Пікіржазған химия ғылымдарының докторы, профессор С. М. Тәжібаева
жүктеу/скачать 3,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| К
∆ cF 4.Беттік-активтізаттардыалу 84 тү рін де жа зы ла ды. Мұн да ғы K – мас са та сы мал дау коэф фи циен- ті; ∆c – про цес тің қоз ғалт қыш кү ші; F – фа за лар дың жа на су ауда ны. Суль фаттау реак циясы на тем пе ра ту ра айт ар лық тай әсер ете ді; оның ар туымен көп мөл шер де қа нық па ған қо сы лыс тар (ал кен- дер жә не т.б.) тү зі ліп по ли мер ле не ді, нә ти же сін де суль фо мас са қа ра қо ңыр түс ке ие бо ла ды. Тем пе ра ту ра тө мен бол ған жағ дайда реак циялық мас са ның тұт қыр лы ғы ар тып, әр жер де ло каль ді қы зу пай ды бо ла ды да өнім қа раяды. Бі рін ші лік ті спирт тер ді газ тә різ ді SO 3 пен суль фаттау дың оң тай лы тем пе ра ту ра сы 40-45 о С ша ма сын құ рай ды. Суль фаттау те рең ді гі мен реак циялық мас са ның тү сі не про цес - тің ұзақ ты ғы әсер ете ді: ол 1 ми нут тың бір не ше бө лі гі нен ас пау ке рек. Суль фаттау реак циясын реагент тер дің сте хиомет рия лық қа ты на сын да жүр гі зіп, кү кірт триок си ді нің жо ға ры реак циялық қа бі лет ті лі гін азайту үшін оны ауа мен қо сып, 4-8 % (кө лем.) кон- цент ра циясын да бе ре ді. Про цес ті осы оң тай лы жағ дай лар да жүр гіз се, суль фаттау те- рең ді гі 94-98 % құ рап, реак циялық мас са ны бейтарап та ған нан кейін соң ғы өнім де аз мөл шер де нат рий суль фа ты бо ла ды. Қа нық па ған спирт тер ді кү кірт не ме се хлор суль фон қыш қы лы- мен суль фаттауы қо сым ша реак циямен – суль фатты топ тың қос бай ла ныс қа қо сы луымен қа тар жү ре ді. Мы са лы, олеин спир тін кү кірт қыш қы лы мен не ме се олеуммен суль фатта ған да, екі суль фаттық то бы бар ал кил суль фат тар тү зі ле ді: CH 3 (CH 2 ) 7 CH=CH(CH 2 ) 7 CH 2 OH + H 2 SO 4 → → CH 3 (CH 2 ) 7 CH 2 CH(OSO 3 H)(CH 2 ) 7 CH 2 OSO 3 H. Хлор суль фон қыш қы лы мен суль фатта ған да реак ция 75-80 % өте ді: CH 3 (CH 2 ) 7 CH=CH(CH 2 ) 7 CH 2 OH + 2ClSO 3 H → → CH 3 (CH 2 ) 7 CH(Cl)CH(OSO 3 H)(CH 2 ) 7 CH 2 OSO 3 H. Қа нық па ған спирт тер үшін де қа нық қан бі рін ші лік ті спирт- тер де гі дей қо сым ша реак циялар жү ре ді. 4.1.Аниондыбеттік-активтізаттардыалу 85 Кү кірт триок си ді мен суль фатта ған жағ дайда қо сым ша реак- циялар дың нә ти же сін де қа нық па ған суль фо қыш қыл дар жә не суль тондар тү зі ле ді: R-CH 2 -CH=CH-CH 2 -CH 2 OH + 2SO 3 → R-CH=CH-CH(SO 3 H)-CH 2 -CH 2 OSO 3 H; Реак циялық мас са ны сіл ті нің кө ме гі мен нейт ра ли за ция лай ды: R-CH 2 OSO 3 H + NaOH → R-CH 2 OSO 3 Na + H 2 O. Нейт ра ли за цияны сіл ті нің ар тық мөл ше рін де жүр гі зе ді (ері- тін ді нің рН = 7,5-8). Реак ция ке зін де үл кен мөл шер де жы лу бө- лі не ді. Сіл ті нің кон цент ра циясы суль фатта ғыш агент тің тү рі не бай ла ныс ты: кү кірт қыш қы лы не ме се олеуммен суль фатта ған да сіл ті нің 20 %-дық ері тін ді сі; хлор суль фон қыш қы лы не ме се кү- кірт триок си ді мен суль фатта ған да – 8-10 %-дық ері тін ді қол да- ны ла ды. Нейт ра ли за ция тем пе ра ту ра сы – 45-50 о С. Кү кірт қыш қы лы мен суль фатта ған да кон вер сия дә ре же сі 80 %, хлор суль фон қыш қы лы мен 90 %, кү кірт триок си ді мен 94 % ша- ма ла рын құ рай ды. Екін ші лік ті спирт тер ді суль фатта ған да кон- вер сия дә ре же сі айт ар лық тай тө мен бол ған дық тан, олар дың қол- да ны луы да шек теу лі. Екін ші лік ал кил суль фат тар ды алу үшін кө мір тек атом да ры- ның са ны 14-18 бо ла тын ал кен дер дің фрак ция сын қол да на ды, фрак ция ның құ ра мы на 70-80 % ал кен дер мен 20-30 % қа нық қан кө мір су тек тер кі ре ді. Екін ші лік ал кил суль фат тар ды ал кен дер ге кү кірт қыш қы лын қо су әді сін пай да ла на ды, реак ция нә ти же сін де тү зіл ген суль фоэ- фир лер әрі қа рай сіл ті ері тін ді сі мен нейт рал да на ды: R-CH=CH 2 +H 2 SO 4 → R-C(OSO 3 H)HCH 3 ; |