Қазақстан Республикасының Білім жəне Ғылым Министрлігі Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты

7.  Мұғалім  мен  оқушы  арасындағы  басқаруға  қолайлы  тұтас 
тұйық  жүйе  жасайтын  тура  жəне  кері  байланысқа  ие 
бағдармаланған 
айналмалы 
жаттығуды 
ұйымдастыру 
уақытындағы  өз  байланыс  моделі  бар.  Оқытушыға  оқушының 
жаттығуларды  меңгеру  дəрежесі  туралы  ақпараттарды  алуы 
үшін,  сонымен  қатар  айналма  жаттығу  кезінде  оған  ішкі  жəне 
сыртқы  ортаның  əсерін  білу  үшін  қажет  байланыс  қалай 
аталады? 
а/ түра; 
б/ кері; 
в/бір бекеттен екіншісіне өту; 
г/ оқу-жаттығу материалдарымен өзара байланысын анықтау; 
д/ жаттығуларды орындау жүйелілігін анықтау 

 
230 
8. К.Е. Ахметов айналма жаттығуды ұйымдастыру мен өткізуді 
4  кезеңнен  тұрады  деп  есептейді.  «Жаттығуларды  іріктеу»  қай 
кезенге жатады? 
а/ Бағдарламаларды салыстыру; 
б/ Бағдарламаны тексеріп көру; 
в/ Жүктемелерді тестілеу мен есептеу; 
г/ Тікелей жүргізу, тапсырмаларды орындау жəне жүктемелерді 
реттеу; 
д/ Шұғылданушыларды кішірек топтарға бөлу 
9. К.Е. Ахметов айналма жаттығуды ұйымдастыру мен өткізуді 
4 кезеңнен тұрады деп есептейді. «Жұмыс топтарының құрамын 
нақтылау» қай кезенге жатады? 
а/ Бағдарламаларды салыстыру; 
б/ Бағдарламаны тексеріп көру; 
в/ Жүктемелерді тестілеу мен есептеу; 
г/ Тікелей жүргізу, тапсырмаларды орындау жəне жүктемелерді 
реттеу; 
д/ Шұғылданушыларды кішірек топтарға бөлу 
9. К.Е. Ахметов айналма жаттығуды ұйымдастыру мен өткізуді 
4  кезеңнен  тұрады  деп  есептейді.  «Айналма  жаттығулардың 
жекелеген карточкаларын толтыру» қай кезенге жатады? 
а/ Бағдарламаларды салыстыру; 
б/ Бағдарламаны тексеріп көру; 
в/ Жүктемелерді тестілеу мен есептеу; 
г/ Тікелей жүргізу, тапсырмаларды орындау жəне жүктемелерді 
реттеу; 
д/ Шұғылданушыларды кішірек топтарға бөлу 
10. К.Е. Ахметов айналма жаттығуды ұйымдастыру мен өткізуді 
4  кезеңнен  тұрады  деп  есептейді.  «Консультациялық  көмек, 
орындауға бақылау жасау» қай кезенге жатады? 
а/ Бағдарламаларды салыстыру; 
б/ Бағдарламаны тексеріп көру; 
в/ Жүктемелерді тестілеу мен есептеу; 
г/ Тікелей жүргізу, тапсырмаларды орындау жəне жүктемелерді 
реттеу; 
д/ Шұғылданушыларды кішірек топтарға бөлу 

 
231 
11.  Оқу  жылдарының  барысында  студенттерді  айналмалы 
жаттығу  əдісі  арқылы  гимнастиканы  қай  уақытта  пайдалануға 
болады? 
а/ бірінші жарты жылдықта 6-8 сабақ бойынша; 
б/ оқу жылының ІІ жарты жылдығында;  
в/ І жəне ІІ жарты жылдықта 
г/  ІІ  жəне  ІІІ  оқу  жылына  өткен  материалдарды  жетілдіру  жəне 
бекіту сабақтарына енгізуге болады; 
д/ барлық уақытта 
12.  Оқу  жылдарының  барысында  студенттерді  айналмалы 
жаттығу  əдісі  арқылы  женіл  атлетиканы  қай  уақытта 
пайдалануға болады? 
а/ бірінші жарты жылдықта 6-8 сабақ бойынша; 
б/ оқу жылының ІІ жарты жылдығында;  
в/ І жəне ІІ жарты жылдықта 
г/  ІІ  жəне  ІІІ  оқу  жылына  өткен  материалдарды  жетілдіру  жəне 
бекіту сабақтарына енгізуге болады; 
д/ барлық уақытта 
13.  Оқу  жылдарының  барысында  студенттерді  айналмалы 
жаттығу  əдісі  арқылы  шанғыны  қай  уақытта  пайдалануға 
болады? 
а/ бірінші жарты жылдықта 6-8 сабақ бойынша; 
б/ оқу жылының ІІ жарты жылдығында;  
в/ І жəне ІІ жарты жылдықта 
г/  ІІ  жəне  ІІІ  оқу  жылына  өткен  материалдарды  жетілдіру  жəне 
бекіту сабақтарына енгізуге болады; 
д/ барлық уақытта 
14.  «Ұзаққа  созылған  қауырт  ой  еңбегі  көбіне  лабораторияда 
аппараттар  қасында  отырған,  не  түрегеп  тұрған  күйде 
атқарылады.  Оларды  басқару  оған  баса  назар  аударылуын, 
мойынның,  арқаның  жəне  иықтардың  ширыққан  бұлшық 
еттерінің  бірқалыпта  болуын  қажет  етеді»  деген  анықтама  қай 
мамандықтарға тан болады? 
а/  Физика,  химия,  математика,  қолданбалы  математика  мен 
механика; 
б/ Биология; 
в/география; 
г/журналистер; 

 
232 
д/ тарихшылар 
15. «Саяхат барысында бақылаушыдан үнемі зейін, əр дыбысқа, 
сыбдырға,  ағаштың  ұшар  басындағы,  шөптегі,  бұталардағы  əр 
қозғалыстарға,  судағы  əр  дыбыстарға  шұғыл  əрекет  ету  талап 
етіледі» деген анықтама қай мамандықтарға тан болады? 
а/  Физика,  химия,  математика,  қолданбалы  математика  мен 
механика; 
б/ Биология; 
в/география; 
г/журналистер; 
д/ тарихшылар 
16.  «Олардың  жүзе  білуі,  тауда  жəне  қиың  өткелді  жерлерде 
жүре білуі,  қайық  есе білуі,  атпен  салт  жүре  білуі  керек»  деген 
анықтама қай мамандықтарға тан болады? 
а/  Физика,  химия,  математика,  қолданбалы  математика  мен 
механика; 
б/ Биология, география  
в/инженерлер; 
г/журналистер; 
д/ тарихшылар 
17.  «Ең  бұқаралық  спорт  түрлері  туралы  жеткілікті  хабардар 
болу; 
спорттық 
терминдердің 
біршамасын 
білу; 
спорт 
жарыстары мен мерекелерінен репортаждар дайындап, жүргізу» 
деген анықтама қай мамандықтарға тан болады? 
а/  Физика,  химия,  математика,  қолданбалы  математика  мен 
механика; 
б/ Биология, география  
в/инженерлер; 
г/журналистер; 
д/ тарихшылар 
18. «Ұзақ уақыт қозғалыста болуы – конвейерлерді аралау; есту 
органдарын бұзатын, машиналардан ауасы ластанатын үй жайда 
болуы; технологтардың ақаудың себебін тауып, оны жөндеуіне, 
жаңа  үлгілер  жасап,  өндіріске  жіберуіне,  күрделі  өндіріс 
жағдайын  тез  бағдарлауына  байланысты  миға  салмақтың  көп 
түсуі» деген анықтама қай мамандықтарға тан болады? 
а/  Физика,  химия,  математика,  қолданбалы  математика  мен 
механика; 

 
233 
б/ Биология, география  
в/инженерлер мен технологтар; 
г/журналистер; 
д/ тарихшылар 
19. «Өндіріс қызметі аз қимылдау жағдайында, көбіне, отырған 
күйде жүзеге асырылады, мұның өзі денсаулық жағдайына жəне 
дене тəрбиесі дайындығына кері əсерін тигізеді. Еңбек сипаты – 
сезімталдығы  мен  нервісінің  ширығуы  қатар  жүретін  ойлау 
қызметі.  Осы  кəсіп  өкілдерінің  түрлі  дəрежеде  көру  қəбілеті 
нашарлайды,  ағзаларының  жүрек-қан  тамырлары  жəне  тыныс 
жүйелерінің  функционалдық  мүмкіндіктері  төмендейді.  Осыған 
орай кəсіби аурулар деп артрит жəне кұян (радикулит), суықтан 
болатын  дерттерді  айтады»  деген  анықтама  қай  мамандықтарға 
тан болады? 
а/  Физика,  химия,  математика,  қолданбалы  математика  мен 
механика; 
б/ Биология, география  
в/инженерлер мен технологтар; 
г/Операторлар мен диспечерлер; 
д/ тарихшылар 
20.  «Шындалған  шеберлік  қана  емес,  сонымен  бірге  қимыл-
əрекет  қозғалысын  ұйлестіріп  отыру,  ойлау,  реакция  мен 
қозғалыс  əрекетінің  шапшандығы  керек.  Сонымен  бірге 
қозғалыс-тірек жұйесінің, қолдардың, иық белдеуінің, жота мен 
іш  құрылысы  бұлшық  еттерінің  əрекет  ету  қабілетін  қолдап 
жəне 
дамытып 
отыру 
қажет» 
деген 
анықтама 
қай 
мамандықтарға тан болады? 
а/  Физика,  химия,  математика,  қолданбалы  математика  мен 
механика; 
б/ Биология, география  
в/инженерлер мен технологтар; 
г/диспетчер; 
д/ тарихшылар 
21.  «Денеге  түсер  аздаған  салмақ  пен  жеткілікті  жоғары 
белсенділік  қызметі  кезеңдерінің  алмастырып  отыру  тəн  болып 
келеді. Осы сала маманына ылғи да өзгермелі жағдайда қызмет 
жасауға тура келеді. Ол одан кездейсоқ өзгеріс жағдайларының 
талаптарына  сəйкес  қимыл  əрекетін  тез  өзгерту,  оның 

 
234 
машықтарын  тез  игеру  қабілетін  талап  етеді»  деген  анықтама 
қай мамандықтарға тан болады? 
а/ Автомобиль көлігі инженер; 
б/ Биолог, географ;  
в/технолог; 
г/диспетчер; 
д/ тарихшы 
22.  «Көп  уақыт  бойы  бір  орында  тапжылмай  кульман  қасында 
тұру.  Сонымен  қатар  көру  анализаторы  арқылы  қадағалау 
қажеттілігі  де,  орасан  мол  ақпаратты  ұқсата  білу  де, 
чертеждармен  жұмыс  жасау  да,  зергерлік  дəлдік  пен  көзбен 
мөлшерлеуді қажет ететін жарақтармен іс жүргізу де тəн болып 
келеді» деген анықтама қай мамандықтарға тан болады? 
а/ Автомобиль көлігі инженер; 
б/ Биолог, географ;  
в/технолог; 
г/диспетчер; 
д/ сəулетші 
23.  «Иілу  шегі  шектелген  білек  пен  алақан  сүйектерін, 
саусақтарды  бүгіп,  жазу.  Сөйтіп,  жұмыс  процесін  ықшам 
қимылды үйлестіре отырып, саусақтар мен білектердің біркелкі 
емес  нəзік  қозғалысымен  жəне  көз  бен  зейінің  шиеленісуі 
жағдайында 
орындайтындығын» 
қимыл 
əрекеті 
қай 
мамандықтарға тан болады? 
а/ Автомобиль көлігі инженер; 
б/ Биолог, географ;  
в/технолог; 
г/диспетчер; 
д/ сəулетші 
24. «Оқу бөлімшелерінің бірінде дене тəрбиесімен айналысудан 
басқа, дене мəдениеті жəне спорт бөлімшесінің оқу жоспарының 
теориялық  жəне  практикалық  тарауларын  өтіп  қана  қоймай, 
сонымен  бірге  есепке  алынатын  негізгі  талаптарды  да  міндетті 
түрде  орындау  пайдалы,  өйткені,  ол  жиналған  теориялық  білім 
мен  практикалық  машықтарды  нықтауға  жағдай  туғызады» 
деген анықтама қай мамандықтарға тан болады? 
а/ Автомобиль көлігі инженер; 
б/ Биолог, географ;  

