Пәні: «Сөз тіркесі мен жай сөйлемнің синтаксисі» Тақырыбы
жүктеу/скачать 28,93 Kb.
|
синтаксис срсп 9 Сагинтаева
- Бұл бет үшін навигация:
- 3.2. Лепті сөйлемнің мағыналық түрлері.
- ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
| ІІІ-ТАРАУ. ЛЕПТІ СӨЙЛЕМ
3.1. Лепті сөйлемнің жасалу жолдары Лепті сөйлем-сөйлеушінің эмоциясын қоса білдіретін сөйлемдер.Лепті сөйлемдердің эмоциялық мағыналары олардың құрамындағы одағай, модель сөздермен, лептілік әуенмен байланысты. 1.Қорқу ,сескену,өкіну,таңырқау сияқты сезімдерді білдіреді, 2.тілек,көксеу,арман ету сезімдерін білдіреді.Олар бұйрық рай тұоғасындағы етістік баяндауыш арқылы және шартты рай тұлғасындағы етістік бандауыш арқылы жасалады. Шартты рай тұлғасы арқылы-Ботагөз екеуіміз ән шырқасақ! 3.-шы,-ші қосымшасы шартты райға үстемелеу арқылы;осындай жігіт болсайшы! 4.Демеуліктер мен модаль сөздер арқылы (ғой,ау,да,ай,ма,еді). 5.Арнаулы есім,етістік сөздер арқылы(керемет,тамаша,ғажап.)Қандай,қалай,қанша,қайдан сұрау есімдіктері,міне сілтеу есімдігі,не деген тіркесі,баяндауыш құрамында қара,көр,айт басқа етістіктері ауыспалы мағ.жұмсалады. 6.Атаулы сөйлем ретінде(эмоциялық,Өрт!). 7.Арнаулы қаратпа,қыстырма сөздердің мақсат мәнді сөйлемдерде жұмсалуы арқылы (Бұл,әрине,дұрыс!). 8.Көңіл-күй одағайлары арқылы (Алақай!) 3.2. Лепті сөйлемнің мағыналық түрлері. 1.Бір адамға,иә көп адамға,бір істі ұзақ,иә тез уақыттың ішінде орындату үшін қолданылады.Мысалы,Жүр,тез бас аяғыңды! 2.Үгіт-үндеу түрі бұйрықпен бір емес.Көпке арналады.Кел,істейік! 3.Серт,ант-уәде түрінде лепті сөйлем бір істің белгілі мөлшерде орындалуына лайық ант-уәде бергендікті көрсетеді.Туған жерді қорғаймыз! 4.Тілек-қалау қызықтыру,өтініш мағынасынд да қолданылады. Бағар көбейсін! 5.Қорқыныш-қуаныш сүйінші-Ойбай!одағайда. 6.Реніш-аяныш-бір іске ренжу,кею,кінжілу,аяу ретінде айтылады.Мыс,Әй,Мұқит,байғұс-ай! 7.Қарсылық-қошемет. 8.Алғыс-қарғыс. 9.Кекету-мұқату. 10.Шаршау-талықсу. 11.Арнау қарату. ҚОРЫТЫНДЫ Сөйлем әрқашан мақсатты болады. Баяндау айтушының не біреуге сұрақ қоюы тұрғысынан, не оған тікелей ерік-талап білдіруі тұрғысынан беріледі.Демек, сөйлем мазмұны тұрғысынан айтушы сөйлеуші жақпен пікір алысады,бір бірімен қатынас жасайды.Осыған орай, сөйлемдер нақтылы сөйлек процесінде құрылымы мен интонациясы жағынан түрлі-түрлі болып жұмсалады, түрліше коммуникативтік қызмет атқарады.Олардың сұраулы,бұйырықты,лепті деп жіктегенде, осы қолдау мақсаты меже етіледі. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 1.Садирова К.Қ Қазіргі қазақ тілінің синтаксисі: оқу құралы.-Ақтөбе: «М.Стиль» ЖШС,2013-106 бет. 2.Бердібай Шалабай Қазіргі қазақ тілі.Синтаксис: оқу құралы.-Алматы:Қазақ университеті,2012.-186 бет. 3.Аманжол С. Қазақ әдеби тіл синтаксисінің қысқаша курсы.-Алматы, «Санат»,1994-320 бет жүктеу/скачать 28,93 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|