Топырақтану

бӛлшектер массасы) дисперсті ортадан (топырақ ерітіндісі) тҧрады. 

Топырақ  коллоидтарының  ерекшеліктері  болып  ӛте  ҥлкен  жалпы  және 

сыбағалы  ҥлесті  бет  ауданы,  сонымен  қатар  дисперсті  фазамен  дисперсті 

ортаның бӛліну шекарасында иондардың қос электрлік қабатының болуы. 

Жалпы  және  ҥлесті  ҥлкен  бет  ауданы  жоғарғы  дәрежедегі 

дисперстілікпен  қамтамасыз  етілген,  сондықтан  коллоидтің  массасы  оның 

бетіне  қарағанда  ҥлкен  емес.  Бҧл  ерекшелік  коллоидтардың  реакциялық 

қабілетін анықтайды. 

Вигнердің ҧсыныс бойынша коллоидты бӛлшекті мицелла деп атайды. 

Мицелланы схема тҥрінде былай кӛрсетуге болады: 

Өзегі  немесе  ядросы  –  қатты  бӛлшек,  заттар  молекулаларының 

ҧйытқысынан  тҧрады.  Ӛзектің  ҥстінде  иондардың  қос  электрлік  қабаты 

қалыптасқан,  ол  коллоидтың  потенциалын  анықтайтын  ӛзекпен  тығыз 

байланысқан  ішкі  қозғалмайтын  иондар  қабаты  және  иондардың  қарсы 

зарядты  қабатының  орнын  толтыратын  сыртқы  қабаттан  тҧрады.  Ӛзекпен 

потенциал  анықтайтын  иондар  қабатын  гранула  деп  атайды.    Орнын 

толтыратын  қабаттағы  иондардың  бір  бӛлігі  қозғалмайтын  болып  келеді, 

ҥйткені иондардың ішкі қабатымен тығыз байланысқан, ал екінші бір бӛлігі 

қозғалмалы  келеді  де  сыртқы  немесе  диффузды  қабатты  қҧрайды,  бҧл 

қабатта алмасу реакциясына қабілеті бар иондарды қҧрайды. 

Потенциалын  анықтайтын  қабаттағы  иондардың  қҧрамына  байланысты 

ацидоидтар, базоидтар және амфолитоидтарды ажыратады 

 Ацидоидтар – теріс зарядты коллоидтар, потенциал анықтайтын қабатта 

аниондардан тҧрады, ал диффузиялыда – катиондар. 

катиондардан тҧрады, ал диффузиялы қабатта – аниондар. 

коллоидтар,  олар  ӛздерін  базоидтар  немесе  ацидоидтар  тҥрінде  кӛрсетуі 

мҥмкін. 

Топырақтағы коллоидтардың негізігі массасы -  ацидоидтар.  

 

38 

Сҧйық  фазаға  байланысты  коллоидтар  гидрофильді  және  гидрофобты 

болады.  Гидрофильді  коллоидтар  суды  мол  сіңіріп  тҧтады,  ал 

гидрофобтылардың қасиеті керісінше, шамалы.  

Коллоидтар топырақта золь (коллоидтік ерітінді)  және гель (коллоидтік 

тҧнба) кҥйлерінде кездеседі және олар бір кҥйден екінші кҥйге кӛше береді. 

Коагуляция  –  коллоидтің  ерітіндіден  тҧнбаға  кӛшуі,  ал  керісінше, 

тҧнбадан ерітіндіге кӛшуін пептизация (бытырау) деп атайды. 

Золь кҥйінда коллоидтар топырақтың қабаттарында жылжып, жиылады, 

ал  гель  кҥйінда  топырақта  бекіп  қалады.  Яғни,  коллоидтар  қҧрамындағы 

қоректік  заттар  жылжижы  және  бекиді.  Сонымен  бірге  коллоидтар  гель 

кҥйіне кӛшу барысында топырақ тҥйіршікгтілігін қалыптастырады.    

Коллоидтардың  адсорбтық  қасиеттерінің  –  топырақ  ерітіндісіндегі 

заттардың    катиондар,  аниондар  және  тҧтас  молекулаларын  сору 

маңыздылығы ӛте зор.  

Коллоидтар  топырақта  ҥш  тҥрде  минаралды,органикалық,    органикалы-

минералды қосылыстар тҥрінде кездеседі. 

Минералды  коллоидтар  балшықты  минералдар,  кремний,  темір, 

алюминий тотықтарының коллоидты тҥрінде кездеседі. 

Топырақта  органикалық  коллоидтар  ең  алдымен  гумусты  қышқылдар 

мен олардың тҧздары (гуматтар, фульваттар) ретінде кездеседі. Олардың бәрі 

нақтылы  ацидоидтар.  Гумусты  заттардың  ерекшеліктері  катиондардың 

алмасып  сіңіру  қабілетінің  ӛте  жоғары  сиымдылығы,  осыған  орай  олар 

топырақтың сіңіру қабілетіндегі рӛлі ӛте зор. 

Органикалы-минералды  коллоидтар  барлық  топырақтардың  ҥстіңгі 

қабатында  кӛп  тараған,  олар  гумусты  заттардың  балшық  минералдарымен 

және  ҥш  валентті  металл  тотықтарының  шӛгінділерімен  қосылыстар  тҥзуі 

арқылы қҧрылады.  

Органикалы-минералды  коллоидтар  ацидоидтар  болып  саналады  және 

олардың да сіңіру қабілеті жоғары болып келеді. 

 

жүктеу/скачать 0,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: