Пікіржазған химия ғылымдарының докторы, профессор С. М. Тәжібаева
жүктеу/скачать 3,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| 79
6-с урет . Су ль фо хло рид тер ді б ейт ара п т ау дың те х но ло гиялық сыз ба сы: 1 – сіл ті ері тін ді сі нің ыды сы; 2, 8 – сор ғыш тар; 3, 9, 17 – жы лу а л м ас тыр ғыш тар; 4 – нейт ра ли за тор; 5 – с уль фо хло рид - тер дің ыды сы; 6, 10, 12, 13, 19 – тұн дыр ғыш; 7 – с уль фа тт ал ма ған кө мір су тек тер дің ыды сы, 1 1 – қо с па ла уыш; 14 – ж о ға ры қы сым да ғы сор ғыш, 15 – б у лан дыр ғыш; 16 – газ с е па ра то ры; 18 – дай ын өнім жи на ғы шы; 20 – на т рий хло ри ді ері тін ді сі нің жи на ғы шы 4.Беттік-активтізаттардыалу 80 Кө мір су тек тер ді бө ліп алу тиім ді лі гі ері тін ді де гі ал кил сульфо- нат тар дың кон цент ра циясы на ту ра про пор цио нал. Сон дық тан оны ал кил сульфо нат тар кон цент ра циясы 20 %-ға (мас.) дейін 11-ап па рат та су мен сұй ыл тып, тұн дыр ғыш қа (12) бе ре ді. Мұн да кө мір су тек тер тұ нып (60 %-ға (мас.) дейін), одан кейін 7-ыдыс қа қайтары ла ды. Нат рий ал кил сульфо нат тар ері тін ді сін 0,6-1,0 МПа қы сым да 190-230 о С тем пе ра ту ра ға дейін бу лан дыр ғыш та (15) қыз ды рып, бу-сұй ық тық қос па сын газ се па ра то ры на (16) дрос- сел дей ді. Мұн да кө мір су тек тер қал дық та рын бу мен бір ге ай дап шы ға ра ды, кө мір су тек тер ді жы лу ал мас тыр ғыш та (17) суы тып, жи на ғыш қа (7) жі бе ре ді. Со ны мен бір ге жо ға ры тем пе ра ту ра ның әсе рі нен кө мір су тек тер ден хлор дың қал дық та ры да ажы ра ты лып, сіл ті мен әре кет те су нә ти же сін де нат рий хло ри ді тү зі ле ді. Дай ын өнім – ал кил сульфо нат тар пас та сы – газ се па ра то ры- нан (16) жи на ғыш қа (18) ке ліп тү се ді. Бұл тех но ло гия суль фо нат тар дың екі сұр пын – А суль фо на ты мен Б суль фо на тын алу ға мүм кін дік бе ре ді. А суль фо на ты ның құ ра мы на ке мін де 90 % (мас.) нат рий ал- кил сульфо нат та ры, 7 %-дан (мас.) ас пайт ын нат рий хло ри ді, 2 %- дан (мас.) ас пайт ын кө мір су тек тер жә не 0,01 %-ға (мас.) жуық те мір кі ре ді. Ке мін де 92 % (мас.) мо но ал кил сульфо нат тар дан тұ- ра тын өнім ар найы эмуль га тор лар алу үшін қол да ны ла ды. Б суль фо на ты – ұн тақ тә різ ді өнім, 50-60 %-ын (мас.) ал кил- сульфо нат тар, қал ға нын нат рий хло ри ді құ рай ды. Мұн да ғы ал- кил сульфо нат тар кө бі не се мо но- жә не ди суль фо нат тар қос па- сы нан тұ ра ды; олар на шар жу ғыш қа сиет көр сет ке ні мен, жақ сы жұқ тыр ғыш жә не кө бік түз гіш бо лып та бы ла ды. Б суль фо на ты тех ни ка лық жу ғыш зат ре тін де жә не бас қа мақ сат тар ға пай да ла- ны ла ды. А суль фо на ты ның 1 тон на сын алу үшін 1,43 т па ра фин дер, 0,57 т хлор, 0,6 т кү кірт диок си ді, 0,6 т нат рий гид рок си ді жұм са ла ды. Ал кил сульфо нат тар ды суль фохлор лау тә сі лі мен алу дың кем- ші лі гі – газ тә різ ді хлор ды пай да ла ну, се бе бі реак циялық ор та дан шық қан нан кейін ол жо ға ла ды. Сон дық тан ал кил сульфо нат тар ды газ тә різ ді па ра фин дер ді кү кірт диок си ді жә не ауа от те гі мен па ра фин дер ді суль фо то- тық ты ру әді сі ар қы лы алу қы зы ғу шы лық ту ғы за ды. Па ра фин дер ді суль фо то тық ты ру әді сі мен ал кил сульфо нат тар- ды алу реак циясы ның тең деуін 4.1.Аниондыбеттік-активтізаттардыалу 81 R-H + SO 2 + 0,5O 2 → R-SO 3 H тү рін де жа зу ға бо ла ды. Бұл про цес те суль фо то ты ғу ды ба са тын оле фин дер, аро мат тық қо сы лыс тар мен кү кі рт тен та зар тыл ған кө мір су тек тер қол да ны- ла ды. Ал дын да айт ыл ған про цес ке сәй кес мұн да да ини циатор ре тін де ультра күл гін жа рық пен ра диоак тив ті ко бальт тің γ-сәуле- ле рін пай да ла на ды; со ны мен қа тар пе рок сид тік қо сы лыс тар ды да қол да ну ға бо ла ды. Өн ді ріс те аз мөл шер де су тек пе рок си ді қо сыл- ған сір ке ан гид ри дін қол да на ды. Су тек пе рок си ді мен сір ке ан гид- ри ді нің әре кет те су нә ти же сін де өте тұ рақ сыз аце тил гид ро пе рок- си ді тү зі ліп, лез де аце тил мен гид рок сил дің бос ра ди кал да ры на ыды рай ды. Олар әрі қа рай ал кил ді ра ди кал дар дың тү зі луіне, яғ ни ра ди кал ды-тіз бек ті ме ха низм бой ын ша суль фо то ты ғу реак- циясы на әке ле ді. С 10 -С 18 фрак ция сын да ғы па ра фин дер ді суль фо то тық ты ру әді- сі мен ал кил сульфо нат тар ды алу про це сі ке ле сі са ты лар дан тұ ра ды: – суль фо қыш қыл ды алу; – суль фо қыш қыл дар экст рак тін су тек пе рок си ді мен ағар ту; – суль фо қыш қыл дар ды бейтарап тау; – қы сым ар қы лы реак цияға түс пе ген кө мір су тек тер ді бө ліп алу; – изоп ро па нол мен ал ки суль фаттар ды нат рий суль фа ты нан та зар ту; – суль фо нат тың су лы-спирт тік ері тін ді сін бу лан ды ру; – изоп ро па нол ды ре ге не ра циялау. Н -па ра фин дер ді кү кірт диок си ді жә не ауа от те гі мен суль фо то- тық ты ру ды суль фу ра тор да, яғ ни үз дік сіз жұ мыс іс тейт ін фо то хи- мия лық реак тор да сы нап шы рақ та ры ның ультра күл гін жа ры ғы- мен сәуле леу ар қы лы жүр гі зе ді. Н-па ра фин дер ді суль фо то тық ты- ру про це сі: R=H + 2SO 2 + O 2 + H 2 O → R–SO 3 H + H 2 SO 4 тіз бек ті ме ха низ мі бой ын ша жү зе ге аса ды. Тү зіл ген суль фо қыш қыл дар ды су мен экст рак ция лап, реак ция зо на сы нан үз дік сіз шы ға рып оты ра ды. Би дис тил лят күйін де гі су ды ті ке лей реак тор ға бе ре ді. Бейтарап тау дың ал дын да суль фо- қыш қыл ды су тек ас қын то ты ғы ның 30 %-дық ері тін ді сі мен өң дей ді. hν 4.Беттік-активтізаттардыалу 82 Ағар тыл ған жә не бейтарап тал ған қос па ны 160 о С тем пе ра ту- ра сы мен 6 атм. қы сым да тұн ды рып, реак цияға түс пе ген кө мір- су тек тер дің қа ба тын бө ліп ала ды. Нат рий суль фа ты нан бө ліп алу үшін ал кил сульфо нат тар дың су лы ері тін ді сін изоп ро пил спир ті- мен ара лас ты рып суыта ды, нә ти же сін де 5-10 о С-де нат рий суль- фа ты крис талл тү рін де тұн ба ға тү се ді. Әрі қа рай ал кил сульфо- нат тар дың су лы-спирт ті ері тін ді сін сү зе ді, су сыз дан ды ра ды жә не ай дай ды. жүктеу/скачать 3,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|