1. Негізгі лексикалық сын есімге тән мағына, оған жоғарыда келтірілген
мысалдар жатады.
2. Ауыс мағына: мұның өзі де іштей неше түрге жіктеледі, мәселен,
«сүттен ақ, судан таза» дегендігі «ақ» атауы – өзіне тән көптеген ауыс
мағыналардың тек бір қырын ғана – «күнәдан таза, айыбы жоқ, пәк адам»
дегенді аңғартып тұр.
3. Туындық мағына: оған мәселен, «кедейдің аузы аққа тигенде, мұрны
қанапты» деген мақалдағы «ақ» атауының «сүт, сүт тағамдары» деген
мағынасы жатады. Бұл мағынаның «туынды» болатын себебі – сүт тағам-
дардың басқа қасиеттеріне емес, түріне байланысты мотив негізінде жасалу-
ында.
4. Түр-түс атауларына тән тағы бір мағына – одардың символикалық,
рәміздік мағынасы.
Егер түр-түс атауларының, сайып келгенде, түр-түстің өзінің негізгі
лексикалық мағынасы белгілі зат пен құбылысқа тән бояу-реңкті анықтау
нәтижесінде, ауыс мағынасы – олардың арасындағы логикалық байланыс
пен ұқсастықтан, туынды мағынасы – мотивтік сәйкестік негізінде пайда
болса, символдық, рәміздік мағынаның қалыптасуы бұлардан сәл өзгешелеу.
Символдық, рәміздік мән-мағына әдетте нақтылы заттармен бірге олардың
сыртқы бояу-реңкіне байланысты және қоғамдық өмір салты, дәстүр, ұлттық
наным, әдет-ғұрып ретінде қалыптасуы шарт. Демек, символикалық, рәміздік
мән-мағынаға ие болған заттар мен құбылыстар тек тіл тұрғысынан ғана
емес, этнолингвистикалық таным тұрғысынан да зерттелуі қажет.
Сондықтан біз бұл мақалада түр-түс символикасын жалпы сөз етуден гөрі
«ақ» және «қара» түстерге байланысты ұлттық салт-дәстүрімізде кездесетін
символдық, рәміздік қолданыстарды ғана қарастыруды жөн көрдік. Сан алу-
ан түр-түс атауларының ішінен тек «ақ» пен «қара» түстерді ғана бөліп алып
қарастыруымыздың өзіндік себебі де жоқ емес.
Достарыңызбен бөлісу: |