 
235 
в/технолог; 
г/диспетчер; 
д/ дене тəрбиесінің болашақ мұғалімі 
25.  «Дене  дайындылықтың  дəрежесі  оның  кəсіпті  əрекетінің 
барысында 
біртіндеп  төмендейді» 
деген 
анықтама 
қай 
мамандықтарға тан болады? 
а/ Автомобиль көлігі инженер; 
б/ Биолог, географ;  
в/технолог; 
г/диспетчер; 
д/ дене тəрбиесінің болашақ мұғалімі 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
236 
МАЗМҰНЫ 
 
Алғы сөз....................................................................................... 3 
Модуль № 1 Спорт теориясы дамуының қазіргі күйі жəне  
перспективалары ........................................................................ 5  
Дəріс №1. Спорт теориясы дамуының қазіргі күйі.................. 5 
2.1. Семинарлық сабақ. Қазіргі кезеңде спорт теориясы 
дамуының негізгі мəселелері..................................................... 21 
3.1. ОСӨЖ. Спорт теориясының түсінік аппаратында жəне 
түрлерінің типологиясындағы негізгі мəселелері.................... 22 
3.2. Тақырып: Спорттағы бағдарлау мен іріктеуде, спорттық 
жаттықтырудың əдістемесіндегі жаңа қөзқарастар................. 23 
Дəріс №2. Спорттың негізгі жақтары, оларды жоспарлау жəне 
қазіргі таңда жүзеге асыру ерекшеліктері................................ 25 
2.1. Семинар сабағы Қазіргі кезеңде спорттың негізгі жақтары, 
оларды жоспарлау жəне қазіргі таңда жүзеге асыру 
ерекшеліктері............................................................................... 58 
3.1. ОСӨЖ. Балалар спортында дене, тактикалық, техникалық 
дайындықтарды жоспарлау жəне жүзеге асыру ерекшеліктері...... 59 
3.2. ОСӨЖ. Спорттық нəтиже жəне қазіргі таңда оны 
анықтайтын факторлар............................................................... 60 
3.3. Тақырып: Олимпиялық спорттың жəне Олимпиялық 
қозғалыстың қазіргі мəселелері жəне даму тенденциялары... 60 
Дəріс №3. Спорт түрлерінің, қызметтерінің, спорттық жарыстар 
теориясының, спорттық жаттығу құрылымының, техникасы мен 
тактикасының даму перспективалары...................................... 62 
2.1. Семинарлық сабақ. Қазіргі кезенде, спорттық жарыстар 
теориясының, спорттық жаттығу құрылымының, техникасы мен 
тактикасының жүзеге асыру ерекшеліктері............................. 86 
3.1. ОСӨЖ. Тақырып: спорттық жаттығу құрылымының негізгі 
мəселелері.................................................................................... 87 
3.2. Тақырып: Спорттық əрекетті талдау мəселелері.............. 88 
3.3. Тақырып: Спорттық техникасы мен тактикасының даму  
перспективалары......................................................................... 88 
3.4. Тақырып: «Көпшілік спорт» жəне «жоғары жетістіктер 
спорты» мəселелері..................................................................... 88 
Дəріс №4. Жоғарғы оқу орындағы спорттың өзекті ғылыми-
əдістемелік мəселелері................................................................ 90 

 
237 
2.1. Семинарлық сабақ. Қазіргі кезеңде жоғары оқу орындағы 
спорттың ғылыми-əдістемелік мəселелері............................... 106 
3.1. ОСӨЖ. Студенттік спортты жетілдірудің негізгі 
мəселері........................................................................................ 107 
Бірінші модуль бойынша тестілік тапсырмалар ..................... 108 
Модуль №2. Кəсіптік-педагогикалық жəне кəсіптік-қолданбалы 
дене дайындығының теориялық-əдістемелік негіздерінің 
компоненттері.............................................................................. 121 
Дəріс №1. Кəсіптік-педагогикалық жəне кəсіптік-қолданбалы  
дене дайындығының теориялық-əдістемелік негіздері........... 121 
2.1. Семинарлық сабақтар. Қазіргі кезеңде кəсіптік-
педагогикалық жəне кəсіптік-қолданбалы дене дайындығының 
теориялық-əдістемелік негіздері............................................... 131 
3.1. ОСӨЖ. Тақырып: Кəсіптік-қолданбалы дене дайындығының 
негізгі ұғымдары жəне осы процессті анықтайтын факторлар...... 132 
3.2.  Тақырып:  Кəсіптік-қолданбалы  дене  шынықтырудың 
қызметтері мен міндеттерінің ерекшеліктері........................... 132 
Дəріс №2. Кəсіптік бағыттағы оқу сабақтарды ұйымдастыру 
формалары, амалдары жəне əдістері......................................... 134 
2.1. Семинарлық сабақтар. Қазіргі кезеңде кəсіптік бағыттағы 
оқу сабақтарды ұйымдастыру формалары, амалдары жəне 
əдістері......................................................................................... 147 
3.1. ОСӨЖ. Тақырып: Жоғары оқу орнында кəсіптік бағыттағы 
оқу сабақтарды ұйымдастыру формаларын жүзеге асыру 
ерекшеліктері............................................................................... 147 
3.2 Тақырып: Жоғары оқу орнында кəсіптік бағыттағы оқу 
сабақтарды ұйымдастыру амалдарын жүзеге асыру 
ерекшеліктері............................................................................... 148 
3.3 Тақырып: Жоғары оқу орнында кəсіптік бағыттағы оқу 
сабақтарды ұйымдастыру əдістерін жүзеге асыру 
ерекшеліктері............................................................................... 148 
Дəріс №3. Маман моделі жəне оның кəсіптік-қолданбалы дене 
дайындықтың бағдарламасын құрастыру ерекшеліктері........ 150 
2.1. Семинарлық сабақтар. Маман моделі жəне кəсіптік-
қолданбалы дене дайындық бағдарламасын құрастыру 
ерекшеліктері............................................................................... 162 
3.1. ОСӨЖ. Тақырып: «Модель», жəне «модельдеу» деген 
ұғымдардың ерекшеліктері........................................................ 163 

 
238 
3.2. Тақырып: «Маман моделі» ұғымының мəселелері........... 163 
3.3  Тақырып:  Болашақтағы  маманның  профессиограммасын 
құрастыру ерекшеліктері............................................................ 164 
Екінші модуль бойынша тестілік тапсырмалар....................... 165 
Модуль №3. «Айналма жаттығу əдісінің» ерекшеліктері жəне 
оны студенттердің əртүрлі болашақ мамандықтарының кəсіптік-
қолданбалы дене дайындығында қолдану................................ 172 
Дəріс №1. «Айналма жаттығу əдісінің» ерекшеліктері жəне оны 
студенттердің кəсіптіқ-қолданбалы дене дайындықта 
қолдану......................................................................................... 172 
2.1.  Семинарлық  сабақтар.  Қазіргі  кезеңде  «айналма  жаттығу 
əдісінің»  ерекшеліктері  жəне  оны  студенттердің  кəсіптік-
қолданбалы дене дайындығында қолдануы............................. 189 
3.1.  ОСӨЖ.  Тақырып:  Айналма  жаттығуды  ұйымдастыру  мен 
өткізудің əдістемелік ерекшеліктері......................................... 190 
3.2. Тақырып: Жоғары оқу орнында студенттердің кəсіптік-
қолданбалы дене дайындығында айналма жаттығу əдісін 
қолдану ерекшеліктері................................................................ 190 
Дəріс №2. Физиктер,химиктер,математиктер мен биологтар, 
географтардың кəсіби-қолданбалы дене шынықтыруы.......... 192 
2.1.  Семинарлық  сабақтар.  Қазіргі  кезеңде  физиктер,  химиктер, 
математиктер 
мен 
биологтар, 
географтардың 
кəсіптік-
қолданбалы дене шынықтыруы................................................. 208 
3.1.  ОСӨЖ.  Тақырып:  Қазіргі  кезеңде  физиктер,  химиктер, 
математиктер 
мен 
биологтар, 
географтардың 
кəсіптік-
қолданбалы  дене  дайындығының  құралдары  мен  əдістерін 
таңдау ерекшеліктері.................................................................. 208 
Дəріс №3. Журналистердің, тарихшылардың, филологтардың, 
юристердің жəне женіл өнеркəсіп инженерлері мен 
технологтардың кəсіптік-қолданбалы дене шынықтыруы..... 210 
Модуль №4. Дене тəрбиесінің болашақ мұғалімдерінің, 
автомобиль көлігі болашақ инженерлерінің, суретшілердің жəне 
пəн-мұғалімдердің кəсіби-қолданбалы дене шынықтыруы.... 219 
Дəріс. Дене тəрбиесінің болашақ мұғалімдерінің, автомобиль 
көлігі болашақ инженерлерінің, суретшілердің жəне пəн-
мұғалімдердің кəсіптік-қолданбалы дене шынықтыруы........ 220 
2.1. Семинарлық сабақтар. Қазіргі кезеңде журналистердің, 
тарихшылардың, филологтардың, юристердің жəне жеңіл 

 
239 
өнеркəсіп инженерлері мен технологтардың, дене шынықтыру 
мұғалімдерінің, саулетшілердің, автомобиль көлігі, жəне пəн-
мұғалімдердің кəсіптік-қолданбалы дене шынықтыруы........ 224 
3.1.  ОСӨЖ.  Тақырып:  Қазіргі  кезеңде  журналистердің, 
тарихшылардың,  филологтардың,  юристердің  жəне  жеңіл 
өнеркəсіп  инженерлері  мен  технологтардың,  дене  шынықтыру 
мұғалімдерінің,  сəулетшілердің,  автомобиль  көлігі,  жəне  пəн-
мұғалімдердің 
еңбек 
жағдайының 
сипаттамасының 
ерекшеліктері............................................................................... 225 
3.2  Тақырып:  Қазіргі  кезеңде  журналистердің,  тарихшылардың, 
филологтардың,  юристердің  жəне  жеңіл  өнеркəсіп  инженерлері 
мен 
технологтардың, 
дене 
шынықтыру 
мұғалімдерінің, 
саулетшілердің,  автомобиль  көлігі  жəне  пəн-мұғалімдердің 
кəсіптік-қолданбалы 
дайындық 
сипаттамасының 
ерекшеліктері............................................................................... 226 
Үшінші, төртінші модульдер бойынша тестілік тапсырмалар......... 228  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
СПОРТ НЕГІЗДЕРІ МЕН КƏСІІІТІК-
ҚОЛДАНБАЛЫ ДЕНЕ ДАЙЫНДЫҒЫ  
 
 
 
С.С. КУБИЕВА  
 
 
Оқу құралы 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Басуға қол қойылған күні 22.08.2013. 
Қалыбы 60х84
1
/
16
. Есепке алынатын баспа табағы 14,8. 
Таралымы 500. 
 
ЖК С. Т. Жанəділов баспаханасында  
дайын оригинал-макеттен басылған. 
 
Ақтөбе қаласы, Əбілқайыр хан даңғылы, 21Б