Пі­кір­жаз­ған химия ғылымдарының докторы, профессор С. М. Тәжібаева

4.­Бет­тік-ак­тив­ті­зат­тарды­алу­
90
Май лы спирт тер дің амин деуін 370-380
о
С тем пе ра ту ра да, 1 МПа 
(10 атм) қы сым да жә не алю ми ний ок си ді (Al
2
O
3
) ка та ли за то ры-
ның қа ты су мен жүр гі зе ді: 
ROH + NH
3
→ RNH
2
+ H
2
O.
Кар бон қыш қыл да ры ның альде гид те рін 90
о
С тем пе ра ту ра мен 
қы сым да, ка та ли за тор дың қа ты сын да амин дейді:
RCHO + NH
3
+ H
2
→ RCH
2
-NH
2
+ H
2
O.
Бі рін ші лік амин дер ді нит ро қо сы лыс тар ды то тық сыз дан ды ру 
ар қы лы алу ға бо ла ды. Еріт кіш – изоп ро пил спир ті; тем пе ра ту ра 
50-100
о
С; қы сым 2-5 МПа (20-50 атм); ка та ли за тор ни кель, пла ти-
на, пал ла дий: 
RNO
2
+ 3H
2
→ RNH
2
+ 2H
2
O.
Бі рақ бұл тә сіл дің өн ді ріс те гі қол да ны луы шек теу лі, се бе бі қа-
жет ті құ рам да ғы нит ро қо сы лыс тар дың қол же тім ді лі гі аз.
Бі рін ші лік ал ки ла мин дер ді алу дың қол же тім ді өн ді ріс тік әдіс- 
те рі нің бі рі – син те ти ка лық май лы қыш қыл дар ды амин деу. Бұл 
әдіс бір не ме се екі са ты лы про цес тен тұ ра ды.
Бі рін ші жағ дайда де гид ра та ция жә не гид рир леу реак цияла рын 
бір лес ті ріп, бір ка та ли за тор да қа таң жағ дайда (қы сым 20 МПа (20 
атм) жә не тем пе ра ту ра 300-350
о
С) өт кі зе ді.
Екін ші жағ дайда реак циялар ды бө ліп, бі рін ші са ты да нит рил-
дер дің тү зі луімен май лы қыш қыл дар ды де гид рат тай ды (ам мо но-
лиз жо лы мен); екін ші са ты да бі рін ші лік амин дер дің тү зі луімен 
нит рил дер ді гид рир лей ді. Өн ді ріс те бұл реак циялар ды 0,3-0,7 
МПа (3-7 атм) қы сым да жүр гі зе ді. 
Бі рін ші са ты да 
RCOOH + NH
3
→ RCOONH
4
;
RCOONH
4
→ RCONH
2
+ H
2
O;
RCOONH
2
→ RCN + H
2
O
реак цияла ры жү ре ді. Екін ші са ты да 

4.2.­Ка­ти­он­ды­бет­тік-ак­тив­ті­зат­тар­ды­алу
91
RCN + H
2
→ RCH=NH;
RCH=NH + H
2
→ RCH
2
-NH
2
реак цияла ры өте ді. Реак циялар ба ры сын да екін ші лік ал ки ла мин-
дер тү зі луі мүм кін:
Альди мин дер дің екін ші лік ал ки ла мин дер мен кон ден са цияла-
ну жә не әрі қа рай гид рир ле ну нә ти же сін де үшін ші лік ал ки ла мин-
дер тү зі ле ді:
Реак ция зо на сын да ғы ам ми ак екін ші лік жә не үшін ші лік амин-
дер дің тү зі луіне ке дер гі жа са ған дық тан нит рил дер дің то тық сыз-
дан ды ру ын ам ми ак қа ты сын да жүр гі зе ді. 
Өн ді ріс те СМҚ (С
10
÷С
16
жә не С
17
÷С
20
фрак цияла ры) не гі зін де 
ал ки ла мин дер ді алу ке ле сі жол мен жү зе ге асы ры ла ды: 
– нит рел дер ді алу;
– олар ды то тық сыз дан ды ру;
– то тық сыз дан ды ру өнім де рін рек ти фи ка ция ар қы лы бө лу.
Нит рил дер дің амин дер ге айна лу дә ре же сі 99,2 %-ға (мас.) же-
те ді, амин дер дің шы ғы мы – 90,7 % (мас.). Соң ғы өнім нің 90-95 %-ын 
бі рін ші лік ал ки ла мин дер құ рай ды, қал ға ны – екін ші лік амин дер 
мен қос па лар.
Дис тил ден ген бі рін ші лік амин дер дің 1 тон на сы на шақ қан да 
шикі зат шы ғы мы: май лы қыш қыл дар – 1,23 т; ам ми ак – 0,147 т;
су тек – 320 м
3
; алю ми ний ок си ді – 0,002 т; гид рир леу ка та ли за то - 
ры – 0,005 т.
Амин дер дің төр тін ші лік тұз да ры сіл ті нің қа ты суымен бірін - 
ші лік амин дер дің ме тих ло рид пен реак циясы бой ын ша алына ды:

жүктеу/скачать 3,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: