Пән бойынша оқыту бағдарламасының (Syllabus) титулдық парағы

Маураннахр

Міне, осындай аса ауыр жағдайда үкімет басына келген бала Бабырдың көп майданда күрес жүргізуіне тура келді. Ол бір жағынан өзінің туған қаласы Әндіжанды өзінің немере ағасы Ахмет мырзаның шабуылынан сақтап қалуға тиіс болса, екінші жағынан, өзі отырған тағына өз туысы Жиһангер мырзадан қорғап қалуға тура келді. Өзін Шыңғыс хандығының мұрагері, Әмір Темірдің әулеті санаған Бабыр Мауреннахрда бір орталыққа бағынған ірі мемлекет құрып, Темір ұрпақтарының әр жерге шашырап жүрген әскери күштерін бір қолға топтастырмақ болды.

Осы кезде Самарқан мен Бұхара әмірі Сұлтан Ахмет мырза қайтыс болып, оның артында ұрпақ қалмады. Осыған байланысты Самарқанда Темір әулеттерінің арасында таққа талас басталды. Осыны пайдаланған солтүстіктегі көшпелі өзбектер ханы–Шайбани хан өзінің қол астындағы адамдарын жинап алып, дереу Самарқанға қарай шеру тартады. Алайда самарқандықтар туған қаласын ерлікпер қорғап қалады. Бірақ ол уақыт өткізбей, Қаршы және Шахрисәбіз қалаларына бет алып, оларды жаулап алады да, бірден Бұқарға беттейді. Үш күн қоршауға шыдай алмаған Бұқар бектреі қаланы Шайбаниге беріп қояды.
9-тақырып Рудаки

Жоспар:

1. Шығармалары

Әбілхасан Рудакидің қасидалары, ғазалдары, рубайлары,қыталары,егіз жолды өлеңдері, лирикасы. Әбу-Л-Хасан Рудаки, Әбу Абдаллах (Әбу-л-Хасан) Жафар Рудаки (860 ж.ш., қазіргі Тәжікстан республикасы, Пенжикент ауд. Рудаки қыстағы–941, сонда) – тәжік классикалық әдебиетінің негізін салушы, философ. Заманында “Ақындар атасы” атанған. Туындыларының ішінен бізге жеткені “Шарап туралы” қасида, “Кәрілік туралы” ода, 40-қа жуық әр түрлі жанрдағы жырлар. Шығармаларының негізгі идеясы – адам өмірін жырлау. Бұл дәстүр өзінен кейінгі шығыс әдебиетіне зор әсер етті. Ә. Р. өмірдің сәнді, салтанатты жағын, жақсылықты, кіршіксіз таза махаббатты мадақтады, адам бойындағы асыл қасиетті жырлады. Ә. Р. өлеңдері қазақ жұртшылығына ертеден таныс. Ақынның гуманистік сарындағы шығармалары Абай Құнанбаевқа үлкен ықпал жасады. Ә. Р. шығармаларын зерттеуге қазақ ғалымдары Т. Нұртазин, Р. Бердібаев елеулі үлес қосты. Ә. Р-дың өлеңдері Қ. Бекхожин, Ғ. Орманов, Т. Жароков, Т. Шопашев, Қ. Жұмағалиевтердің аудармасы арқылы қазақ тілінде жеке кітап болып шықты (1958, 1965, 1973)

10-тақырып Насыр Хосрау

Жоспар:

1. Өмірбаяны

Насыр Хосраудың ұялту мен мадақтау, мейірімділік пен жақсылық жайлы өлеңдері; қасидалары, фрагменттері, афоризмдері. Насыр Хосрау Әбу Муин әл-Кубадияни әл-Марвази [1004, Кубадиян қыстағы, Балхы маңы – 1072(1088), Бадахшан] – тәжік-парсы ақыны, философ, діни қайраткер. Жасынан сарай маңында қызмет етіп, философияны, математиканы оқыған. Ақындығымен көзге түскен, қасида, махаббат лирикаларын жазған. 1046 – 52 жылы қасына кіші інісін, қызметшісін алып, Египетке саяхат жасап, нәтижесінде “Сапарнама” кітабын жазып шықты. Оның әйгілі сапары Меккеден бастау алып, Иран, Араб, Африка елдерін қамтыды. Тілі жеңіл, мазмұны жинақы прозалық туынды “Сирия, Траполис және Бейрут”, “Мысыр қаласын суреттеу”, т.б. тараулардан тұрады. Саяхатшы қиын кедергілерден алғырлығы, шешендігі арқасында құтылып отырған. Саяхаттан оралған соң сарай маңындағылармен сыйыспай, туған жері Балхтан қуылып, өмірінің соңғы кезеңін Бадахшан (Памир) өңіріндегі Юмган қыстағында өткізген. Ол діни-философия трактаттарында (“Зад әл-Мусафирин”, “Хан әл-ихван”, “Ваджхи дин”), 12 мың бәйіттен тұратын “Ровшанайинаме” (“Білім туралы кітап”) поэмасында өзінің діни көзқарасын жан-жақты тұжырымдады. Ал қасида мен махаббат лирикаларында адалдық, достық, ғашықтықты жырлап, ақындық шеберлігін танытты, дидактика жанрын дамытуға зор үлес қосты. Әдебиеттер: Бертельс Е.Э., Насир-и Хосрав и исмаилизм, М., 1959; его же, Избр. тр., М., 1960; Күмісбаев Ө., Терең тамырлар, А., 1995.
11-тақырып Жәлаладдин Руми

Жоспар:

1. Шығармалары

Жәлаладдин Румидің мысалдары: «Қой мен өгіз және түйенің дауы», «Дәрігерге ауруы жайында арыз айтқан қария хақында», «Қолға түскен құстың ақылы», «нан сатушы мен дүкенге май төгіп алған тотықұс туралы», т.б. Жалаладдин Руми – ұстаз, ақын. 2007 жылы ЮНЕСКО деңгейінде ұлы ақынның сегіз жүз жылдығы тойланады. Осыған байланысты 2007 жыл Моулави Руми жылы деп жарияланды.

Моулави, Моулана деген атты Жалаладдин Румиге оның шәкірттері берген. Арабшадан аударғанда «моулави» менің ұстазым, «моулана» біздің ұстазымыз деген мағынаға ие. Моулави Руми ақындықтан бұрын ұстаз ретінде танымал. Кәдімгі ел ішінде, жиын-той, жамағат арасында уағыз айтып, жөн көрсетіп, жол сілтеп отыратын ел ағасы, ғұлама.

Ақынның әкесі Баһоаддин Валед те сондай ірі ұстаздың бірі еді. Моңғол шапқыншылығы тұсында өмір сүрген Моулавидің әкесі туған жері Бәлхтан кетуге ұйғарған. Бәлхтан шыққан жолда Нишапур қаласында Моулави Фаридаддин Аттарды кездестіреді. Аттар сонда жас Жалаладдинге өзінің «Асрарнама» кітабын сыйлап, батасын береді. Бәлхтан шы¬ғып, қажылық сапарын өтеген Баһоаддин Валед біраз уақыт Сирия жерінде тұрып, кейіннен Конияға келіп тұрақтап қалады.

Моулави Орта жастан асқан шағында Шәмс Тәбризимен жолығады, бұл оның өміріне де, шығармашылығына да ерекше із қалдырды. Тәбриздік Шәмсуддин Мұхаммад Ибн Әли Ибн Малекдод Моулавидің өмірін толығымен өзгерте алған жан. Жалаладдин Руми Шәмс Тәбризиді өзіне ұстаз тұтады.

Моулавидің өлеңдеріне қарағанда, Шәмс Тәбризи көрген түсті де біліп, оның себебі неден екенін айтып беретін сұңғыла болған екен.

Тәбриздік Шәмс – адам жанын зерттеуші, емдеуші, кез келген дертке дауа тапқан жан. Көпшілікке сөйлеген сөздері әдетте түсініксіздеу көрінетін Шәмс – Моулави үшін кемелдікке жеткен толық адамның нағыз өзі, идеал болды. Шәмсті Моулавидің өзіне ұстаз тұтқанын шәкірттері түсіне алмайды. Оларға өз ұстаздарының басқаны ұстаз тұтуы, ол аз болса, өзі белгісіз адамның алдында қызмет етіп жорғалап жүргенін көру ауыр тиеді. Көре алмаушылық пен күндеуге шыдамаған Шәмс бір рет кетіп қалады. Моулави шарқ ұрып іздеу салады. Димашық – Дамаскіде жүрген жерінен тауып алып, жалынғандай болып қайтарып алады.

Екінші кездесу де ұзаққа созылмайды. Өзі кетпейінше Моулавиге басқалардың тарапынан тыныштық болмайтынын сезген Шәмс бір түнде ешкімге айтпастан тағы да кетіп қалады. Бұл жолы Моулави қанша іздесе де оны таба алмайды. Бір деректер бойынша, Шәмсті кетуге мәжбүрлеген ақынның шәкірттері болса керек. Ал тағы да бір деректерде Моулавидің кенже ұлының Шәмстің түбіне жеткені айтылады. Қалай болғанда да, Моулави Шәмсті кездестірген соң, рухани түлеуге ұшырағаны анық. Моулави Шәмсті кездестірмей тұрғанда да өлең жазатын болған.

7 Тәжірибешілік сабақтардың мазмұны

Тәжірибешілік сабақтардың мазмұны

1-тақырып Көне арабтардың сөз өнері. Исламның дүниеге келуі және Құран.«Мың бір түн» ертегілері. Стилі мен тілі.

Жоспар:

1. «Мың бір түн» ертегілері

1. «Өгіз бен есек», «Қызғаншақ туралы хикая», «Үш алма туралы хикая», «Қасқыр мен түлкі бикеш» ертегілерін талдау

1. «Күйреу» романы

1.Р.Тагордың әңгімелерін оқу . «Күйреу» романына идеялық-көркемдік талдау жасау. Камола, Ромеш, Нолинакха, Хемнолини бейнелеріне талдау жасау.

1. «Шах-наме» дастаны

1. Ә. Фирдоуси шығармашылығына шолу. 2. «Шахнаме» дастанының кейіпкерлеріне талдау жасау. Дастанның көркемдігіне талдау жасау.

1. Рубайлары

Омар Һаямның философиялық, адамның мінез-құлқы туралы өлеңдеріне идеялық-көркемдік талдау жасау.

1. «Жәннат» дастаны

Сағди өмірі мен шығармашылығы.Он баптан тұратын «Жәннат» дастаны.Ондағы әділдік, қайырымдылық, ғашықтық, кішіпейілділік, таупық ету, қанағат, тәлім-тәрбие,шүкіршілік, тәубе мәселелері.

1. Өлеңдері

Хафиз өмірі мен шығармашылығы. Хафиз – классикалық Шығыс поэзиясындағыдарынды лирик.Оның ғазалдары, рубайлары, таржибандтары, сақинамаданы.

1. Өлеңдері

1. «Бабыр-наме»

Бабырдың әдеби мұрасы туралы түсінік. «Бабыр-наме» туындысының әлемдік маңызы. Ондағы оқиғалардың Үндістан, Кабул, Ферғана жерлерінде өтетіндігі. Тарихи тұлғалар.

1. Өлеңдері

Әбілхасан Рудакидің қасидалары, ғазалдары, рубайлары,қыталары,егіз жолды өлеңдері, лирикасы

1. Өлеңдері

Насыр Хосраудың ұялту мен мадақтау, мейірімділік пен жақсылық жайлы өлеңдері; қасидалары, фрагменттері, афоризмдері.

1. Өлеңдері

Жәлаладдин Румидің мысалдары: «Қой мен өгіз және түйенің дауы», «Дәрігерге ауруы жайында арыз айтқан қария хақында», «Қолға түскен құстың ақылы», «нан сатушы мен дүкенге май төгіп алған тотықұс туралы», т.б.

1. «Тоты-наме» жинағын оқу

2. А.Қыраубаеваның «Шығыс және қазақ әдебиеті байланысы» туралы зерттеуін оқу»

3. Омар Хаям рубайлары туралы зерттеулер

1. «Шах-наменің» көркемдігі

2. «Шах-наменің» зерттелуі

3. «Тотынаме» мен «Мың бір түн» ұқсастығы

Оқу процесіне қатысу дегеніміз – сабаққа қатысу, пікірталаста және топ жұмысында белсенділік көрсету, топтастарының оқуына әсер ету. Студент аудиториялық сабақтарға, міндетті түрде дәріс сабақтарына, тәжірибешілік сабақтарға қатысып, кешікпей, берілген тапсырмаларды уақытында орындауы керек, сондай-ақ ішкі ережелерді сақтап, өздеріне тиісті жүктелген міндетті дұрыс атқаруы керек. Сабақты босатқан жағдайда деканаттың шешімімен босатқан сабақты қайта толықтырады. Сабаққа екі рет кешігу – бір рет босату болып есептеледі. Сабақты екі реттен артық босатса, оқытушы студентті сабаққа кіргізбеуге құқығы бар.

Студентке берілген тапсырманы уақытында тапсыру керек. Емтихан сессиясына үш күн қалған кезде тапсыру ең кеш тапсыру болып саналады.Берілген тапсырманы және курстық жұмысты тапсырмаған студенттер емтиханға кіре алмайды.

Қойылған талаптар орындалмаса, жаза қолданылады. Сабаққа 100 пайыз қатысып, берілген тапсырмаларды уақытымен және дұрыс орындаса – ең жоғарғы балл 100 б. қойылады.

1. 
   сабақты босату (себепсіз);
   
2. 
   тапсырмаларды уақытымен орындамау;
   
3. 
   тапсырмаларды орындау барысында қателіктер жіберу, яғни,студент материалды толық меңгермеген жағдайда.
   

1. 
   Иран-тәжік поэзиясы.Астана, 2005
   

2. 
   Р. Бердібаев. Гүлстанның бұлбұлдары. А., 1970
   
3. 
   .Гончаров Л.Н. Р. Тагор – гуманист и просветитель. Сов. Педагогика. М., 1987
   
4. 
   Винокуров Е. Философская лирика Тагора. М., 1976
   
5. 
   Н. Ғабдуллин. Уақыт сыры. А., 1962
   
6. 
   Ежелгі дәуір әдебиеті. (хрестоматия). А., 1991
   
7. 
   Ә. Жәми. Өлеңдері мен дастандары. А., 1969
   
8. 
   М. Жолдасбеков. Асыл арналар. А., 1990
   
9. 
   Н. Келімбетов. Ежелгі дәуір әдебиеті. А., 1991
   
10. 
    Краткая литературная энциклопедия. 2-том. 1966
    
11. 
    Мүшайра. А., 1972
    
12. 
    Низами. Ләйлі-Мәжнүн. А., 1954
    
13. 
    Ә. Науаи. Таңдамалы шығармалары. А., 1998
    
14. 
    Сөз зергері. А., 1966
    
15. 
    Ә. Рудаки. Таңдамалы шығармалары. А., 1968
    
16. 
    КСРО халықтары әдебиеті. А., 1976
    
17. 
    М. Сағди. Жәннәт. А., 1984
    
18. 
    Ө. Күмісбаев. Екі перне. А., 1991
    
19. 
    Ш. Сәтпаева. Қазақ әдебиеті және Шығыс. А., 1992
    
20. 
    Шығыс жұлдыздары. А., 1973
    
21. 
    Ә. Фирдоуси. Кей Хосрау. А., 1972
    
22. 
    Келімбетов Н., Канафин Ә. Түркі халықтары әдебиеті. Оқулық-хрестоматия.- А., 199 б.
    
23. 
    Қасқабасов С. Казахская волшебная сказка. –А., 1972.
    
24. 
    «Авеста» ауд. Қ. Жұмалиев. «Мәдениет жнее тұрмыс». 1989. №4
    
25. 
    Әлем халықтары әдебиеті. Энциклопедия. 2-том. 1971
    
26. 
    Бердібаев Б. Кәусар бұлақ. А., 1989
    
27. 
    Газетдинова Л.А. Поэзия ар-Рейхани. Вест. Ленинг. унив. 1985. 42-76
    
28. 
    Жәмішев Ә. Хафиз ғазалдары. ауд. А., 1990
    
29. 
    Н. Курганцев. «Шығыс лирикалары». 1-том, 7-том. А., 1984
    
30. 
    Корпиенко В. Наследия и поиски нового. / о литературе арабских Ә. Қоңыратбаев. «Көне мәдениет жазбалары», А., 1991
    
31. 
    Құран Кәрим. Қазақша мағына және түсінігі. Аудармашы: Халифа Алтай. өңдеуші Дәлелхан Жаналтай. Міләди 1991 жылында басылды. Медине, Мұнаура Сауд Аравия. 1989
    
32. 
    Мұхаммед Бабыр. «Бабыр-наме» ауд. Б. Қонабеков, А., «Жалын», «Мың бір түн» аудар. Қ. Әбдіқадыров. 4-том, А., 1954
    
33. 
    стран. Иност. Лит. 1987-2, 215-2216
    
34. 
    Тебегенов Т. Шетел әдебиеттері тарихы. А., 1996
    
35. 
    Хасенов Ә. Әбу Ғали ибн-Сина. А., 1983
    
36. 
    Ысқақов Б. Орта Азия мен Қазақстанның ұлы ғалымдары. А., 1964
    
37. 
    Ысқақов Б. Сөнбес жұлдыздар. А., 1989
    

Кафедра меңгерушісі ______ Н.Қ.Жүсіпов 2013 ж. «__» __________

Мамандық(тардың) жұмыс оқу жоспарынан көшірме

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/33

5В020500 - «Қазақ филологиясы» мамандығының жұмыс оқу жоспарынан көшірме