Пікіржазған химия ғылымдарының докторы, профессор С. М. Тәжібаева
жүктеу/скачать 3,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| 4.Беттік-активтізаттардыалу
68 Ке ңейт кіш тен су мен суль фаттал ма ған зат тар дың бу ла ры жы- лу ал мас тыр ғыш та кон ден са цияла нып, бө ле тін жи на ғышқа (26) тү се ді; мұн да жо ғар ғы қа ба ты – ал кан дар 27-ыдыс қа ағып, әрі қа- рай қайта қол да ну ға ба ра ды, ал тө мен гі қа ба тын – су ды ағы зып тас тайды. Ке ңейт кіш тен кейін 60-70 о С-ге дейін суытыл ған суль- фо нол ері тін ді сі дай ын өнім жи на ғы шы на тү се ді. Бұл тех но ло гия бой ын ша алын ған суль фо нол дың құ ра мы на не гіз гі зат тың ке мін де 40-4 5 %-ы (мас.), суль фаттал ған қо сы лыс- тар дың 0,8-1,0 %-ы (мас.), нат рий суль фа ты мен суль фи ті нің 10 %-ы (мас.) кі ре ді. Не гіз гі зат тың мо ле ку ла лық мас са сы 290-нан кем емес, 1 %-дық ері тін ді сі нің рН көр сет кі ші – 7,0-8,5. Ке ро син фрак циясы нан 100 % суль фо нол дың 1 тон на сын алу үшін 0,72 т иіс сіз ден ген ке ро син, 0,37 т хлор, 0,35 т бен зол, 0,07 т алю ми ний хло ри ді, 0,212 т кү кірт триок си ді, 0,417 т кү кірт диок- си ді, 0,317 т нат рий гид рок си ді, 0,1 т каль ци лен ген со да қа жет. 0,34 т (100 %-ға шақ қан да) хлор су тек қыш қы лы өн ді ріс тің қайта өн ді рі ле тін қал ды ғы бо лып қа ла ды. Осы ны есеп ке ал ған да хлор дың шы ғы ны 0,04 тон на ны құ рай ды. Ал кил бен зол сульфо нат тар дың хлор сыз өн ді рі сін де ши кі зат ре тін де сұй ық не ме се қат ты па ра фин дер дің кре кинг нә ти же сін де алы на тын С 10 -С 14 фрак цияда ғы ал кен дер қол да ны ла ды. Кре кинг өнім де рі не 15-20 % (мас.) қа нық қан жә не 80-85 % (мас.) қа нық- па ған кө мір су тек тер кі ре ді. Қа нық па ған кө мір су тек тер дің ба сым бө лі гін тү зу тіз бек ті ал кен дер-1 құ рай ды. С 10 -С 14 фрак цияда ғы ал- кен дер-1 шы ғы мы 35 %-ға (мас.) тең. Ал кил бен зол сульфо нат тар дың өн ді рі сін де гі ал кен дер-1 AlCl 3 ка та ли за то рын да ғы эти лен нің оли го ме ри за циясы ар қы лы алы- на ды. Нә ти же сін де кө мір тек атом да ры ның жұп са ны мен анық- та ла тын ал кен дер дің қос па сы тү зі ліп, он да ғы С 10 -С 14 фрак циясы 50 %-ды (мас.) құ рай ды. Ал кил бен зол сульфо нат тар өн ді рі сін де ал кен дер ді ши кі зат ре тін де қол да ну дың ар тық шы лы ғы олар дың құ ра мын да қа нық қан кө мір су тек тер дің бол мауын да, яғ ни суль- фаттал ма ған қо сы лыс тар ды бө ліп шы ға ру про це сі нің же ңіл - де нуін де. Бен зол ды ал кен дер мен ал кил деу реак циясын C 6 H 6 + R–CH=CH 2 → C 6 H 5 –CHRCH 3 жал пы түр де кел ті ру ге бо ла ды. AlCl 3 4.1.