Б.Ғ. НҰҒман, А. А. Абдрахманова
Оғыздардың мекен еткен жерлері Қазақстанның
жүктеу/скачать 1,48 Mb. Pdf көрінісі
|
Нугман история Казахстана каз (1)
| 3.
Оғыздардың мекен еткен жерлері Қазақстанның Ырғыз, Жайық, Ембі, Ойыл өзендерінің бойларында, Арал маңы, Сырдария жазығы, Қаратау баурайлары, Шу жазығы болатын. Әсіресе ықшамды орналасқан аймақтары Арал өңірі, Каспий маңының солтүстік-шығысы мен Сырдарияның төменгі ағысы. ІХ-Х ғасырдың басында Сырдария атырабының ортаңғы және төменгі ағысы мен сол алқабына қабысып жатқан Қазақстанның Батыс даласында Мафазат әл-гуз - Оғыз мемлекеті құрылды. Оғыздар туралы жазған Ибн әл- Факихтің еңбегі әртүрлі толық мәлімет береді, соның бірі: «түріктер арасында өзгелерден гөрі көбірек құрметтеледі», - дегені. О. Сүлейменов «Аз и Я» атты еңбегінде оғыздарды «б.д.д. VІІ ғасырда белгілі болған елдердің бірі»,-деп келтіреді. Бұл жерде үзіндіні сол қалпында аудармай келтірейін: «Ассирийские хроники эпохи царя Ассархадона пока что – самый древний документ, могущий подтвердить факт существования в VІІ веке до н.э. тюркского этнонима иш-огуз ». Шежіре түрік елінің жалпы рухани өмірінде маңызды орын алады, бәлкім соны көріп естіген әл-Факих оларды «құрметтеледі» деп келтірген. Осы сөздің мәнін ашсақ, ол - түркі елдердің шежіре арқылы әрбір тайпаның шыққан тегі мен жасаған батырлық - болмыс тарихын білуінде шығар. Керуеннің маңызды жолында орналасқан Янгикент қаласы - Оғыз мемлекетінің астанасы болды. Этникалық тұрғыда оның қағанаты біркелкі болмады, оның ішінде түркі және ирантілдес, фин- угор тектес тайпалар астасып жатты. Әу баста оғыз тобының өзегі Жетісуда ұйымдасады, алайда батысқа қарай жылжу барысында сол аймақтың халқының есебінен едәуір дәрежеде толығады. Жетісу атырабын қарлықтар иелену жолында, ата мекені Талас пен Ыстықкөл болған оғыздар жанкешті қарсылық көрсеткен еді,- деп Бичурин Н.Я. өз еңбегінде баяндаған болатын. Кескілескен шайқаста жеңілген оғыздар VІІІ ғасырда Арал теңізі жағалауындағы аудандарға тұрақтап, сол ғасырдың соңында өз мемлекеттерін құрады. Оғыздардың Арал жағалауы мен Батыс Қазақстанға орын ауыстыруы оңайға соққан жоқ. Олардың мұнда орнығуында Арал жағалауындағы екі тайпаның – печенектердің, қанғарлардың және басқа да сақ-массагет тегінен тараған әулеттердің қарсылығын, ал одан әрі батысқа жылжуында сарматтардың ұрпақтарын және фин-угор тайпаларының қарсылығын күшпен басуына тура келді. Оғыз мемлекеті Х ғасырда Еуразия даласындағы әскери-саяси өмірде зор рөл атқарған елеулі күшке айналды. Мәселен, 965 жылы оғыздар Киев Русімен одақтаса отырып, Хазар Қағанатын құлатса, ал 985 жылы Еділдегі Бұлғария мемлекетін жеңіліске ұшыратты. Оғыздардың тарихи құбылысының соңғы шарықтауы Әлихан жабғы мен Шахмәліктің билігі тұсында, 1041 жылы Хорезм мемлекетін аз уақытқа бағындырғанында байқалады. ХІ ғасырдың ортасында Оғыз Жабғыларының мемлекетін Дешті-Қыпшақтағы қимақ-қыпшақ тайпалары құлатты. Батыс Түрік қағанатының құрамында болған қимақ тайпаларының атауы алғаш рет VІІ ғасырда ескеріледі. Ол кезде олар Ертіс өзенінің алқабы мен Қазақстан тарихы (он бес дәріс) Алтай тауының солтүстігін қоныстанған болатын. Батыс түрік қағанаты ыдырай бастаған кезде (шамасы VІІ ғасырдың ортасы) қимақтардың оқшаулануы басталады. Тап осы уақыттан бастап олардың тайпа одағы ретінде өзегі қалыптасатын кезеңі деуге болады. VІІІ ғасырда батысқа қарай іргесін кеңейтіп, үш бағытқа: Оралдың оңтүстігіне; Сырдария бойы мен Оңтүстік Қазақстанға; Жетісудың Балқаш көлі мен Алакөл алқабына дейін жылжыды. Ұйғыр қағандығы 840 жылы құлаған кезде, жеті тайпадан тұратын Қимақ конфедерациясы құрылып қалыптасады. Тайпалар басшысы жабғы деген дәреже иеленген. Ал ІХ ғ. соңы мен Х ғ. бас кезінде жалпытүркілік жүктеу/скачать 1,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|