Ң о в о л гт л с а ры повестер мен әҢгімелер ьжазушы баспасы

— Ой, оны көзді ашып жұмғанша бітіремін,— деді 
Сейдахмет, шоферға жаңын барып.— Вері әкел, бау- 
рым, өзім-аң реттейін.
Бала бір тізерлеп отырған атасына жаңындай берді. 
Атасының арт жағынан келіп:
— Ата,— деді ол.
Шал естіген жоң.
— Ата! — деп бала тағы бір ңайталады да, шалды 
иығынан тартты.
Шал самарңау бұрылып қарағанда, бала атасын 
танымай ңалды. Атасы да удай мае екен. Өмір бойы 
мае болу былай тұрсын, бұл шалдың ңолына араң алға- 
нын көрген емес-ті. Өрі ойланып, бері ойланып, бала 
ондайды өсіне түсіре алмады. Кейде Ыстыңкөлдің шал- 
дары ас, тойда аздап ішетіні бар, сонда мүмкін атасы 
да ауыз тиген шығар, кім білсін. Ол жақтың өйелдері 
де ішеді ғой.
Бірақ дөл мынадай болғанын бала көрген емес. Бұл 
не деген сұмдың!
Шал баланы танымай қалғандай, сондай бір суың, 
салңын, бей-жай, бейтарап назар салды да қойды. Бет- 
пішіні қызарып кеткен, енді есі кіріп, немересін таны- 
ған кезде ол бұрынғыдан да қызарып кетті. Ңұлағы- 
ның ұшына дейін өртеніп бара жатқандай, шал не де- 
рін білмей төмен қарайды. Енді бір сәт толки тепкен 
ңан лезде жоғалып, сұрланып сала берді. Шал орны- 
нан асығыс тұрды да;
— Сенің мұның не? — деді міңгірлеп, немересін 
баурына тарта.— Мұның не, ә, мұның не? — Осыдан 
басқа сездерді ұмытып қалғандай қайталай берді.
Атасының мына қалпы балаға қатты эсер етті:
— Аурып қалғаннан саумысың, ата? — деді ол 
үрейленіп.
— Жоқ, жоң, мен әншейін былай нетіп... Бар, бар, 
ойнашы ана жаққа барып. Мен мына отындарды былай 
нетейін,— деді Момын шал міңгірлеп.
Бүкіл әлемді төрк етіп, бәрінен қол үзгендей неме- 
ресін итеріп жіберді де, лаулап жанып жатңан ошаққа 
бұрылды. Ол ошақтың алдында тізерлеген күйі ешкім- 
ге назар аудармай, тірі жанмен ісі болмай, тек өзімен 
өзі, лаулаған оттан көз алмай отыр. Шал, немересінің, 
өзінің жанында өрі-бері тұрып-тұрып бір кездері отын 
жарып жатқан Сейдахметке қарай кетіп бар жатқанын 
да аңғарған жоқ.
299

Атасының мына халін де, аула ішінде болып жат- 
қан абыр-сабыр тірлікті де бала түсінген жоқ. Тек са- 
райға жаңындаганда жас терінің үстінде таудай үйіл- 
ген жас еттерге назары ауды. Терінің пұщпаңтарынан 
жылап аңқан қан әлі тоқтамаған. Анадай жерге таста- 
ған ішек-қарынды ырылдап жұлқылап жеп жатңан 
итті көрді. Жаңагы таудай үйілген еттің жанында, ба­
ла бұрын-ссңды көрмеген бір шойын қара адам жүресі- 
нен отыр Бұл Көкетай еді. Оразңұл екеуінің ңолдарын- 
да қазан пышақ жалаң-жалаң етеді. Асыңпай мүше- 
мүшеге бөлген еттерді әр жерге бөлек-бөлек тастап 
жатыр.
— Ңұдайдың рақатын көрдіңіз бе, жарықтық жас 
еттің исі-ай,— деді әлгі шойын қара даусы гүрілдеп, 
қолындағы етті бір иіскеп тастай беріп.
— Ал, ал, өзіңнің сыбағаңа таста,— деді жомарт 
үнмен Оразкұл,— сенің келуіңе ңарсы ңұдай тағала- 
ның өзі қорасынан берген несібесі емес пе бұл. Мұндай 
қанбазар күнде бола бермес.
Оразқұл біресе отырып, біресе тұрып, шермиген 
карнын сипап, әлденеге күпті болып жэйі кеткендей 
арсы-гүрсі демігіп, зорға жүр. Оның мына тұрысынан 
арақты да біраз сілтегені байқалады. Кейде басын шал- 
қасынан тастап, демігіп, дем алған болады. Оның арам 
өлген сиырдың желініндей болбыраған бет-аузы өзіне 
өзі әбден сенген, болған, жеткен адамның кейпін аң- 
ғартады.
Сарайдьің іргесінде жатңан мүйізді маралдың ба­
сын көргенде баланың тұла бойы түршігіп, үстіне мұз- 
дай су құйып жібергендей дірілдеп ңоя берді. Кесілген 
бас қан сіңген ңұмға былғанып қалған қара-қошқыл. 
Мынау жатысында жолдың жиегіне лақтырып таста- 
ған томардай көрінеді. Бастың жанында тізесінен қыр- 
қылған төрт сирақ жатыр.
Бала мына сұмдық көрініске үрейленө қарап тұр. 
Ол өз көзіне өзі сенер емес. Мынау жатңан Мүнізді Бу­
ры ананың өзінің басы ғой. Бұ жерден тұра қашқысы 
келіп еді, буыны кетіп аяғы ерік бермөді. Сол тұрған 
күйі ақ маралдың тірлік демсіз дал-дал боп жатқан ба- 
сынан көз алмады. Күні кеше ғана осы Мүйізді Бұғы 
ана, өзеннің арғы бетінен балаға мейірлене, қадала көп 
қараған жоқ па еді. Өз ойынша қоңыраулы, киелі бесік 
өкеліп бер деп жалынғаны бар емес пе. Қазір міні не 
коріп түр. Сөйткен киелі Бұғы бүгін кенеттен терісі
800

сыдырылып, сирағы кесіліп, бір төбе етке айналып ана- 
дай жерде басы домалап жатыр.
Мұньщ неге былай болғанын түсіне алмай, не кету- 
дің ретін таба алмай бала тұрған жерінде қақңан қа- 
зықтай қимылсыз ңалды. Әлгі шойын қара етті бөл- 
шектеп жатып, әрі-бері іздеп бір кезде аң маралдың 
бүйрегін пышақпен шаншып алды да балаға ұсынды.
— Мә, балақай, бар да ана шоңқа салып пісіріп 
же! Дүниеде маралдың бүйрегінен тәтті тагам болмай- 
ды,— деді.
Бала орнынан қозгалған жоқ.
— Ал енді, ал дегесін! — деді Оразкұл бұйыра.
Бала ңалай қолын созғаныы да аңгарган жоқ, сал-
кың алаңанына жып-жылы, Мүйізді Бүғы ананың бүй- 
регін уыстап тұр. Өзі түкке түеінбейді, мең-зең. Осы 
кезде Оразқұл орнынан тұрды да, ақ маралдың басын 
жерден көтерді:
— Ойпырым-ай, мынаның зілдейін қарашы, мүйізі- 
нің өзі біраз бар-ау шамасы,— деді басты шайқап.
Жаңғырыққа басты сүйеп қойып, енді мүйізді қыр- 
қу үшін ңолына балта алды.
— Ңош болып тұр ақ маралдың мүйізі! — деді ол 
мүйіздің көбесінен балтамен шауып жатып,— сөйтті де 
балаға көзін бір қысып ңойып,— Мұны сенің атаңа ар- 
наймын. Ертең өлгенде моласының басына осы мүйізді 
қоямыз. Оны ешкім сыйламады деп сонда айтып кор­
еш жұрт. Мұнан артық оған не керек? Мынадай мүйіз 
үшін бүгін өлсе де арманы жоқ,— деді ол қарқ-қарқ 
күліп, балтасын көтере беріп.
Біраң мүйіз балтаға болар емес. Мұны шауып алу- 
дың өзі де оңайлыңңа түспейтін түрі бар. Өзі масаң 
Оразқұл ызаға булығып онан сайын жынданды. Әр 
соққан сайын бас жаңқаның біресе ар жағына, біресе 
бер жагына аунап түсе берді. Болмагасын жаңқаны 
былай тастады да, Оразқұл маралдың басымен жекпе- 
жекке шыңты. Мүйіз балтаны тепкендей біресе әрі қар- 
ғып, біресе бері ңарғып, Оразңұлға көнбеді.
Бала балтамен басты әр соқңан сайын селк ете ңа- 
лады, біраң мына сұмдықтан қанша үрейленсе де кете 
алмай тұр. Ңорқынышты жаман түстің бимәлім тыл- 
сым күші ңыбыр еткізбей буып тастагандай, Мүйізді 
Бұғы ананың кірпік ңақпай дәнеңеден сескенбей айна- 
дай жалтыраған көзіне таңдана қаңңан ңазықтай тап- 
жылмайды. Кеше гана бүкіл әлемді шарасына сыйғыз-
301

ған мөлдір көз иегінен жаны шығарда дүниөгө аңырғы 
рет ақшия қараған күйіндө жұмылмай ңапты. Валаның 
енді құдайдан тілегі сол көзге балта тиіп кетпесе екен 
деп тұр. Көз де жұмылмайды, балтадан қаймыңпайды, 
сол бейкүнә мөлдіреген күйінде жансыз. Бас топыраңңа 
алдаңашан былғанған, бірақ дүниеге ең соңғы рөт таң- 
дана қараған күйі жұмылмай ңалған жансыз мылқау 
көзге шаң да жұқпапты. Тек тәңірім осы көзге Ораз- 
құлдың балтасын тигізе көрме.
Мүйіз болар емес, Оразқұл әбден қара тергө түсті, 
одан сайын ашуға булығып, тисө тереккө, тимесө бу­
т а н а дегендей балтаның жүзімен де, шүйдесімен де 
кез келген жерінен соққылай берді.
— Бүйте берсең мүйізді сындырып аласың ғой, бе- 
рі өкел маған — деді Сёйдахмет жаңындай беріп.
— Әрі тұр, өрі, атаңның басына сына ңояр бұл, ңа- 
зір өзім...— дөді Оразңұл өкпесі сырылдай демігіп.
— Жарайды ендеше, өзің біл,— деді де, Сейдахмет 
бір түкіріп тастап үйіне ңарай аяңдады.
Өзінің сыбағасын кенеп қапқа нығарлап салып ал- 
ған өлгі шойын ңара да Сейдахметтің соңынан аяңдап 
барады.
Оразқұл болса мае кезіндегі өзінің өгіз өжеттігіне 
басып сарайдың іргесінде әлі сол жаңағы Бұғы ананың 
басымен әуре. Мына ңимылына ңарағанда баяғыдан бе- 
рі күткен жеті атасының өшін бүгін қайтарып жатңан 
сияқты.
— Ңап, мынау иттің басын-ай, ә,— деді ол аузынан 
көбігі шұбыра, осының сөзін өлі бас есітіп жатқандай 
етігімен бір теуіп алып — жоң, саспай тұра-тұр, сенің 
тас-талқаныңды шығармасам атым құрысын. Мө саған! 
Мө, саған! — деп балтамен оңды-солды мылжалап соға 
берді.
Бастың сүйегі жан-жаққа жаңқадай ұшты.
Бір кезде ойда жоқта балтаның жүзі көзге көлденең 
түсе бергенде бала даусының қалай шықңанын байқа- 
май қалды. Балтаның жүзі тиген көзден қоймалжың 
дымқыл ақты, міне, көз де өлді, жұмылып жоғалды, 
ағып түсті деген осы ғой...
— Мен бұдаы да зор бастардың да тас-талқанын 
шығарам. Мұндай мүйіздердің талайын көргенмін,— 
деді тісін қайрап әбден жынданып алған Оразқұл өлі 
бастан кегі ңайтып жатқандай.
Ақыры айтқаны болып бастың маңдай сүйегімен
802

ңарақұсы жарылды. Содан кейін барып Оразңұл ңо- 
лындағы балтаны лаңтырып тастады да, маралдың ба- 
сын аяғымен басып тұрып, барлық күшімен қос қолдап 
алды да, мүйізді бұрап қалды, маралдың мүйізі ша- 
қыр-шұңыр қайрылған жігердей қопарылып түсті. Бе­
ней апай мен Оразқұлға баланың тілеуімен қасиетті 
ңоңыраулы бесікті іліп өкелетін киелі Бұғы ананың мү- 
йізі осылай жай тапты.
Бала өсеңгіреп барады. Ңолындағы бүйрек жергө 
түсіп кетті, сырт айналды да, беті ауған жаңңа жүрө 
берді. Төлтіректеп, ңұлап ңаламын ба, жұрттьің 

жүктеу/скачать 11,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: