Педагогика тарихы
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақ-тапсырмалар
жүктеу/скачать 2,03 Mb.
|
Педагогика тарихы Оқулық. - Алматы 2013. – 494 бет. (3)
- Бұл бет үшін навигация:
- Реферат тақырыптары
- Пайдаланылған әдебиеттер
- 9. Ортағасырда және Қайта өрлеу дәуiрiндегi Батыс Еуропа елдерiндегi тәрбие, педагогикалық ой-пiкiрлер
| Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақ-тапсырмалар:
Антикалық және Византиядағы христиандық педагогикалық дәстүрлердің ұқсастығы мен айырмашылығы неден деп ойлайсың? Ортағасырлық ислам және христиан педагогикаларын біріктіретін жалпы ұстанымдар. Рим империясындағы мектептер мен Ортағасырлық схоластикалық мектептердегі білім беруді ұйымдастырудың мақсатын, мазмұнын, әдістері мен формаларын салыстырыңыз. Византиядағы педагогикалық идеялар берген актілерді талдаңыз. Реферат тақырыптары: Византиядағы мәдениет пен ағарту істерінің басты даму кезеңдері. Византиядағы тәрбие және педагогикалық ойлар. Ағарту ісін дамытудағы Византияның ықпалы. Пайдаланылған әдебиеттер: Бержанов Қ., Мусин С. Педагогика тарихы. – Алматы:Мектеп, 1984.- 256 бет. История Византии. - Т. 2. - М., 1967. Липшиц Е.З. Очерки истории Византийского общества и культуры (VIII-IX вв.). - М:, 1961. Чаншинов А.Н. Курс лекций по древней и средневековой истории. - М., 1991. Коджаспирова Г. “Школа и педагогическая мысль Византии” (Vв. до н.э.- XVв.). С. 38-40. 9. Ортағасырда және Қайта өрлеу дәуiрiндегi Батыс Еуропа елдерiндегi тәрбие, педагогикалық ой-пiкiрлер Ортағасырлық дәуiрдiң басы Батыс Еуропадағы Рим империясының құлауымен байланыстырылады. Оның өрбу кезеңдерi V ғасырдан бастап Х ғасыр – ерте ортағасыр, ХI-ХIII ғ. ғ. – дамыған орта ғасыр, яғни Қайта өрлеу дәуiрi деп бөлiнедi.Ерте ортағасырдағы шiркеу мәдениетiнiң дамуы жүйелi бiлiм беру iсiне, мектептiң пайда болуына тiкелей ықпал жасады. Бұл кезеңдегi бiлiмнiң ұстаған бағыты – шiркеудiң догмалық идеяларын тарату болды. Бiрiншi рет шiркеу оқу бағдарламасын дайындау қажеттiлiгiн, онда христиан дiнiнiң қағидаларын оқыту мәселесiн көтерген философ және кейiнгi антикалық дiнтанушы Аврелий Августин (Блаженный Августин (353-430 ж.ж.)) едi. VII ғасырдың басында Ұлыбритания мен Ирландияда монахтардың белсендiлiгi арқасында алғашқы шiркеу мектептерi ашылды. Монастырлық мектептерде бiлiм мазмұны Августиннiң шығармалары негiзiнде құрылды. Сонымен бiрге монастырь жанындағы мектептерде ежелгi қолжазбалар сақталғандықтан, олар оқу құралдары ретiнде пайдаланылды. Оның бiлiм бағдарламалары әлемдiк бiлiмдермен толықтырылып, христиан дiнiн уағыздауға көмегi тиетiн пәндер: тiлдердi игеру, тарих, диалектика, риторика, математика негiздерi оқытылды. Мектептерде А.Августиннiң философиялық iлiмдерiмен қатар, христиан дiнiне сай келетiн Платон және оның шәкiрттерiнiң шығармалары оқытылды. Ерте ортағасырдағы монастырлық және кафедралық мектептердегi адамгершiлiк тәрбиеге ерекше назар аударылды. Дiни тақырыптарға байланысты сұрақ-жауап түрiнде әңгiмелесу, дiни шығармаларды оқу, дiндi уағыздау басты орын алды. Ерте ортағасыр мектептерiндегi оқыту үш түрлi негiзгi деңгейге бөлiндi: бес жыл бойы бастапқы деңгейде оқу, жазу, есептеу, ән айту пәндерi оқытылды; орта деңгейде – латын грамматикасы, риторика және диалектика; жоғары деңгейде – “жетi ерiктi өнер” және арифметика, геометрия, астрономия, музыка пәндерi оқытылды. Монастырлық мектептердiң шарықтау шегi IХ ғасырдағы франк королi ұлы Карлдың басқару кезеңiмен ұласады, оның жарлығымен әр шiркеу жанынан мектептер ашылды. Франк королi ұлы Карлдың мектеп реформасын iс-жүзiне асыруға үлес қосқан қайраткерлердiң бiрi – ағылшын-саксон ғалымы, Туре Коласнидағы (Франция) монастыр мектебiнiң жетекшi қызметкерi Альбин Алкуин (735-804 ж.ж.) болатын. Жазған еңбектерi iшiнен “Ғылымды зерттеу жайлы хат” шығармасында жалпыға бiлiм беру және оған мұғалiмдер даярлау мәселелерiн көтерiп, антикалық бiлiм беру жүйесiнiң ұмытылып бара жатқанын, алдыңғы қатарлы елдердiң мәдени жетiстiктерiн бiлуге, олардан үлгi алуға талпыну қажеттiлiгiн дәлелдедi. Монастырлық мектептерде антикалық, эллиндiк, римдiк дәуiрлердегi классикалық шығармалар оқылды. Сөйтiп, ұлы Карлдың басқару кезеңi тарихқа Каролингтiк Ренессанс кезеңi деп ендi. Каролингтер ұрпақтарының соңғы ел басқаруының дәуіріндегі мектеп жұмыстарына көңiл аудармаудан барып ағарту iсi төмендеп кеттi. Ерте ортағасырдағы мектептердiң ХI-ХIII ғасырларда антикалық даму бағытының өзгеруi дамыған ортағасыр кезеңiнде Батыс Еуропада саяси ортақталынған билiк монахтардың қолдарында шоғырлануына байланысты болды. Қоғамның саяси және рухани өмiр тiршiлiгiнде дiни философияның жаңа түрi – схоластика өмiрге ендi. Схоластика Аристотельдiң формалды логикасына және құдайға табынуға бағдарланған мәдениеттiң жаңа типiн жасауға ұйтқы болды. Бұл бағдардың тұрақтануында басты рөл атқарған белгiлi философ және дiндар Фома Аквинский (1225-1274 ж.ж.) болатын. Ол өзiнiң шығармаларында шiркеу дәстүрiне жаңаша сипаттама беруде, бiлiмдi құдайға сенумен ұштастырғанда Аристотельдiң этикасына сүйендi. Көптеген жылдар бойы Ф.Аквинскийдiң шығармалары жоғары типтi еуропалық мектептерде құдайға құлшылық ету пәнiн оқытуда негiзгi құрал ретiнде пайдаланылды. Схоластиканың дамуы және оған оқу орындарының бейiмделуi ескi шiркеу мектептеріндегi бiлiм беру дейгейiн әлсiреттi, оларда оқылатын грамматика мен риторика пәндерi формалды логикамен, жаңа латын тiлдерiмен алмастырылып, сабақ кестесiнен ығыстырылды. Мектептердегi оқу 6-8 жылдарға созылып, алғашқы екi жылда оқушылар аздап философияны оқыса, келесi екi жылда құдайға құлшылық ету, шiркеу тарихы мен құқығы, қалған екi жылда құдайға табыну тереңдетiле оқытылады. Тыңдаушылар 13 жыл оқудан кейiн бакалавр дәрежесiн алып, одан әрi құдайға табыну магистрына оқуларын жалғастырады. Ортағасырлық университеттер бiрнеше заң, медициналық және құдайға табыну сияқты факультеттерден құралды, жоғары бiлiмдi ғалымдарды даярлап, оларды өздiктерiнен бiлiмдерiн жетiлдiруге, ғылымды дамытуға үлес қосуға талаптандырды. Дүниежүзi мәдениетi мен педагогикалық ойлардың тарихында ерекше орын алатын кезең – кейiнгi Еуропалық ортағасыр, яғни гуманистiк идеяларды дәрiптеген Қайта өрлеу дәуiрi (ХIҮ ғ. аяғы ХҮII ғ. басы) деймiз. Еуропаның зиялы қауымы жер бетiндегi басты құндылық – адам, адамның бойындағы жақсы қасиеттердi дамыту үшiн тәрбиенiң жаңа формалары мен әдiстерiн пайдалану қажет деп есептедi. Қайта өрлеу дәуiрiнiң жаңа идеологиясы әрбiр адам өзiне сенiп, өзiнiң күш-қуатына, ақыл-парасатына сүйенуi тиiс деген пiкiрдi ұстанды. Гуманистiк педагогика көптеген мемлекеттердiң ұлттық сана-сезiмдерiнiң оянуына байланысты тамырын кең жая бастады. Педагогикалық ойлардың жандануына объективтiк жағдай - өнер, әдебиет, ғылыми бiлiмдердiң қарқынды дамуы бiрден-бiр себепшi болды. Мәдениет пен бiлiмнiң кеңiнен тарауы ХҮ ғасырдың орта шенiнде қоғамды кiтап басуға, өнертапқыштыққа бет бұрғызды. Гуманистер антикалық Греция мен Римнiң мәдениетi мен бiлiм беру дәстүрлерiн қайта жандандыруға, оларға ұқсап бағуға ұмтылған гуманистер өз мезгiлiн “Қайта өрлеу” деп атады. Сондықтан да Италияның өзiн де еуропалық қайта өрлеу бесiгiне жатқызамыз . Х-ХI ғасырлардағы Италияндық гуманистер Л.Альберти (1404-1472), А.Бруни (1370-1444), В. да Фельтре (1378-1446), Б.Гуарини (1374-1460), т.б. азаматтық тәрбие идеясын, денесi мен рухы дамыған, еңбектану iс-әрекетiнде тәрбиеленген жастарды қалыптастыруды ұсынды. Олар грек-рим классикалық мәдениетiн тыңғылықты зерттеп, құнды педагогикалық идеяларды жастарды тәрбиелеуге пайдалануды алдарына мақсат етiп қойды. Италияндық ойшылдар Квинтиллианның педагогикалық идеяларын үлгi ретiнде қабылдады. Қайта өрлеу дәуiрiндегi италияндық гуманистер арасындағы римдiк педагогикалық идеяларды қолданушылардың бiрi – Томазо Кампанелла (1568-1639) болды. Ол жазған бiрнеше трактаттарының iшiндегi педагогикалық мәселелердi көтерген еңбегi – “Күн қаласы” атты шығарма болатын. Оның трактаттарындағы басты педагогикалық идея – кiтапты жаттау емес, кең энциклопедиялық бiлiмдiк, баланың табиғи ерекшелiгiн ескеру, бейiмiн арттыру. Күн балалары ғылыммен айналысып, тарихты зерттеп, дәстүр мен әдет-ғұрыпты ұстаулары тиiс. Күн қаласы балаларды әсемдiктi, адамдағы табиғи сұлулықты, өнерге деген сүйспеншiлiктi тәрбиелеуге бағыттайды. Мақсатты тәрбиелеудiң арқасында күн балалары дене-күшi мығым, сырт пiшiнi сымбатты болды. Мемлекеттi басқару iсiне Кампанелла өте бiлiмдi, алғыр, алдын болжай алатын азаматты тартуды ұсынды. Ол мектепте қыздар мен ұлдарды бiрге оқыту, оқу, жазу, математика, тарих, география және жаратылыстану пәндерiн меңгерту, оларды қолөнерiне үйретумен қатар гимнастика, жүгiру, диск лақтыру, әртүрлi қимыл-қозғалыс ойындарымен шұғылдану қажет дедi. Мәселен, бала жетi жасқа дейiн ана тiлi мен гимнастикамен айналысса, 7-10 жас аралықтарында жаратылыстану ғылымымен, ал 10 жастан бастап математика, медицина және басқа ғылымдармен танысуға тиiс. Оқу құралы ретiнде ол ғылыми танымдар қысқаша және түсiнiктi байымдалған “Даналық” оқулығын пайдаланды. Кампанелла балаларды мiндеттi түрде қоғамдық пайдалы еңбекке қатыстыру қажет, олардың шеберханаларда және егiс даласындағы алған практикалық әдет-дағдылары, еңбек құралдарымен жасалған жұмыс нәтижелерi, оларды өмiрге дайындайды деп тұжырымдайды. Италиядағы қайта өрлеу идеялары көршiлес Франция мемлекетiндегi мектептерде пайдаланыла бастады. Париж университетi гуманизм идеясын таратушы орталыққа айналды. Сөйтiп гуманизм идеясы Орталық және Солтүстiк Еуропада жайыла бастады. Француздардың қайта өрлеу дәуiрi өкiлдерi арасынан шыққан белгiлi ағартушылар Франсуа Рабле (1494-1553 ж.