«қазақ этносы» ,
«этнос болмысы» деп жалпы-
лама қарайтын болсақ, онда тіл байлығы –
«тіл әлемі» түгел қамтылуы тиіс.
Біздің кейінгі жылдардағы зерттеу тәжірибемізде
«тіл әлемі» түгел қамтылып,
ол
«Адам», «Қоғам», «Табиғат» деп аталатын үш үлкен салаға жіктеліп, олар
іштей 30 (6+17+7) үлкен (макро) топқа, ал, олар өз ретінде 200-дей микротопқа
бөлініп қарастырылуда.
Бұдан шығатын қорытынды: макротоптар өзара
«жүйелі қатыс- ты прин- цип» негізінде, ал микротоптар бір-бірімен
«сатылы қатыс- ты принцип» бой-
ынша топтастырылады деген сөз. Осының біріншісі негізгі үш салаға –
«Адам», «қоғам», «Табиғат » – қандай макротоптар енетінін айқындаса, екіншісі – әрбір
макротоптың тарау-тармақтарына енуге тиісті микротоптарды айқындайды.
Мәселен,
«Табиғат» cаласына жататын ірі-ірі макротоптың бірі
«жануарлар дүниесі » десек, ол өз ретінде 1)
«Жабайы хайуандар » және 2)
«Үй хайуандары» болып екі топқа бөлінсе, кейінгісі
«төрт түлік мал »
«жылқы», «түйе», «сиыр», «қой, ешкі » болып оның өзі де сатыланып кіші топтарға жіктелуі мүмкін.
Қысқасы, жалпы
«тіл әлемін » сондай-ақ кез келген тақырыптық топты
этнолингвистикалық тұрғыдан осылайша
жүйелі де сатылы қатысты прин- циптер бойынша қарастырғанда ғана оларды түгел де түбегейлі меңгердік, та-
нып-білдік деп айтуға болады.
Айта кету керек, бұл принциптер зерттеу объектісіне және оның мақсатына
байланысты әр түрлі ауқымда, деңгейде қолданылуы мүмкін. Алайда,
жалпы принциптер сақталғанымен, мұндай жағдайда қатып қалған қатсаң
қағида ұсынылмайды, зерттеушілер өз объектісін толық айқындауы үшін бұл
принциптерге шығармашылық тұрғысынан қарағаны жөн. Мәселен, қазақ, ұйғыр
т.б. түркі тілдерінің этнолингвистикасы бойынша тек біздің жетекшілігімізбен
қорғалған докторлық
18
және кандидаттық
19
диссертациялардың бәрінде де
18
Манкеева Ж.
