3
Мазмұны
1 Тақырып Топырақтану пәніне кіріспе........................................................4
1.1Топырақтану пәні және оның міндеттері....................................... ...4
1.2 Топырақ ерекше табиғи дене..............................................................6
1.3 Топырақтың табиғаттағы, адам ӛміріндегі алатын
орны және маңызы...............................................................................................7
1.4 Топырақтың экологиялық қызметі.....................................................9
1.5 Топырақтанудың басқа ғылымдармен байланысы,
оның басты ғылыми салалары...........................................................................10
1.6 Топырақтану ғылымының даму тарихы...........................................11
1.7 Қазақстан топырақтарын зерттеу тарихына қысқаша шолу...........16
2 Тақырып Топырақ тҥзілу процестерінің жалпы схемасы......................17
2.1 Топырақ тҥзілу процесінің жалпы схемасы, геологиялық,
биологиялық және биогеохимиялық айналымдар...........................................17
2.2 Топырақ қҧрылу процестері және қҧбылыстары............................19
3 Тақырып Топырақтың химиялық қҧрамы...............................................26
3.1 Топырақты тҥзуші жыныстар мен топырақтағы химиялық
элементтердің мӛлшерлері.................................................................................26
3.2 Макроэлементтер..................................................................................27
3.3 Топырақтың микроэлементтері........................................................30
4 Тақырып Топырақтың органикалық бӛлігі..............................................31
4.1 Топырақтың органикалық бӛлігінің кӛздері....................................31
4.2 Органикалық қалдықтардың топырақта ӛзгеру процестері............32
4.3 Гумустың қҧрамы................................................................................34
4.4 Топырақтың гумустық жай-кҥйінің кӛрсеткіштері..........................35
4.5 Гумустың топырақ тҥзілу, топырақ қҧнарлығы және ӛсімдіктердің
қоректенуіндегі рӛлі............................................................................................35
5 Тақырып Топырақ коллоидтары және топырақтың сіңіру қабілеті......36
5.1 Топырақ коллоидттары, олардың қҧрылысы, қасиеттері
және қҧрамы...................................................................................................37
5.2 Топырақтың сіңіру қабілеті және оның тҥрлер..............................38
5.3 Топырақтың сіңіру сиымдылығы және әртҥрлі
топырақтардағы алмасу катиондарының қҧрамы............................................39
5.4 Топырақтың сіңіру қабілетінің маңызы............................................40
5.5 Топырақ қышқылдығы, сілтілігі........................................................40
5.6 Топырақтың буферлігі........................................................................42
6 Тақырып Топырақтың физикалық және физико-механикалық
қасиеттері...............................................................................................................42
6.1 Топырақтың жалпы физикалық қасиеттері......................................43
6. 2 Топырақтың физико-механикалық қасиеттері................................44
7 Тақырып
Топырақтың су, ауа, жылу қасиеттері және режимдері........45
7.1 Топырақ ылғалының маңызы. Топырақ ылғалының
категориялары..............................................................................................45
7.2 Топырақтың су қасиеттері: су ҧстау қабілеті, су ӛткіштілігі,
4
су кӛтеруі.......................................................................................................47
7.3 Су режимі және оның тҥрлері...........................................................48
7.4 Топырақта ылғал жию және сақтау шаралары.................................49
7.5 Топырақ ауасы, оның қҧрамы, агрономиялық маңызы...................49
7.6 Топырақтың ауа қасиеттері...............................................................50
7.7 Топырақтың жылу қасиеттері...........................................................51
7.8 Топырақтың жылу режимі және оны реттеу шаралары..................51
8 Тақырып
Топырақ қҧнарлылығы............................................................53
8.1 Топырақ қҧнарлылығы ҧғымы.......................................................54
8.2 Топырақ қҧнарлылығының категориялары және тҥрлері...........54
8.3 Топырақ қҧнарлылығының факторлары........................................55
8.4Әртҥрлі топырақтар тҥрлерінің қҧнарлылығы..............................55
8.5Топырақ қҧнарлылығын арттыру шаралары.................................56
9 Тақырып Қара топырақтар.....................................................................56
9.1 Қара топырақтардың тҥзілу жағдайлары......................................57
9.2 Қара топырақтардың пайда болуы және қара
топырақтар кескінінің қалыптасуы жайындағы қазіргі тҥсініктер.................58
9.3 Қара топырақтың қҧрылысы..........................................................58
9.4 Қара топырақтардың классификациясы (жіктеу).........................59
9.5 Қара топырақтың қасиеттері.........................................................59
9.6 Қара топырақтар қҧнарлылығын арттыру,
эрозия және қҧрғақшылықпен кҥресу шаралары..............................................59
10 Тақырып Қуаң дала, шӛлді-дала, шӛлді және тауалды-шӛлді-дала
аймақтарының топырақтары...............................................................................60
10.1 Қара қоңыр топырақтар, қҧрылысы және қасиеттері...................60
10.2 Қҧба (боз) топырақтар, қҧрылысы және қасиеттері.....................62
10.3 Қоңыр (бурые), сҧршыл-қоңыр (серо-бурые пустынные)
топырақтар, қҧрылысы және қасиеттері .................................................64
10.4 Тақырлар...........................................................................................66
10.5 Қуаң дала, шӛлді және шӛлейт аймақтары топырақтарының
қҧнарлылығын арттыру шаралары....................................................................68
11 Тақырып Интрааймақтық топырақтар................................................68
11.1 Кебірлер, қҧрылысы және қасиеттері............................................68
11.2 Сортаңдар, қҧрылысы және қасиеттері.........................................71
11.3 Солодьтар (кермекті топырақтар).................................................72
12 Тақырып Дҥние жҥзі топырақтары және оларға сипаттама………...73
12.1
Тропикалық белдеудің топырақ жамылғысы.................................73
12.2 Тропикалық ксерофитті-орман және саванна
аймақтарының топырақтары........................................................................76
12.3 Субтропика белдеуінің топырақтары.............................................77
12.4 Суббореалды белдеулердің топырақтары .....................................80
12.5 Бореалдық белдеудің топырақтары ...............................................81
12.6 Полярлық белдеуінің топырақтары ...............................................82
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі................................................................83