ГАЗДАРДЫҢ НЕГІЗГІ ЗАҢДАРЫ

1.3 ГАЗДАРДЫҢ НЕГІЗГІ ЗАҢДАРЫ

( Т = 273 + t) анықтайды. Қысым 1,01310⁵ Па ( 760мм сынап бағ.) , температура 273К не 0^С газ күйінің қалыпты жағдайы (қ.ж.): р₀, Т₀ , t₀ , V₀ .

Кез келген газ үшін заттың 1 моль мөлшеріне V₀p₀ /T₀ тұрақты және бірдей, оны универсал газ тұрақтысы ® деп атайды, сонда V p = RT, ал n моль газ үшін Vp = nRT Vp = nRT . Сонда Vp = mRT/ M - Менделеев-Клапейрон теңдеуі. R – мәні көлем мен қысым өлшем бірлігіне байланысты болады. Есептерде көбінесе мына мәндер алынады: 22,4 л; 273К, 8,31 Джмоль^-1К^-1. Мысал 1. 5 т құрамында 80% кальций карбиді бар ізбесті термиялық айырғанда 27С температурада 100м³ көміртегі (ІҮ) оксидін жинап алу үшін қажет қысым көлемі қанша? Шешімі: Айрылған карбонат массасы: 5т0,8 = 4т; М(СаСО₃) = 100г/моль; Мына реакция теңдеуінен: СаСО₃  СаО + СО₂ 400022,4 / 100 = 896м³ СО₂ бөлінгенін есептейді. Vp/T = V₀p₀/ T₀, p = V₀p₀T / T₀V , сонда (СО₂) = 8961,01310⁵300 / 273100 = 9,9710⁵ Па = 1МПа.

Егер масса арқылы есептесе, 400044/100 = 1760кг. р(CO₂)=mRT/MV, p ( CO₂) = 17608.31300 / 44100 = 9.9710⁵ Па.

Мысал 2. Массасы 5,6г газ 17С температурада, қысым 0,99710⁵ Па болғанда 4,84 л көлем алады. Осы газдың салыстырмалы молекулалық массасы қанша? Шешімі: Клапейрон-Менделеев теңдеуінен М = mRT/Vp. M(г) = 5.6  8.31290 / 0.9974,84 = 28 г/моль; М_r = 28.

Мысал 3. 3 л газдың белгілі бір температурада қысымы 93,3 кПа ( 700 мм сынап бағ.). Температураны өзгертпей газдың көлемін 2,8 л – ге дейін төмендетсе, қысым қалай өзгереді? Шешімі: р_х / 93,3 = 3/ 2,8; p_x = 93,33/ 2,8 = 100 кПа

Мысал 4. 27С температурада газ көлемі 600 мл болса, қысым тұрақты қалса, 57С қандай көлем алады. Шешімі: Есеп шарты бойынша V₁ = 600 мл, Т₁ = 273 + 27 = 300К және Т₂ = 273 + 57 = 330К. Бұл мәндерді Гей-Люссак заңына қойып есептесе, 600/300 = V₂ /330, V₂ = 660 мл болады. Газ не бу тәріздес заттардың молярлық массаларын олардың молярлық көлемін және тығыздығын пайдаланып та есептеуге болады.

Мысал 5. Көлемі 5,00л (қ.ж.) газдың массасы 9,80г. Осы газдың салыстырмалы молекулалық массасы қанша? Шешімі:  = m/ V, сол газ үшін  = 9.80/5.00 = 1.96 г/л.

М(г) = V_m  = 22.4 л/моль  1,96 г/л = 44г/моль ; М_r = 44.

D = M₁/ M₂. D_H2 = 18,8 /2 = 9,4; D_ауа = 18,8 /29 = 0,65. Газдың парциалды қысымы.

Газдар қоспасының жалпы қысымының сол газға келетін үлесін парциалды қысым деп атайды. Газдар қоспасының жалпы қысымы жеке газдардың парциалды қысымдарының қосындысына тең: р_жалпы = р₁+ р₂ + р₃ +... .Газдың парциалды қысымы оның қоспадағы көлемдік не молдік үлесіне тура пропорционал. Егер газ су үстінде жиналатын болса, ол су буымен қанығады , онда жалпы қысым сол газдың парциал қысымы мен су буы қысымы қосындысына тең болады: р_жалпы = р(г) + р (Н₂О), одан р(г) = р_жалпы-р_Н2О .

Мысал 1. Егер бөлме температурасында және 110⁵ Па қысымда ауа құрамында 14,5-26,8% аммиактың көлемдік үлесі болса, онда мұндай қоспа жарылғыш болады. Осы қоспада аммиактың парциалды қысымы қай шекте (аралықта) өзгереді? Шешуі: Қоспадағы газдардың парциалды қысымы олардың көлемдік үлесіне тура пропорционал болғандықтан, төменгі р(NH₃) =110⁵0.145 = 14500 Па = 14,5 кПа,

жоғарғы р( NH₃) = 110⁵ 0.268 = 26800Па = 26,8 кПа.

10С температурада 5л метан, 10л сутегі, 25л оттегі араластырылған. Газ қоспасындағы әр газдың концентрациясын әртүрлі бірлікте көрсету керек. Газдар қоспасының жалпы қысымы 101,3 кПа болса, әр газдың парциалды қысымы қанша болады?

(Жауабы көлем бойынша процент,%: 12,5СН₄, 25Н₂, 62,5О₂; г/л: 0,0895СН₄, 0,0225г/лН₂, 0,893О₂; моль/л: 0,00558СН₄, 0,01116Н₂, 0,0279О₂ ).

2.Егер ауада 21% оттегі және 78% азот көлем бойынша болса, ауа қысымы 101,3 кПа болса, әр газдың парциалды қысымы қанша болады?

(Жауабы 21,2 кПа оттегі, 78,8кПа азот).

1. 
   Химияның негізгі стехиометриялық заңдарын қолдана білу;
   
2. 
   сонымен бірге заттың мөлшері «моль» деген ұғымды түсініп,
   
3. 
   газдардың заңдарын қолданып, олардың молярлық массаларын анықтауды білу қажет.
   

1.Заттың эквиваленті дегеніміз не?

2.Эквиваленттің молярлық массасы дегеніміз не?

3.Күрделі заттардың (қышқылдар, негіздер, тұздар) және жай заттардың эквиваленттерінің молярлық массасы қалай анықталады?

4.Эквиваленттер заңы қалай оқылады? Математикалық өрнегі қандай?

5.Неше моль және неше грамм болады:

а) 6,02∙10² ацетилен С₂Н₂ молекулаларын.

6.30, 10, 60% азот, сутегі, аммиактан тұратын газ қоспасының сутегі және ауа бойынша тығыздығы қанша болады?

1. 
   Омаров Т.Т., Танашева М.Р. Бейорганикалық химия.Алматы: ЖШС РПБК «Дәуір», 2008. 5-26 беттер.
   
2. 
   Кулажанов К.С., Сулейменова М.Ш. Неорганическая химия. Учебник для студентов специальностей 5В072700 и 5В072800, обучающихся по кредитной технологии/ Алматы: 2012. 17-28 стр.
   
3. 
   Кабдулкаримова К.К., Омарова Н.М.,Абекова Р.С. Жалпы химия курсы бойынша есептер мен жаттығулар. – Семей,2012 – 3-7 беттер.
   

2.1 Атом құрылысы. Сутегі атомының Бор бойынша құрылысы. Квант сандары.

2.2 Паули принципі, Хунд, Клечковский ережелері.

2.3 Д.И.Менделеевтің периодтық заңы және жүйесі. ЭТ, ИЭ, атомдар, иондар радиустары.

2.1 Энергияның кванттануы туралы түсінік Бордың атом моделі

Материяның корпускулалы-толқындық екі жақтылығы. Белгісіздік принципі. Толқындық функция . Квант сандары.

2.2 Паули принципі, Хунд ережесі, ең аз энергия принципі. Электрондық формулалар, электрондық структуралық схемалар Радиоактивтілік. Ядролық реакциялар. Атом құрылысы тұрғысынан құрастырылған периодтық заң. Периодтық жүйенің құрылысы.

2.3 Иондану энергиясы, электрон тартқыштық, электртерістілік. периодтылығы, екінші ретті периодтылық. Атомдық және иондық радиустардың өзгеру заңдылықтары. Периодтық заң және периодтық жүйенің маңызы

2.1 Энергияның кванттануы туралы түсінік .Бордың атом моделі.