Педагогика және психология мамандықтарының студенттері үшін
жүктеу/скачать 1,5 Mb.
|
Tashtauova.OtbPx
- Бұл бет үшін навигация:
- 15 лекция Отбасылық қызметтердің жекелік алғы шарттарының бұзылыстары; (1 сағат) Жоспары
- Лекция мәтіні: 1.
| Бақылау сұрақтары:
1. Психикалық зардап ұғымының мән-мағынасы мен оның бастауы? 2. Фрустрация дегеніміз не, ол қандай жағдайда қалай көрінеді? 3. Отбасылық қауіп-қатерлердің пайда болуы мен орын алуы? 4. Саналы қанағаттанбаушылық жағдайы? 5. В.Н.Мясищевтің отбасылық зардап жайлы көзқарасы? 15 лекция Отбасылық қызметтердің жекелік алғы шарттарының бұзылыстары; (1 сағат) Жоспары: 1. Отбасы қызметтерінің психологиялық қасиеттері. 2. Отбасылық талаптардың деңгейі; 3. Әлеуметтік дамуда отбасының адамгершілік негіздері. Мақсаты: Отбасылық қызметтердің психологиялық қасиеттерімен, отбасында қойылатын тлапатармен таныстырып, отбасының әлеуметтік ортамен өзара байланыс мәселесін қарастыру. Лекция мәтіні: 1. Отбасылық өмір отбасы мүшелеріне көптеген қиындықтарды қояды, мысалы: отбасылық өзара қарым-қатынасқа түсу; отбасындағы талаптарға бағыну; үй шаруашылығы қызметі мен отбасының материалдық жағдайын қамтамасыз ету жұмыстары, өсіп келе жатқан жас ұрпақты тәрбиелеу, отбасылық барлық мүмкіндіктегі мәселелерді шешу. Мұндай барлық міндеттерді сәтті орындау үшін отбасы мүшесі нақты психологиялық қасиеттерге ие болу керек. Бұл қасиеттер бір жағынан оның өзіне отбасы қоятын талаптарды шешу үшін қажет. Екінші жағынан оған барлық отбасы қызығады, яғни отбасының әрбір мүшесі отбасылық өмір қойған талаптарды орындап отырса, жалпы отбасы жақсы қызмет етіп, әрекет етіп отырады. Отбасылық өмір барысында пайда болатын мәселелерді сәтті орындап отыру үшін әрбір отбасы мүшесіне қажетті психологиялық қасиеттердің жиынтығын біз отбасылық қажетті қасиеттер деп атаймыз. Ал бұл қасиеттердің аумағы өте кең. Бұл біріншіден қажеттіліктер. Мысалы индивидті отбасылық өмірге қатысуға мотивтендіру қажеттіліктері, ондағы қиындықтарды болдырмау мен мәселелерді шешуге қажеттіліктер, ерлі-зайыптылық өзара қарым-қатынаста қанағаттандырудағы қажеттіліктердің кең ауқымы, яғни махаббат, симпатия жыныстық-эротикалық қажеттіліктер, шаруашылық-қажеттіліктер т.б. Екіншіден, - қабілеттіліктердің, іскерлік пен дағдылардың көптігі. Ең алдымен отбасы мүшелерінің бір-бірін түсінуіне қажетті қабілеттеіліктер, ерлі-зайыптылық қатынасты сақтау мен балаларды тәрбиелеуге қажетті ісерліктер мен дағдылардың жиынтығы. Үшіншіден – еріктік эмоционалдық қасиеттердің аумағының кеңдігі, сондай-ақ өзіндік эмоционалдық жағдайын реттеуге қажетті, қасиеттер, фрустрация жағдайын жеңуге қажетті қасиеттер, қазіргі тілектерін келешек мақсаттарына бағындыра білу қасиеттері, тәрбиелік, ерлі-зайыптылық қатынастарды дамытуға қажетті шыдамдылық, тұрақтылық қасиеттер т.б. Отбасы мүшелеріндегі психопат, невроз, әуестік (құштарлық) бұзылыстар (алкоголизм, қызғаншақтық), ақыл-ой кемістігі, психоз сияқты нервтік-психикалық бұзылыстар отбасылық қажетті қасиеттерді зақымдайды, (жарақаттайды). Индивидтегі ауру дами беретін болса отбасының жақсы әрекет етуіне қажетті қасиеттер жоғала бастап, қажеттіліктердің, еріктік қасиеттердің төмендеуі байқалады. Бұл жекелік бұзылыстар жағымсыз өзгерістердің тізбекті реакциясын әкеліп, отбасына теріс әсер етеді. Бұл өзгерістер ары қарай отбасының басқа мүшелері үшін де зардаптардың факторы болады. 2. Отбасы мүшелерінің бірінің зардап шеккендегі отбасына тән жалпы белгілер қатары. 