ж.) және Мишель Монтень (1553-1592 ж.ж.) педагогикалық ойлар мен мектеп практикасын дамытуға мол үлес қосты. Мысалы, Ф.Рабле ортағасырлық тәрбие және бiлiм жүйесiн сынады, гуманистiк тәрбиенiң мұратын жоғары бағалай келiп, оның мақсаты – жеке тұлғаны рухани және дене күшiн дамыту жағынан жан-жақты болуы керек деп есептедi. Ф.Рабленiң “Гаргантюа” романындағы кейiпкерi – Гаргантюаны күштi, жан-жақты тәрбиеленген және бiлiмдi адам ретiнде қалыптастыруға тәрбиешiсi мүмкiндiктердiң бәрiн қолдануға ұмтылады, кiтап оқытып, оның мазмұнын талдау әңгiме түрiнде жүргiзiлiп, Гаргантюаның адамгершiлiк сана-сезiмiн оятуға талаптанады. Ол латын тiлiн, арифметика, геометрия, астрономия, музыканы оқытуды ойын түрiнде ұйымдастырады. Оқу сабақтары ойынмен алмастырылып, роман кейiпкерi таза ауада дене шынықтырумен және гимнастикамен айналысады. Сонымен бiрге ол атқа мiну, қылыштасу, күресу, жүзу және салмақ көтерумен арнайы жасалған кесте бойынша шұғылданады, кешкi мезгiлде аспан әлемiн қадағалап, жұлдыздардың орналасу тәртiбiне көз салады. Жауын-шашынды күндерi отын жарып, үй шаруашылығымен айналысып немесе қолөнершiлердiң еңбегiмен және саудагерлердiң тiршiлiгiмен танысады. Ал Мишель Монтень “Тәжiрибе” деген еңбегiнде адамды ең жоғары құндылық және өзiндiк жеке-дара табиғи ерекшелiгiмен сипатталынатын тiршiлiк иесi деп санаған. Ол тәрбие мен оқыту қалай ұйымдастырылуы керек? деген сұраққа жауап iздеп, мектепте оқушы көп сөйлесiн, ал мұғалiмнiң көп тыңдағаны дұрыс дейдi. Оқушы айналасын, қоршаған дүниенi зерттеп тексерсiн, тек тыңдаумен тынбасын қоршаған ортамен байланысын кеңейтiп, оқыту барысында рухани құндылықтармен танысып, мiнез-құлқын тәрбиелеуге ынталы болсын деген пiкiрдi ұсынады. Қайта өрлеудегi гуманистiк-педагогикалық қозғалыстар Италия мен Франциядан басқа Еуропалық елдерге тарады. Гуманистiк қозғалыстың өкiлдерi Эразм Роттердамский (1467-1536),Томас Мор (1478-1533), Жуан Луис Вивес (1492-1540), Александр Гегиус (1468-1489), Яков Вимпфелинг (1450-1522) т.б. жастарды тәрбиелеу мен оқыту мәселелерiне байланысты көптеген құнды кеңестер бередi. Сөйтіп педагогика тарихына өз үлестерін қосты. Солардың iшiндегi халықтар санасында қалған ерекше тұлға – ағылшын ойшылы Томас Мор. Оның жасаған утопиялық тапсыз қоғам орнату жобасында барлық азаматтарды мiндеттi түрде өндiрiстiк еңбекке қатыстыру және оны жалпыға бiрдей бiлiм берумен ұштастыруы ұсынылды. Өндiрiстiк еңбек мамандықтарға бөлiнiп, жастар балалық шақтан таңдаған кәсiбiне байланысты бiлiм алып, еңбек дағдыларын игеруге тиiс делiнедi. Т.Мор “Утопия” шығармасында жеке тұлғаны жан-жақты дамыту теориясын ұсынып, қоғамдағы әлеуметтiк мекемелердi құру мақсаты әрбiр жасөспiрiмнiң рухани күш-қуатын дамытуға жағдай жасау, ғылымдарды және өнердi игеруге бағыттау деген пiкiр айтады. Ол жастардың бойында мейiрiмдiлiк, еңбексүйгiштiк, ұстамдылық, адамгершiлiк сияқты биiк әлеуметтiк және жеке үлгiлi қасиеттер болуы қажет. Ақыл адамның бүкiл өмiрi бойында әрбiр iс-әрекетiне басшылық жасайды. Тек бiлiмдi адам ғана бақытты болмақ, еңбектену бақытқа апаратын басты жол деп есептейдi. Еңбектену, утопиялықтардың пiкiрiнше, оқуға, музыка тыңдауға, ғылыми iзденске кесiрiн тигiзбейдi. “Утопияда” ер және әйел адамдар жынысына қарамай бiрдей бiлiм алғанда, қоғамда тұрақтылық орнайды делiнедi. Бiлiм берудiң мемлекеттiк мектептерде жүргiзiлуi, мектеп бiлiмi практикалық тәжiрибелерге негiзделуi талап етiлдi. ХI ғасырда Батыс және Орталық Еуропада реформациялау қоғамдық қозғалысы кең етек жайды, бұл қозғалыс римдiк-католик шiркеу идеологиясына қарсы күрес жүргiздi. Реформаторлар ұстанған бағытта әсiресе адам табиғаты мен оны тәрбиелеу жолдарын қарастыруда қайта өрлеу гуманистерiнің қөзқарастарынан елеулi өзгешелiктер болды. Реформаторлар адамның жеке-даралығын, дербестену ұстанымын дәрiптедi, оның “өзiндiк” қасиетiн дамытуға, соның iшiнде құдай алдындағы жеке жауапкершiлiк мiндетiн тәрбиелеуге назар аударуды талап еттi. Реформаторлардың қайта өрлеу өкiлдерiне жақындығы, адамның жеке болып тәрбиелеудегi талпыныстарының бiрегейлiгiнде – бұл жастардың ұлттық мәдениетке, тiлге, әдебиетке сүйспеншiлiктерiн көтеру және әлемдiк деңгейде бiлiм алуына қолдау талаптарынан байқалды. Реформациялық қозғалыстың көшбасшысы Томас Мюнцер (1490-1525) ескi мектептiң орнына жаңа мектептi құрудың және оның халық ағарту саласындағы дәрежесiн көтерудiң арнайы оқу бағдарламасының жобасын жасады. Реформацияның педагогикалық көзқарасының қалыптасуына ерекше еңбек еткен ойшылдар Жан Кальвин (1509-1564), Мартин Лютер (1483-1546), Филипп Меланхтон (1497-1560) және т.б. болды. Француз реформациясының басты идеологы Ж.Кальвин католик шiркеуiне қарсы тұрып, адамдардың дiни санасын шiркеуге бармай-ақ Библияны өздiктерiнен оқып, ой елегiнен өткiзiп қалыптастыруға болады деп есептейдi. Германиядағы реформацияның “әкесi” аталған Мартин Лютер қайта өрлеу кезiндегi гуманитарлық бiлiмнiң қажеттiлiгiн мойындағанымен, қоғамның бай және орта ауқатты адамдары, толық бiлiм беретiн болашақ дiни қызметкерлер, мұғалiмдер, соттар және т.б. протестанттық толық бiлiм беретiн мектептерде оқуы тиiс, қалған адамдардың элементарлық бiлiмдер алуларына жағдай туғызуымыз керек деп есептедi. “Балаларды мектепке апарудың қажеттiлiгi туралы” трактатында Лютер билiк басындағы шенеунiктер баласын мектепке бермеген ата-аналарды тәртiпке шақыруды, мектепке баласын жiберуге жауапты болуын талап еткен. Халық мектептерiндегi негiзгi оқу құралы немiс тiлiндегi катехизис болды. М.Лютердiң шәкiртi, бiлiм берудiң теоретигi және оқулықтардың авторы болған Ф.Меланхтон схоластикалық оқыту жүйесiне қарсы тұрды, ол толық жан-жақты бiлiм берудi жақтады. Оқушылардың ғылыми ой-жүйесiн дайындауға және шешендiк өнердi игерулерiне бар күшiн жұмсады. Классикалық грек-рим әдебиеттерiн оқуды қолдаған ғалым және әдiскер грамматиканың қысқа курсын өзi жазып, оқушыларға күнделiктi кiтап оқытуды, соның негiзiнде хат, аударма, пiкiрталас, баяндамалар жасауға үйретудi талап еткен. Оған қоса оқыту бағдарламаларына математика, физика, метафизика, этика типтес пәндердi қосып, жастарға жан-жақты бiлiм беру жөнiнде ақыл-кеңес бередi. Ф.Меланхтон өзiнiң протестанттық оқу орындары үшiн педагогикалық идеясын iс-жүзiне асыру мақсатында диалектика, физика, грек және латын грамматика пәндерiнен оқулықтар жазған. жүктеу/скачать 2,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|