Материалдары
жүктеу/скачать 3,83 Mb. Pdf көрінісі
|
ЖИНАҚ БАҺАДҮР 22,10
|
ЕСІМДІК – ПРАГМАТИКАЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ МОЛ КҾРІКТЕУ ҚҦРАЛЫ Темірбаева Аглен Сайранқызы «Қазақ тілі мен ҽдебиеті» мамандығының 2 курс магистанты Баишев университеті Ақтҿбе, Қазақстан Аннотация Бүгінгі уақыт адам тілінің «тіршілік аясындағы» стилінің мəні сөйлеу қарым-қатынастарында, шешендік стильде, сөздің коммуникативтік-функциональдық қызметінде айрықша мəнге ие болады. Жұмыс көркем шығарма тіліндегі сөз таптарының прагмастилистикалық мəні мен стилистикалық қасиетін бағалауға арналады. Кілт сөздер: стилистика, есімдік, ауызекі сөйлеу стилі, диалогты сөйлемдер, көркем əдебиет стилі Сҿз таптарының ішінде есімдіктер ауызекі сҿйлеу стиліне тҽн болып келеді. Ауызекі сҿйлеу стилін зерттеушілер «ауызекі сҿйлеу тілі ҿз мҽні жағынан есімдік» деп те атайды. Ауызекі сҿйлеу стилінде есімдіктер категориялық бірліктер қатарында кҿріне алады, себебі ауызекі сҿйлеу стилінде есімдіктер категориялық бірліктер қатарында кҿріне алады, себебі ауызекі сҿйлеу стилінде жазба тіліндегідей емес, абсолютті нақтылықтың мҽні талап етіле бермейді. Тілдің лингвистикалық прагматикасы кҿп аспектілі ғылыми танымды қажет етеді, демек стилистика ғылымымен тоғыстырыла зерттелінгенде, бҧл кҿп аспектілі процес адамзаттың «адам кҿңіл-қиял» сияқты (қиялдан стиль туады деген пікірлер бар) танымдық кҥш-қуатының тілдік таңбалар ҽлеміндегі жемісі болып саналады. Адамзаттың танымдық ойлау стилінің кҿркемдік ҽлемі «тілді зерттеудің шыңы» (В.Виноградов) [1.16] стилистика ғылымы арқылы ҿз мҽнін толық кҿрсетеді. 246 Сҿйлеу процесінде адам ойының жылдамдығы кҿңіл-кҥйінің ҽр тҥрлі ситуациялық процестерін кҿрсетуде есімдіктерге жиі сҥйенеді. Жанды тіл аясында есімдіктердің қызметі стильдік жағынан жинақтау немесе даралау ҥшін, сондай-ақ, ойдың тілдік бірліктерін қысқарту ҥшін де есімдіктер жиі қолданылады. Есімдіктер адресант пен адресаттың арасындағы сҿйлеу этикасында адамдардың ҽр тҥрлі сҿйлесу, пікір алысу ситуацияларында жасырын қолданыста жиі байқалады. Мысалы: сəлеметсіз бе деген амандасуда сіз есімдігі жасырын тҧрады, ал сəлем сҿзінде сен формасы тҧрады. Ресми қарым-қатынас аясында саламат болыңыз, көргеніме қуаныштымын, амандасуға рұқсат етіңіз сияқты амандасу да ресми стильде сіз есімдігі жасырын қатыстырылып айтылады, стереотипті коммуникативтік актілердің стильдік дайын қҧрылымында есімдіктердің қолданысы тҧрақты, бірақ стильдік мҽнін ешуақытта жоймайды. Ауызекі сҿйлеу стилінде сҿйлемдердің орын тҽртібі сақтала бермейтіндіктен де есімдіктерді пайдалану жиі ҧшырасады. Ол сҿйлеу ситуациясының алды-артында кез келген тілдік бірлікпен айтыла береді. – Сендердің бұл ағылуларыңды тимаса болмас. Сендерге тиым салынды, - деді бұл көзі қанталап. Кім...? – деді ... – Кім тыйым салған? – Министрің бе? Президентің бе? – мен! – деді бұл делбесі қозған мына екеуіне еліре қарап [11.64]. Ауызекі сҿйлеу стилінде есімдіктер жинақтау мҽнін білдіреді. Кім ол, оны кім біледі. Ол кімге мақтана алады. Басқаға айтса да маған айтпасын, мен оны жақсы білемін. (ауызекі сөйлеу материалы). Осы сҿйлемде кім белгісіз біреудің мен яғни сҿйлеуші есімдікті қолдану арқылы сҿйлеу бірліктерінің негізгі қорында оны жиі қайталап тҧтынады, сондықтан сҿйлеу ситуцияларында екпінді позицияны бермейді, кейде жиі қайталанғандықтан стилистикалық қателіктерге бой алдырады, бірақ қандай позицияда айтылса да, ҿзінің пҽрменділігімен субъектінің іс-ҽрекетін кҿрсетуге жҧмсалады. - жүктеу/скачать 3,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|