1. Жалпы отбасына тән жеке мүшелеріне жоғары нервтік-психикалық және дене күшінің түсуі. Жоғары нервтікпсихикалық күш, зорлану,үрейлену отбасылардағы маңызды белгілер ретінде көрсетеді. Нервтік-психикалық күшке, қорқынышқа, ертеңгі күнге сенбеушілікке, үрейленуге наразылықты сол аурулардың отбасы мүшелерімен әңгімелескенде едәуір жиі кездестіреміз. “Үнемі нервтік күш жағдайында жүреміз, тағы не болар екен, ол тағы не шығарар екен” – деген сөйлем үзінділерін шизофрения, психопат, алкоголизммен ауыратын отбасыларының мүшелері жиі айтады. Жанжалдар, әсіресе түнгі уақытта күтпеген жерден үйден кету, азаптаушықорқыныштар сияқты жиі кездесетін жағдайлар бұндай отбасының әлеуметтік-психологиялық атмосферасын анықтайды. 2. Жеке адамның теріс мотивациялық ықпалы және науқастың отбасылық басқа мүшелеріне әсері. Нервтік-психикалық ауруға шалдыққан индивид әрекеті, оның жекелік ерекшеліктері көбіне отбасының басқа мүшелерінің әлеуметтік уайымдарына, жалпы адам, әйел, бала қандай болуы керек деген көзқарастармен қарама-қайшы болады. Нервтік-психикалық бұзылысы бар отбасы мүшесінің мінез-құлқындағы эмоционалды әрекеті мен көптеген жекелік ерекшеліктері ызалылық, наразылық, күйініш болып табылады. Отбасы мүшелері науқас адамды отбасы, балаларды жақсы тұратын адамдарғы көре алмайтындығын, өмірде толы болмағандығын жиі айтады. 3. Отбасылық өзара қарым-қатынастың бұзылуы. Отбасы – оның әрбір мүшесі белгілі бір орын, алатын, нақты бір қызметті атқаруға қатысатын, басқа мүшелердің қажеттіліктерін өз әрекетімен қанағаттандыратын, өзара қарым-қатынасты қолдайтын өзара қарым-қатынастың күрделі жүйесі. Отбасы мүшелерінің бірінің нервтік-психикалық бұзылысы болған жағдайда отбасылық қызметтердің орындалмауына әкеледі, сондай-ақ “Қызметтік маңызсыздық құралып, өзара қарым-қатынас бұзылуы жүзеге асады. Мысалы: әке отбасында ең маңызды қызметтерді атқарады. Оның іс-әрекеті “үйретуші” (үлгі) болып табылатындығына қарай, қызметтердің көпшілігін орындап отыру алғы шарты оның беделділігін, жекелік қасиеттер қызметін атқарады. Мысалы өзара қарым-қатынас барысында пайда болатын әртүрлі мәселелерді қалай шешу керек екендігін үйренеді, сондай-ақ әкенің пікірі олар үшін сендірерліктей маңызды роль атқарады. Мұндай қатынаста әке алкоголизммен ауырса немесе мінезіне психопатиялық белгілер болса ғана тікелей қарама-қайшылықты жағдай болады. Қажырсыз, ындық, агрессивті, жалтақ, дербессіз әке тәрбие процесінде ... орнатады. Оның балаларына маңызды, қажет қасиеттерді өздері дербес меңгеруіне тура келеді. 4. Отбасының және оның жеке мүшелерінің әлеуметтік статусының төмендеуі. Отбасы – мінез-құлықтағы ауытқушылықтармен күресу жұмыстарымен айналысатын құру және үйымдастырудың негізгі объектісі болады. Отбасы мүшелерінің бірінің нервтік-психикалық бұзылыстары отбасында ғана емес, сондай-ақ жақын әлеуметтік ортада мәселелердің тууына себеп болады. Отбасы көбіне милиция мен медициналық мүшелердің бақылауында болғандықтан көршілер, мектеп, қызместтер мінез-құлқының ауытқушылығы барлығына куә болады. Отбасында психиатрдың бақылауындағы бір адамның барлығы жайлы қоғамдық жағымсыз көзқарастар қалыптасқан-соң отбасылық әлеуметтік статусының күрт төмендеуіне әкеледі. Отбасы мүшелері отбасында отбасында психикалық ауытқушылығы бар адамның тұратындығынан қысылады, ал кейбіреулер бұны жасырады. 5. Отбасы мүшелерінің бірінде нервтік-психикалық ауытқушылығы бар болатын болса, онда мұндай отбапсындағы мүшелерінің арасында пайда болатын ерекше психикалық кикілжің тән. Оның мәні әртүрлі болады. Бір жағынан, олар қоғамдық пікірлер әсерімен нервтік-психикалық ауытқушылығы бар индивидтің әрекеті үшін өздерін кінәлідей сезінеді. Қоғамдық пікір отбасынан науқастың әрекетін қалпына келтіруқажетіне қарай ықпал етуін талап етеді. Көптеген әрекеттер отбасына қаражат жағынан қолайлы әсер етуі мүмкін. Мысалы алкоголизация жағдайында кикілжіңдер, жанжалдар, кейде ұрып-соғу, спирттік ішімдіктерден қалған бөтелкелерді жерге тастай салу т.б. Спирттік ішімдіктерді үйде сақтамайды, әйелі ерінің шығңындарына бақылау жасауды күшейтеді, оған азғантай ақша қалдырады, кейде жалақыны ерімен бірге барып алады, көпшіліктен өтініш сұрайды. Ал, екінші жағынан, отбасы тырысып, күш салудың нәтижесіз екенідігін байқайды, яғни маскүнемнің, психопаттың, қызғаншақтың ырыққа көнбейтін болуы мүмкін. Сондықтан айтылған көпшілік пікірлері айыптауын қоймайды. Олар жеткілікті мөлшерде күш жұмсамайды, қажетті “күшті” шараларды қолданбайды деп ойлайды. Бұндай қарама-қайшылықтағы тенденциялар отбасы мүшелерінің арасындағы негізгі кикілжіңге айнала береді. 6. “Жанамалушы сырқат” феномені, яғни отбасылық өмірді бұзатын науқастан көбіне білінбейтін, көрінбейтін отбасы мүшелерінің басқасының (немесе басқаларының) нервтік-психикалық бұзылушылығы жайлы сөз қозғалып отыр. Мысалы, еркек маскүнем болған жағдайда отбасындағы жағымсыз жағдайлардың тікелей немесе жанама әсер етуі арқылы әйелі мен балаларының науқастануын байқаймыз. 3. Психоаналитикалық отбасы терапиясының мақсаты қатысушылардың өткен қатынастағы саналы түсінбеуі емес, бүгінгі шындық негізінде бүтін сау тұлға деңгейінде өзара әрекетке түсу жағдайы, жеке басының өзгеруі болып табылады. Психоаналикатикалық бағыттағы терапевттер басқаларға қарағанда олар да директивті жақын. Осы терапевттік бағытта қоланылатын техникалар төмендегңдей: конфрантация, интерпретация және тәжірибені қайта өңдеу, коммуникативті қабілетті көтеруге техникалар, «еркін ассоциация» техникасы. Психоаналитиктердің сұрақтарды бос талдағанды тез тоқтатып, тыңдау мен бақылауға ықылас қояды. Отбасы – адамзат қоғамының ең шағын бейнесі. Отбасы – тәрбиенің негізі. Оның құндылығын “Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің” деген мақалда анық көрінген. Отбасы сөзінің мағынасы терең, адамның әлеуметтік өмірін айқындайды. Адамгершілік принциптерінің идеялық мазмұнымен қаруланған отбасының негізгі мақсаты – болашақ ұрпақты тәрбиелеу. Осының негізінде әрбір адамның, әрбір отбасы мүшесінің өмір және еңбек процесінде қарапайым, кішіпейіл, қайырымды және ұстамды болуы, бірін-бірі сыйлай білуі, балалар тәрбиесіне ерекше қамқорлық жасауы – адамгершілік принциптерінің негізі. Мысалы, қарапайымдылықты әрбір адамның сөзінен, ісінен, тәртібінен, басқа адамдармен сыйласып, қарым-қатынас жасай білуінен көруге болады. Кішіпейілдік пен қайырымдылық адамдарға ілтипатты, сыйлаушылықты білдіреді. Қайырымды адам әр уақытта, әр түрлі жағдайда көмек көрстуге дайын тұрады. Ал, ұстамдылық – адамның өзін-өзі бақылай блуі. Қандай да бір қиыншылық жағдайда болсын немесе өте күрделі қиын мәселелерді шешуде шыдамдылық көрсету ұстамдылықтың белгнісі. Ұстаз адам “Тежеуіші жоқ машина”, -дейді А.С.Макаренко. Осындай жағымды қасиеттер жеке адамның жан-жақты және жарасымды дамына, қалыптасуына игі әсер етеді. Отбасы негізінің берік, баянды болуы бақытқа байланысты. Бақыт жайлы ұғымды әркім әртүрлі түсінеді. Біреулер бақытты жаратқан тәңірге шүкіршілік ету, оған қзымет жасау, бұл дүниедегі игіліктен бас тарту деп түсінсе, екіншілері ләззат алу, махаббатқа бөлену, енді біреулер бақытты шындықты, ақиқатты айтушылық деп түсінеді. Бұл анықтамаларға қарағанда бақыт әрбір жеке адамның, ақсүйектердің мүддесі тұрғысынан қарастырылып, халықтың негізгі іс-әрекет өрісі – еңбек және әділетті адамгершілік принциптері есе алынбайды. Бақыт туралы мұндай ұғым қоғамның табиғатына жат, ақиқатқа қайшы болады. Адамның бақыт туралы ұғымы адамгершілік принцип негіздерімен ұштасады. Мысалы, махаббат, отбасы мүшелерінің міндеттері мен бір-біріне тәуелділігі (ата-ананың балаға қамқорлығы, олардың қарияларға қамқорлығы), отбасының микроклиматы отбасының моральдық негізін құрайды. жүктеу/скачать 1,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|