Ң о в о л гт л с а ры повестер мен әҢгімелер ьжазушы баспасы

М¥РАП
1
Қ аны м гүл ж ұм ы стан келе салысымеи үй-ішінің май- 
да-ш үйдесін асығыс ж инасты ры п болды да, жайылым- 
нан кайтаты н сиырлардың алды нан шықты. Ңара си- 
ырды уаңы ты нда әкеліп байлап ңоймасаң болды, көр- 
ш ілердің бақш асы на бас салып азан-қазан айқай-шу, 
ел-жұртты дүрліктіріп ала жөнеледі... А нау-мы науға 
ңайы ру бермей ж ан-ж ақты ңамалап, көптеп көмектес- 
кеннің өзінде зорға дегенде ұстайсың. Қаны мгүлдің 
ңолында екі ж асар баласы Тоқан. Екеуі де, ауы лды ц 
ортасы нан аңы рай ш ығатын үлкен ж олдың ұш ар басы- 
на көз тігеді. Өйткені, сиырлар ж айы лы м нан күнде осы 
беттен қайтаты н.
Төбелерді тасалай, баяу батып бара ж атңан күн 
ауы л сы ртындағы бойшаң ж ас теректердің ұш ар басын 
алты н кірпіктерімен нұрға бөлеген. Ғаж айы п көрініс 
ұ зам ай алқы зы л реңге айналы п ңоюлана берді. А йнала 
ңаракеуім деніп көз ж еткен жердегілердің бәрі күңгірт 
тарты п кем-кемнен ғайып бола бастайды. Өтке түгелдей 
түн ңұш агы на еніп, іңір ш ағы да келді.
Ы мы рт үйіріліп ңалғаны м ен күндізгі ыстың аптап 
әлі басы лмаған, батыс ж аңтағы қазақты ң шөл даласы н 
әлде біреу дамы лсы з көрік басып ж атқан дай , салқы н 
сам алм ен бірге оңтын-оқтын ыстың леп шарпиды. Бүгін 
ай н алад ағы н ы ң бәрі күн аптабы нан әбден күлгін тарт- 
ңан бақш адағы иін тірескен жүгерілер, ары қ бойында 
күнім ен сонаға таланы п, ш ұлғұмен зықысы шыңңан боз 
бие — бәр-бәрі түн түндігінен рахат самал күткендей. 
Әдетте түннің бір уағы нда пайда болатын салқы н желі- 
нен таң ға ж ақ ы н ж ер бел алы п, бетіне ш ы қ пайда бола- 
ды, ж ер-ана бусана бой ж азады . Шөп әлсіреген қалпы- 
нан оянып, м алдар да рахаттан а ж ай ы ла бастайдьт.
Іш і ш ермиіп тойған сиы рлар ж ол ш аңын бұрңыра- 
тып, көше бойымен ж ай аян яап келеді
313