Аниондыбеттік-активтізаттардыалу 69 Өн ді ріс те ка та ли за тор ре тін де ал ки лх ло рид тер мен ал кил деу про це сін де гі дей құ рам да ері гіш комп лекс күйін де гі алю ми ний хло ри дін қол да на ды. Ал кил деу ке зін де не гіз гі реак циямен қа тар α-оле фин дер дің изо мер ле нуі мен по ли мер ле нуі, по ли ал кил деу жә не т.б. реак- циялар жү ре ді. Бұл реак циялар дың нә ти же сін де не гіз гі өнім – мо но ал кил бен зол сульфо нат тар мен қа тар диал кил бен зол сульфо- нат тар да тү зі луі мүм кін жә не мұн дай қо сым ша өнім дер соң ғы өнім нің тү сін на шар ла та ды. Мо но ал кил бен зол дың шы ғы мы не ғұр лым көп бо лу үшін реак- цияны бен зол дың ар тық мөл ше рі (5-8 есе) мен бір қа лып ты тем- пе ра ту ра да өт кі зе ді. Ал кен дер ден суль фо нол ды өн ді ру тех но ло гиясы ның ерек ше- лі гі ал ки лат тар мен мақ сат та ғы фрак цияны бө ліп алу са ты сы ның ап па ра ту ра лық жаб дық та луы бо лып та бы ла ды (4-су рет). Ка та ли за тор ды (ке шен) 1-ап па рат та дай ын дап, оған AlCl 3 , ал ки лат тар дың рек ти фи ка ция сын да алын ған ал кил бен зол дар ды жә не хлор су тек тү зі лу үшін су қо са ды. Ка та ли за тор дың шы ғы ны қа нық па ған кө мір су тек тер ге шақ қан да 5 % құ рай ды. 7,5:1 моль дік қа ты нас та ғы бен зол мен ал кен дер, сон дай-ақ ка- та ли за тор лық ке шен ал ки ла тор ға (2) бе рі ле ді. Ал ки ла тор – ара- лас тыр ғыш пен жаб дық тал ған суыты лып оты ра тын ци ли ндр лік ап па рат. Ал кил деу ді 45-50 о С тем пе ра ту ра да, ат мос фе ра лық қы- сым да 45-50 ми нут ішін де жүр гі зе ді. Бен зол дың ар тық мөл шер де бо луынан бас тап қы ал кен дер ге шақ қан да ал ки лат тың шы ғы мы мак си мал ды мә ні не же те ді. Ал ки ла тор дан шық қан ал ки лат, ал ды мен, ка та ли за тор ды тұн- ды рып алу үшін тұн дыр ғыш қа (3), одан кейін су мен жә не сіл ті лі ері тін ді мен жуу үшін жу ғыш ыдыс қа (4) жі бе рі ле ді. Әрі қа рай ал ки лат ты бір-бі рі нен кейін ор на лас қан төрт ба ға на- да (5, 6, 7, 8) рек ти фи ка ция лай ды. Бі рін ші ба ға на да (5) бен зол ды ай дай ды, одан кейін кеп ті ріп про цес ке қайтара ды. Екін ші ба ға на да (6) қай нау тем пе ра ту ра сы 140-280 о С бо ла тын фрак цияны ай дай ды, бұл фрак ция реак цияға түс пе ген ал кен дер ден, қа нық қан кө мір су- тек тер ден, тө мен мо ле ку ла лы ал кил бен зол дар дан тұ ра ды. Үшін ші ба ға на да (7) қай нау тем пе ра ту ра сы 280-340 о С бо ла тын мақ сат та- ғы ал кил бен зол дар дың фрак ция сын бө ліп ала ды. Бас тап қы ал кен- дер ге шақ қан да бұл фрак ция ның шы ғы мы 87-90 %-ды (мас.) құ - рай ды, ал кил бен зол дар дың ор та ша мо ле ку ла лық мас са сы 246-ға тең. |