Республикасы Білім және ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 1,59 Mb. Pdf көрінісі
|
Ташкенбаева Жалпы психология
| Баќылау с±раќтары:
1 .Темпераменттердің психологиялық сипаттамасы қандай. 2 . Төменгі сынып оқушыларының темперамент ерекшеліктерінің негізгі белгілері қандай. 3 .Темперамент адам психикасынан қандай орын алады. 4 .Темпераменттер қалай өзгереді және оларды қалай тәрбиелеуге болады. 42- лекция Таќырыбы: Мінез жөнінде түсінік. Мінез туралы теориялар. Жоспары: 1. Мінез туралы жалпы түсінік. 2. Мінез туралы теориялар. 3. Ұлттық мінез. Лекция маќсаты: Студенттерді мінез туралы теориялармен, қазақ халқына тән ұлттық мінезбен, мінездің физиологиялық негіздерімен, мінездің құрылымымен, қасиеттерімен, типтік мінез бітістерімен, мінезді тәрбиелеу жолдарымен таныстыру. Лекция мєтіні : 1. Әр адам сыртқы дүниенің сансыз тітіркендіргіштеріне өз әлінше түрліше жауап қайтарып отырады. Бұл жауап реакциялары оның сыртқы дүниемен қалайша қатынас жасайтынын көрсету мен қатар, біртіндеп беки келе, сол адамның ұйреншікті әдетіне, мінезқұлқының мәнеріне айналады. Сөйтіп әр адамда әртүрлі мінез бітістерінің болуы, оның сыртқы орбамен түрліше қарым - қатынас жасауының нәтижесі болып табылады. Адамның сыртқы ортамен байланысу ұшін жасайтын осындай қатынастарының жиынтығы оның мінезін құрайды . Мінездің негізгі сапалары болады; 1. мінездің адамгершілік жағынан тәрбиелілігі; 2. бірқалыптылығы; 3. толықтылығы; 4. күші мен айқындығы; 5. салмақтылығы; Мінездің сапасының негізгі компаненттері (бөліктері): Ұжымшылдық, гуманизм, адамдарға қамқорлық, жолдастықты қадір тұту, жұртшылық пікірімен санаса білушілік, жауапкершілік пен адалдық т.б. Рухани дүниесі бай, қажеттері мен қызығулары, талғамы мен ой - өрісі кең адамдарды толык мінезді адам дейді: «Адамның басына қонған бақыттың түрақты болуы жақсы мінез құлыққа байланысты» (Әл - Фараби). Мінез сапаларының бірі - оның бірқалыптылығы. Мұндай адам қүйындай үйытқып 114 114 түрмайды, оның қастерлейтіні сөз бен істің бірлігі. Кімнің мінезі толық болса, соның мінезі бірқалыпты да келеді. Мінездің бүл екеуі егіз қозыдай, бірінен екіншісі ажырамайтын қасиеттері.Мінездің түрақтылығы адамның саяси моральдық үғымынан, түсініктерінен туындайды. Бір қалыпты, тұрақты мінезі бар адам басқалардың жетегінде кетпейді, оның өзінің белгілі көзқарасы, принципі, өзіндік мінез - қүлқы болады, ол қауіп - қатерден бой тасаламайды, керек жерінде батылдық көрсете біледі. Инициатива мен белсенділік, достық пен жолдастық, адалдық пен шыншылдық осындай мінезді адамға тән қасиеттер. Ал мінездің күшіне мақсатқа жету жолында алда тұрған кедергілерді жеңе білуде көрінетін адам ұстамдылығының мөлшері жатады. «Байда қайрат, айда көз, болмаған соң айтпа сөз» - деп ұлы ақын Абай тегіннен тегін айтпаған. Жақсы мінезге тән сапалардың біріне оның байсалдылыгы жатады. Әрбір адам басқа адамдардан өзінің даралық өзегшілігімен ерекшеленеді, адамдар мінез ерекшеліктеріне орай ажыратылады. «Мінез» грек сөзі «характер» деген сөзінен шыққан. Ол «белгі, ерекшелік, өзгешелік, із қалдыру » - деген мағына береді. Мінез деп - әрбір адамның жеке басына тән өзіндік психологиялық қасиеттер мен ерекшеліктердің жиынтығы. Адамның ісі мен қылығынан көрінетін оның айналасындағыларға қатынасын бейнелейтін кісінің бір сыдырғы тұрақты жәнетұрлаулы жеке өзгешелігі мінез деп аталады. Мінез туа біткен қасиет емес, ол біртіндеп өмір сатысында дамып, қалыптасып отырады. Мінез білістері адамның дуниеге көзқарасына, сенім мен мұратына, әлеуметтік жағдайына, сыртқы ортаның әсері мен адамның өзін өзі тәрбиелеумен көрінеді: 2. Мінез туралы ілім Грек елінен шыққан. Бұдан 2500 жыл бұрын Грек ғалымы, философ Теофраст Афини жұртының 30 - дан астам мінез бітістерінің нашар жақтарына талдау жасаған. XVII - ғасырда франсуз жазушысы Лабрюен нашар мінез бітістерінің 4500 - ден астамына сипаттама берген. XIX - ғ. Аяқ кезінен бастап мінез туралы психологиялық теориялар көріне бастады. Зерттеушілер адамдардық мінезін дене құрылысына сәйкес түсіндіруге тырысты. Осы кездері френология, графология деген ағымдар пайда болды . Френология ағымын жақтаушы Ф.Галлет, адамның бас сүйегіне, формасына жүйке саласына қарап адамның мінез - құлқын, ақыл - ойының дәрежесін анықтауға болады дейді. Графология ілімін жақтаушы Аристотель, Гефаст т.б. адамдардың жазуына қарай адамның мінезін ажыратуға болады дейді. ХІХғ. Француз ғалымы А.Бен мінезді тек психологиялық ерекшелік дара адамның ақыл - ойы мен сезімінің және ерік ерекшенің қасиеті деп санады. Т.Рибо мінезді сезім мен ерік ерекшелігі десе, ал орыс медигі әрі педагог П.Ф.Лесгафт ерік қасиеті деді. И.Кант мінезді темперамент пен салыстыра отырып, оны адамда жүре пайда болатын қасиет деді. Т. Рибо мінезді адамда туа пайда болады десе , ал Малапер, Фулье т.б. мінез туа пайда болуымен қатар жүре де пайда болатын ерекшеліктері бар дейді . Полан - мінездің 115 115 барлық сипаттары адамның тіршілік жағдайымен байланысты деген пікір айтады . Сонымен мінез жөніндегі көзқарас осы күнге дейін өзара талас - тартыс туғызып келеді. 3. Ұлттық мінез – адамдардың тарихи қалыптасқан бірлестігі мен ірі топтарды бір саналатын этностық , ұлттық , халықтық өмір тіршілігі мен әлеуметтік жағдайының тұтастығы арқылы танылады . Әрбір халық пен ұлттық этностық өзіндік мінез - құлықтары болады . Қазақ халқының түркі тектес өзге халықтардан ерекшеленіп түратын өзіндік сипат - қасиеттері бар . Ыбрай Алтынсарин еңбектерінде өз халқының мінез - қүлқына тән қасиеттерді атап көрсеткен . - Қазақ халқының қарапайымдылық пен кішіпейілдік . - Ашық жарқын көңіл мен кеңпейілдік, - өзге тәсілді адамдарға деген достық және сыйластык , - қонақжайлық т . б . қасиеттер , - өз Отанына , туған жеріне ,еліне деген сүйіспеншілік , - мал шаруашылығына икемділік , - балажандылығы, - сөз өнерін ардақтауды ,шешендік қабілеті, - еңбек сүйгіштігі мен шыдамдылығы , т . б. Жалпы ұлттық қасиеттері болып табылады . жүктеу/скачать 1,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|