188
сенімнің гносеологиялық, логикалық-методологиялық мəртебесі, əлеуметтік-
мəдени жəне коммуникативтік негіздері мен бастамалары қазіргі гуманитарлық
білім үшін өте маңызды.
Абстрактілі (дерексіз) объект - теорияда когнитивті түрде көрсетіліп
қоршаған ортаның мəндік жақтары мен қасиеттерін, заттар мен құбылыстардың
ара қатынасын шағылыстыратын ғылыми танымның объектісі. Қазіргі ғылыми
танымда абстрактілі объект тек эмпириялық тəжірибенің сонша көп
объектілерін емес, тағы да абстракцияның алғашқы деңгейіндегі абстрактілі
объектілерін де ұсынады.
Жалпылау негізі - жалпылаудың шарттар жиынтығы. Жалпылау
процедурасының шартына - эмпириялық фактілерді бекітетін хаттамалық
пікірлер мен сөйлемдер; класстардың абстрактілі өкілдері туралы пікірлер
(«Локктың ережесі» үшін); жалпылау жүргізуге арналған еркін өзгергіші бар
формула; анықтамалар, анықтамалар конфигурациясы жəне теориялар жатады.
Абстракция аралығы - бұл ұғым анау немесе басқа абстракцияның
рационалдылығының дəлелдеу шегін жəне оның «пəндік ақиқаттылығын» жəне
эмпириялық, логикалық тəсілдермен алынған, бағдарлама арқылы анықталатын
қолдану шегін көрсетеді. Методологияға «абстракция аралығы» деген ұғымды
енгізуінің қажетті себептеріне ғылыми абстракцияны дəлелдеу идеясы, соған
қоса, абстракциялау процестері мен нəтижелері қатысты. Зерттеуші таным
процесінде абстракциялауға қажетті ережелерімен, нақты қойылған
мақсатымен жетеді. Ғылымда əр алаңдаушылық акт ақиқатқа жету мақсатпен
негізделген соң, танымдық іс-əрекетте де адамның абстракцияға деген
қабілетінің ерекшелігін ескеруді қажет етеді. Бірінші, объектті тану процесінде
абстракцияның нəтижесі үшін сол алаңдау заттан жат болып, ал абстракталған
объекттің мазмұнын толтырушы релевантты болу керек. Екінші, зерттеуші
қандай шекке дейін алаңдаудың заңды күші белсенді екенін білу керек.
Үшінші, күрделі объектілерді зерттеу барысында оның шектерінің көп өлшемді
кеңістіктегі проекция жиынының концептуалды жайылуын шығару қажет.
Төртінші, нақты бір кезеңде абстракциялау аралығына қатысты концептуалдық
жиынды ортақ конфигурацияға біріктіріп, осы объектінің келешек
көріністерінен алаңдау қажет. Модель (үлгі) - тəжірибелік үлгі немесе түпнұсқа
ретінде ұсынылған зерттелетін объекттің бағдарлама-таңбалық ұқсас түрі. Бір
объект (макет, құрылыс, таңбалық жүйе т.б.) тек оның жəне басқа заттың
(түпнұсқа, үлгі) арасында осы бекітілген абстракция аралығында теңдік қатысы
болса ғана модель (үлгі) рөлін атқара алады. Осы мағынада модель (үлгі)
зерттелетін объекттің (түпнұсқаның) изоморфолық немесе гомоморфолық
бейнесі.
Достарыңызбен бөлісу: