Патофизиология пәні, мақсаты мен міндеттері және оларға жету
жүктеу/скачать 6,76 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы патфиз
| Мембраналардың
рецепторлық қызметтерінің бҧзылуы. Мембраналарда кӛптеген рецепторлар (қабылдағыштар) болады. Бҧларға әсер ететін заттарды лигандалар деп атайды. Оларға нейромедиаторлар, цитокиндер, пептидтік гормондар, антигендер, стероидтық және тиреоидтық гормондар т.с.с. заттар жатады.Лигандалардың әсерлерінен рецепторлар қоздырылып, екінші қатардағы дәнекерлер ӛндіріледі де жасуша қоздырғышқа жауап қайтарады. Мембраналық рецепторлар жасушаға әсер еткен дабылды қабылдап, оны жасуша ішіне қабарлайды. Осыдан жасуша ішіндегі химиялық ҥрдістерді реттеуге қатысатын екіншілік дәнекерлер ӛндіріліп, жасушаның қызметтері атқарылады. Бҧл екіншілік дәнекерлерге цАМФ, цГМФ, инозитолтрифосфат, диацилглицерол, Са 2+ -иондары жатады. Рецептордан жасушаның ішіне берілетін хабардың негізгі жолының бірі болып, мембраналық аденилатциклаза ферментінің әсерленуі есептеледі. Осының нӛтижесінде АТФ молекуласынан циклдік АМФ тҥзіледі. Ол ӛз алдына протеинкиназа ферменттерін әсерлеп, фосфорлау ҥрдістерін кҥшейту арқылы кӛптеген жасуша ішіндегі ҥрдістерді сергітеді (9-сурет). Осыдан мембранада белсенді тасымалдау, нәруыздардың тҥзілуі, ферменттердің әсерленуі кҥшейеді де, жасушаның биологиялық қызметі кӛтеріледі. Мысал ретінде фосфорила-заның әсерлену жолын келтіруге болады. Глюкагон немесе адреналиннің әсерлерінен аденилатциклазаның белсенділігі кӛтеріліп циклдік АМФ тҥзіледі. Ол ӛз алдына протеинкиназа ферментін әсерлеп, фосфорилаза В-ны фосфорилаза А-ға айналдырады. Соңғысы жасушадағы гликогенді ыдыратып, глюкозаның мӛлшерін кӛбейтеді. Әрі қарай глюкозаның тотығуы нәтижесінде тіршілікке қажетті макроэргиялық қосындылар тҥзіледі. 1 моль глюкоза тотығуынан 40 моль АТФ ӛндіріледі. Рецепторлардан жасушаның ішіне берілетін хабардың тағы бір маңызды жолы болып Са 2+ иондары арқылы ӛтетін ҥрдістер есептеледі (9-сурет). 318 9-сурет. Жасуша ішіндегі ӛтетін ҥрдістерді реттеу жолдары. Мәселен, гормондар жасуша мембранасындағы рецепторлармен байланысып, Са 2+ иондарының жасуша ішіне енуін кҥшейтеді. Осының нәтижесінде жасуша ішінде Са 2+ иондары кӛбейеді. Са 2+ иондары кәлмодулинмен байланысып фосфорилазаны әсерлейді. Артынан гликогеннің ыдырауы артып, глюкозаның деңгейі кӛтеріледі. Сонымен бірге, жасуша ішіне хабар жеткізілуіне фосфатидилинозитолдың ӛнімдері қатысады. Олар G-нәруыздарымен бірігіп әсер етеді. Мембранадағы инозитолфосфатаза (фосфолипаза С) әсерленуінен фосфатидилинозитол-4,5-дифосфат инозитолҥшфосфатқа және диацилглицеринге ыдырайды. Бҧлар жасуша ішінде Са 2+ - иондарын кӛбейтіп, протеинкиназа С – дің белсенділігін кӛтереді. Осыдан кӛптеген жасуша ішілік нәруыздардың фосфорлануы болады, жасуша қҧрылымына қажетті нәруыздардың әсерленуі, олардың ӛсіп-ӛнуін қадағалайтын гендік бағдарламаның әсерленуі байқалады, простагландердің тҥзілуі артады. Бҧл кӛрсетілгендердің барлығы цитоплазмалық мембрананың жағдайына байланысты. Мембрананың қанықпаған май қышқылдарының асқын тотығуға ілігіп кетуінен микротҧтқырлығы кӛтерілуі рецепторлардың липидтік екі қабаттың бойымен қозғалуын шектейді. Мембрананың рецепторлық қызметтері бҧзылуы нәтижесінде жасушалардың нейрогуморалдық реттеу хабарларына жауабы ӛзгереді, 319 хабардың жасуша ішіне берілуі бҧзылады. Осыдан жасушада заттардың алмасулары және оның қызметі ӛзгереді. Жасушалардың бірін-бірі тану ҥрдістерінде және олардың ӛзара әсерлерінде мембрана бетінде орналасқан хабаршы молекулалардың маңызы ҥлкен. Оларға тіндік ҥйлесімділік, топтық ажыратулық, тінге арнайылық т. б. антигендер жатады. Бҧлардың қҧрылымы мен ерекшеліктерінің ӛзгеруі жасуша-аралық әсерлердің бҧзылуына және қажетсіз жасушалардың жойылуына әкеледі. Мысалы, бҥлінген жасушалар сыртындағы гликопротеидтерді жоғалтады. Кӛптеген ауру туындататын микроорганизмдер (тырысқақ вибрионы, тҧмаудың вирусы т. б.) нейраминидаза ферментін шығарып, жасуша қабығындағы антигендік қасиеті бар, жасырын бӛлшектерін ашады. Бҧл бӛлшектер қалыпты аутоантиденелермен байланыса алады және организмнің иммундық жауабын шақырып, артынан бҥлінген жасушаларды жоятын иммундық әсерлердің (комплемент, макрофагтар) шабуылына ілінеді. Осылай олар организмнен аластанады. Мембрана ӛзіне вирустық нәруыздың бӛлшектерін бекітеді. Осыдан бҥлінген жасушаларды жендет жасушалар тез байқап, жойып отырады. Жасуша рецепторларының бҧзылыстары мына жағдайларда болуы ықтимал: ● рецепторлардың сезімталдығы ӛзгеруден; ● рецепторлардың саны ӛзгеріп кетуден; ● рецепторлық нәруыздардың конформациялық бҧзылыстарынан; ● рецепторлардың айналасын қоршаған липидтердің ӛзгерістерінен. Бҧл ӛзгерістердің барлығы мембрананың бҧзылыстарында байқалады. Екіншілік дәнекерлердің ауытқулары да жасуша ішілік ҥрдістердің реттелулерінің бҧзылыстарына әкеледі. Мәселен, жҥрек ет жасушаларында цАМФ жиналып қалудан, кардиомиоциттерде мембраналық потенциал қалыптасуы бҧзылып, жҥрек аритмиялары дамиды. Бронхиалық демікпе кезінде кеңірдекшелердің тегіс еттерінде цАМФ азайып кетуден, олар қатты жиырылып қалады. Саркоплазмалық торшалардың Са 2+ -АТФ-аза ферментінің белсенділігі тӛмендеуден Са 2+ -иондарының бҧлшықет жасушаларының іштерінде жиналып қалуы, олардың сіресіп жиырылуына әкеледі. жүктеу/скачать 6,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|