Екі беті алмадай, тәмпіш мұрын Тоңан, Ңанымгүл- 
дің ңолында тыпыршып қара ала сиырды «ау, аулап» 
шаңырып, өзінше мәз-мейрам. Біраң маң-маң басып ке- 
ле жатқан тәкаппар ңара ала сиырдың Тоқанмен жұмы- 
сы болмады. Жаңындай бере жайқалып тұрған жүгері 
ңораға бет ңойды да кенет Қанымгүлдің сыңайын таны- 
ғандай тоңтап ңалды.
— Айда, Тоқажан, ңораға айда, — деді Ңанымгүл 
қолындағы баласына ңуана ңарап. Баласы дәл осы сәт- 
те мал айдайтын дөрежеге жетіп ңалғандай, соның 
көмегін сезгендей ана жүрегі елжіреп, өзінше бір 
ңуанышты ңалыпқа енді.
Ңаньімгүл бір баланың анасы болғанмен, әлі сол, 
ңыз күніндегі керкін бермеген. Осы күліп тұрғанда да 
нұрлы бетінің ұшындағы кішкене шұқыр сол баяғы 
ңалпы. Мұның өзі Ңанымгүл жүзіке ғажайып сән бере- 
ді екен. Ңанымгүлдің жәудір көздері бірде жарң етіп 
ұшңын атса, бірде аналың мейірімге толып күлімсірей 
ңалады.
— Айналайын сиыршы баласынан, мал айдаған 
даусынан айналсын, — деп Ңанымгүл баласын емірене 
иіскеп, ңұшырлана сүйіп-сүйіп алды. Баласының салма- 
ғынан артңа қарап шалңая түскен Ңанымгүл көйлегі- 
нің етегі көлең ңағып көзге бүгін ерекше көрінеді.
— Айда, садағаң кетейін, айда... Шыбығыңмен ұр- 
шы өзін... Өк былай, өк әй, ана ңарашы жүгеріге түс- 
кісі келіп жүр! Өк былай!.. Айналайын, мен қазір 
сиырыңды сауамын. Сүт ішеміз бе, Тоңан?
Дәл осы уақытта, жаңағы сиырлар келген жолда 
баяу көтеріліп, тұнып ңалған шаңның ішінен бір атты 
адам шыға келді. Оның атңа отырысы да өзгеше. Ескі 
ңыстаулардың моржасына ңонған жапалақтай жарбн- 
ып, термен баттасңан кніз қалпағын көзіне баса киіп 
алган. Үстінде, ауаның өртеніп тұрғанына ңарамас- 
тан, жауын-шашыннан оңып кеткен плащы бар.
— Әкең келді, Тоңан, әне, өкең келді, — деді Қа- 
ньшгүл күйеуіне күле ңарап.
Ңаратай табиғатынан жылтыр қара кісі. Әсіресе, 
бүгін терлеп-тепшіп шаң басңан беті жолақ-жолақ, өз- 
геше түнеріп, жүзінің өзі топыраң реуіштеніп кеткен. 
Оның көптен бері ұстара көрмеіі өскен саңал-мұртта- 
ры да шаң шалып, ыстық аптабынан бурыл тартқан 
сияқты. Қаратай тізгін іріккен жоң. Баласы мен әнелі- 
нің жанына аялдамай, бөтен бір кісілерді көргендей
814

өте беріп, дарбазаға сүйкеніп тұрған сиырды ңамшы- 
сын шірене ңұлаштай тартып-тартып жіберді де үнсіз- 
түксіз ңораға тартты.
— Әке, атшу, өке, атшу! Әке! — деп кішкенө То- 
қан алдыңа ал дегендей, әкесіне ұмтыла берді.
— Ңаратай, балаңды алшы,— деді Ңанымгүл. Қа- 
ратай атының тізгінін іркіп қайрыла беріп күлімсірей- 
ін деп еді, біраң оңдырып күле де алмады. Мұртының 
асты болар-болмас жыбыр етті де ңайта жұмылды. 
«Ңоя тұршы өрі» дегендей балаға қолын бір-аң сілтеді.
Аң-таң, ештеңе түсінбеген Ңанымгүл баласын ба- 
уырына ңысқан күйі орнынан жылжымай тұрып қал- 
ды. Күкде жұмыстан қайтқанда Ңаратай аттан түспес- 
тен: «Кәне, Қаным, баланы бері өкел!» деп құшағын 
жая күліп тұратын. Сол сәттері шүңірек көзі сүйкімді 
от шашып, жүзі жадырап жайнап жүре беретін. Сөйтіп 
Тоңанды алдына мінгізіп алып, ыңырсып өн салып 
кешкі салқынмен көшеде әрі-бері жүріп алатын. Тоңан 
болса тізгіннің бір шаужайын ұстап алып, кішкенө 
бортиған аяғымен тепсініп, көрдіңдер ме, мен атты өз- 
ім жүргізіп келе жатырмын дегендей, маңтана күліп 
мәз болатын. Осы сәтте бұларды көргендер де:
— Ойбой, біздің Тоңан азамат болып ңалыпты гой. 
Көрдіңдер ме, мықтының өзі осы,— десіп сүйсіне қа- 
рап, баланы ңошаметтеп; Бәрекелді, азаматың осы! 
Көрмейсіңдер ме, атты өзі мініп жүр ғой! О, ер-айі — 
дейтін.
Жұрттың осы бір сөздері Ңанымгүлге, «мейірімді 
анаиың мұратына жеткені ғой» деп естіліп, ол елжірей 
түсетін. Ңанымгүлдің ең бір жаңсы көрөтін кезі — ің- 
ір ңараңғысы. Ңаратай атын сайга тұсап келеді де, 
көңілі жайланып қомызын тыңң-тыңң шертө бастайды. 
Ошақ басында жастыңқа шынтақтап қомыз ңылына 
ңолын салмақтай тастап, кейде ұйқыдан маужырап ба­
ра жатқан кірпігін ашып, жанында малдас ңүрып 
отырған Тоңанды еркелетіп күлімсіреп қарайды. Қа- 
мыр илеп отырган Қанымгүлдің жүзі щалңыған от 
жалынына ңармасып балбұл жайнайды. Әрине, Ңара- 
тай атақты қомызшы емес. Мұның шерткен күйі қай 
қырғыздың болса да қолынан келеді. Сонда да болса, 
Ңаратайдың шерткен қарапайым күйі Ңанымғүлге ға- 
жайып сырлы, терең де жылы сезіледі. Ңанымгүл мұ- 
ны күні-түні, өмір бойы тыңдауға жалығар емес. Қазір 
Қанымгүлден баңытты адам жоқ. Бауырында баласы,
815

жанында өмірлік жары. Бұларға Ңаяымгүл өз ңолы- 
мен дәмді тамаң істеп береді. Ңаратай шерткен қоңыр 
күй Ңакымгүлге қанат бітіріп, аспан әлемін шарң 
ұрып, ұшып жүргендей. Осындай сәттері, маңдайыма 
осындай үйлі- жайлы, тату-тәтті тіршілікті жазғаныңа 
шүкіршілік, ризамын деп те ңоятын ішінен.
Ңанымгүл бір шелек су алып кіргенде күйеуі сол 
алғашңы тсмсырайған күйі басын алаңанымен сүйеп 
жамбастап жатыр екен. Орнынан қозғалмай жата бер- 
ді. Бірақ Ңанымгүл жанына жақындай бергенде әдейі 
сөйлетейін деді ме, немесе күні бойы ойланып жатып 
бір түйінге бел буды ма, Қаратай жастықтан басын 
жұлып алды д а:
— Резинка етік ңайда, алып кел! — деді, әйелі ңай- 
та сұрамасын дегәндей шорт кесіп. Шұлғауын асығыс 
орап Ңаратай есіктен апыл-ғұпыл жүгіре жөнелді. 
Қазьщқа байлаулы аттың шылбырын адуындай кеп 
тартып қалғанда ат та тенселіп кетті.
— Тәк түр,— деді Қаратай зәрлі үнмен,— иттің 
ғана малы. Содан кейін әйеліне бұрылып қарс жабыл- 
ған ңабақ астыыан тесіле қарады.
— Сенің Сабьірбегің—деді ол, булығып қалш-ңалш 
етіп,— не ол, не мен, екінің бірі.
Мұны естігенде бағанадан бері бірдеңені іштей 
сезіп, өзінше әлдебір кәдік болды-ау деп тұрған Ңаным- 
гүлдің жүрегі, «Тағы-тағы баяғы Сабырбек» дегендей 
дүрс-дүрс соғып, алай-түлей болып кетті. Қакымгүл 
Ңаратайдың үзеңгісіне жармаса:
— Ңойшы, Ңаратай! Тоқта, бұл не дегенің? Сонша 
не болды? Ңай Сабырбеіс?..
Біраң ол әйелінің сөзін ңұлағына ілместен, қолын 
ңағып тастап, атын осып-осып жіберді де шаба жөнелді. 
Ізінше көше шаңы да көтеріліп, Ңаратайды қуып бара 
жатқандай көрінді.
Ңанымгүл болса, қаңпа алдында құшағын жайған 
бойында телміріп ңала берді.
«Ңаратай, ҢаратайЬ дегенге жауап беріп жатқан 
ешісім жоқ. Тау беткейінен ескен салқын самал: «Сен 
бұл жерде неғып түрсың, қытықтайыншы өзіңді!» де­
гендей Қанымгүлдің көйлегінің етегін желпіп огті.
Әйел қайтып қораға кіре бергенде, екі 

жүктеу/скачать 11,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: