ка ны қол да ну дә рі сі; 
шо лу, т.б.
Жа ңа шыл дә ріс тер түр лі әдіс-тә сіл дер ді қам ти ды. Кей де дә-
ріс ші сту де нт тер дің бел сен ді лі гін ұйым дас ты ру ба ры сын да «Дә-
ріс – се ми нар» са бақ та рын жүр гі зе ді.

жүктеу/скачать 5,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: