Топырақта  химиялық  элементтер  тҥрлі  қосылыстардың  қҧрамында  кездеседі.     Оттегі

 

28 

алюминиі  бар  алюминидің  гидрототығы  босап  шығады,  ол  ҥгілуден  ӛзінің 

пайда болған жерінде кӛптеп жиналады, себебі аз жылжымалы,  тек бӛліктері 

ерітінді  мен  кҥл  кҥйге  ӛтеді.  Әлсіз  сілтілі  реакция  кезінде  алюминий 

гидрототығы толығымен колоидты тҧнбаға – гель (А1

2

О

3

-nН

2

О) айналады да, 

кристалданған  кезде  екіншілікті  минералдар  –  гиббалт  (А1

2

Оз  .  ЗН

2

О), 

бемитке (А1

2

О

3

.Н

2

О) айналады.  

 

Темір  ӛсімдіктер  тіршілігі  ҥшін  ӛте  қажетті  элемент,  онсыз  

хлорофилдер тҥзілмейді. Топырақта темір ферросиликаттар тобына жататын 

минералдар  қҧрамында,  гидрототық  кҥйінде,  қарапайым  тҧздар,  одан  басқа 

ферро және ферроорганикалық тҧздар кешені де кездеседі.  

 

Қҧрамында  темір  бар  минералдардың  ҥгілу  нәтижесінде  аз 

жылжымалы,  аморфты  гель  Fe

2

O

3

*H

2

O  кҥйінде    шӛгіп,  кристалдану  кезінде 

гетит  Fe

2

O

3

*H

2

O  және  гидрогетитке      Fe

2

O

3

*3H

2

O      айнала  алатын  темірдің 

гидро тотығы босап шығады.  

 

Тек ӛте қышқылды (рН<3)  ортада темірдің гидрототығының жылжуы 

кҥшейіп,  топырақ  ерітіндісінде  темірдің  (Fe

3+

)  ионы  пайда  болады.  Қайта 

қалпына  келтіру  жағдайында  темірдің  тотығы  ӛсімдіктер  ҥшін  қол  жетімді 

FeCO

3

,  Fe(HCO

3

)

2

,  FeSO

4

    ерігіш  қосылыстарға  айналады.  Темір 

қосылыстарының  аса  ерігіштігі  ӛсімдіктерге  кері  әсер  етеді.  Тотықтыруы 

кҥшті  бейтарап  және  сілтілі  топырақта  ӛсімдіктерде  темір  жетіспеушілігі 

хлорозға әкеп соғады.  

 

Темірдің  гидрототығы  алюминийдің  гидрототығы  секілді  топырақ 

профилінде  жылжуға  қабілетті  кешенді  қосылыстар  формасын  органикалық 

қышқылдармен әрекеттесу салдарынан тҥзіледі.  

 

Азот  ӛте  маңызды  биогенді  элемент,  ол  барлық  ақуыздық  заттардың 

қҧрамына  кіреді  және  хлорофилде,  нуклеин  қышқылдарында,  фосфаттық 

және  кӛптеген  тірі  клеткалардың  органикалық  заттарында  кездеседі. 

Топырақтағы азоттың негізгі массасы органикалық заттарда азоттың мӛлшері 

топырақтағы  органикалық  заттардың  болуына,  соның  ішінде  гумустың 

болуына тікелей байланысты. Кӛптеген топырақтар ҥшін азот гумустың V

20

 – 

Vi

2

-сін  алады.  Топырақта  азоттың  жиналуы  атмосферадағы  бос  азоттың 

биологиялық  аккумуляциясына  байланысты.  Топырақ  тҥзуші  жыныстарда 

кӛлемі ӛте аз.  

 

Азот ӛсімдіктерге негізінен минералды қосылыстар формасы  аммоний, 

нитрат,  нитрит  кҥйінде  қол  жетімді,  олар  органикалық  зат  – 

аминқышқылдары  –  амидтер  –  амоний  –  нитраттар  –  нитриттер  схемасы 

бойынша  азотты  органикалық  заттардың  бҧзылуынан    бӛлініп  шығады. 

Нитриттер  аралық  ӛнім  ретінде,  топырақта  кездеспейді.  Ӛсімдіктердің 

қоректенетін  аммоний  мен  ниттратты  азот  –  азотты  қосылыстардың  негізгі 

формасы.  Аммонилі  азот  ионы  NH

4

  топырақта  оңай  жҧтылатындықтан 

нитратты  азотқа  қарағанда  ӛсімдіктерге  қол  жетімсіз.  NO

3

  ионы    топырақта 

химиялық  та,  физико  –  химиялық  та  жҧтылмайды,  топырақ  ерітіндісінде 

кездесіп, ӛсімдіктер оңай пайдалана алады.  

 

29 

Фосфор кӛптеген органикалық қосылыстардың қҧрамына кіреді, онсыз 

организімдердің  тіршілігі  мҥмкін  емес.  Ӛсімдіктер  P

2

O

5

  қҧрғақ  затының 

10/1%  алады.  ӛсімдіктер  кӛп  мӛлшерде  жҧтылып,  топырақ  горизонтының 

жоғарғы  горизонттарында  фосфор  биологиялық  аккумуляцияланады.  Қара 

топырақта P

2

O

5

 валдық қҧрамы 0,35%-ға жетеді.  

Топырақта  фосфор  органикалық  және  минералды  қосылыстар 

формасында  болады.  Органикалық  қосылыстар  фитин,  нуклеинді 

қышқылдар,  нуклеопртеидтер,  фосфотидтер,  сахарофосфоридтер  кҥйінде 

кездеседі. Фосфордың миниралдық формалары топырақта негізінен кальций, 

магний, темір мен алюминий тҧздары және ортофосфорлы қышқыл кҥйінде 

болады.  Топырақта  фосфор  апатит,  фосфорит  және  вивианит  минералдары, 

одан басқа фосфат – анионында жҧтылған кҥйінде кездеседі. Апатит барлық 

топырақтық  фосфор  қосылыстарының  алғашқы  кӛзі  бола  отырып,  жер 

қыртысының  95% қҧрап, кӛптеген магмалық жыныстарда кездеседі.  

Минералды  фосфор  топырақта  аз  жылжымалы  формалар  кҥйінде 

болады.  

Минералды  фосфат  ӛсімдіктер  ҥшін  фосфордың  негізгі  кӛзі  болып 

саналады.  Негізінен  органикалық  қосылыстағы  фосфор  минералданғаннан 

кейін меңгеріледі.  

Ӛсімдіктердің    фосфор  ионын  меңгеруі  ҥшін  ортаның  қолайлы 

қышқылдығы  азқышқылдығы  (рН-6,в15).  Фосфорлы  тыңайтқыштарды 

шамамен барлық топырақта пайдаланады.  

жүктеу/скачать 0,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: