ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Бухгалтерлік есеп және аудит» пәні бойынша 5В0

Кез-келген кәсіпорынның қызметі оң қаржылық нәтижені, яғни табыс алуға бағытталған. Пайданы есептеген кезде бухгалтер өзгелерден басқа екі әдістемелік рұқсаттарды ұсталу қажет:

- Үздіксіздік, яғни қызметтің тоқталғаны туралы ешқандай белгі болмаса, кәсіпорын белгісіз кезең ішінде бар болады деген жөн.

- Сәйкестік, яғни шығыстар табыс алумен байланысты шығындардың пайда болған есепті кезеңіне жатқызылуға тиіс.

Бұл рұқсатар болашақ шығыстарды жоспарлауға, оларды жүргізуге ғана емес, сондай-ақ алдағы кезең шығындарына жатқызуға міндеттенеді. Яғни мұндай шығындар трансформациялау арқылы бір есепті кезеңнен артық кезеңдердің қаржылық нәтижелеріне әсер етеді, мұндайда шығыстар шоты дебеттеледі және пассивтер шоты кредитттеледі. Мұндай шығыстар авансталған шығыстар ретінде сыныпталады- алдын-ала төленеді және болашақ кезеңдерге жатқызылады. Болашақ кезең шығыстарының неғұрлым кең таралған түрлері- жалдық ақы, сақтандыру төлемдері, болашақ есепті кезеңдер есебіне жалақы есептеу (резервтеу), кепілді міндеттемелер бойынша шығыстар, жарнама жөніндегі шығыстар, жазылу жөніндегі, жұмсалатын материалдарды сатып алу жөніндегі шығыстар, өсімдердің жаңа түрлерін әзірлеумен және жаңа технологиялық процестерді игерумен байланысты шығыстар, кен әзірлеу жұмыстарына арналған шығыстар, салық міндеттемелерінің алдын-ала төленген сомалары және қалыптасуы қызметтің ерекшелігімен құрудың қажеттілігене тәуелді болатын басқа да шығыстар. Егер есепті кезеңнің аяғында авансталған шығыстарды тану жөніндегі түзетуші жазбалар жасалмаған болса, онда қаржылық есептілік, баланс, кірістер мен шығыстар қаржы жағдайын көрсетпейді.

Жалпы, алдағы кезең шығындары – есеп беретін кезеңде шығарылған, бірақ келесі есеп беретін кезеңнің шығындарына жатқызылатын шығындарына жатқызылатын шығындарды айтады.

- сақтандыру полисін алу барысында болған шығындар сомасы есеп беретін уақытта

Д-т 60200, 7210 К-т 1620

“Жал төлемі” алдағы кезеңдер үшін төленген жал төлемдерінің сомасын көрсетеді. Аталмыш шотқа байланысты төмендегідей бухгалтерлік жахулар жазылады:

- Алдағы кезеңдер үшін төленген жал төлеміне

Д-т 1620 К-т 102120, 1031, 1011

- Есепті кезеңге жатқызылатын жал төлемінің есепттен шығарылуына

Д-т 6020, 7210, 937 К-т 1620

- Жалға алушының жал ақысы 2 ай бұрын төленді

Д-т 1620 К-т 4430

Көбінесе бұл кен- дайындау жұмыстарымен байланысты, маусымдық өндірістік салаларындағы өндірістік жұмыстармен байланысты, жаңа технологияларды игеру жөніндегі, жердің рекультивациясына, жыл бойына негізгі құралдарды бірқалыпсыз жөндеу жұмыстарына байланысты (жөндеу қоры құрылмаса) болатын шығындар есептеледі.

Егер жоғарыда аталып кеткен алдағы кезең шығындарын бухгалтерлік есепте көрсетілуіне мысал келтірсек:

1) Кәсіпорын 2008 жылғы қарашада 2009 жыл үшін құны 150000 теңге тұратын жылдық сақтандыру полисін сатып алды. Шығыстарды тану біркелкі негізде жүргізіледі. Яғни, ай сайын сақтандырудың 1/12 бөлігі есептен шығарылады. Бұл ретте бухгалтерлік есепте мынадай жазбалар жазылады:

- Сақтандыру полисінің 150000 теңге сомасы аванс түрінде төленді

Д-т 1620 К-т 1021, 1031, 1011

- Сақтандырудың 12500 теңге сомасындағы алдын-ала төлемі шығыс ретінде танылады

Д-т шығын есебі жөніндегі шоттары, 7210 К-т 1620

2) Кәсіпорын “Бюлитень бухгалтера” апталығына 2010 жыл үшін жазылу ақысы төленді, оның құны 11960 теңге құрайды. Бұл ретте, егер төлем 1-қыркүйекке дейін жүргізілсе, баспа жазылым сомасынан 10%мөлшерінде жеңілдік береді. Жазылу үшін сома іс жүзінде 2009 жылғы 25-тамызда аударылған.

Бұл кезде бухгалтерлік есепте мынадай жазбалар жасалады:

- “ББ” –ге 2010 жылға жазылу үшін төлем жасалды

Д-т 1620 К-т 1031, 1011 сомасы 10764 теңге

Аталға шығыстар 2009 жылдық қаржы есептілігіндегі баланста “Болашақ кезең шығындары” шотының сальдосы ретінде көрсетілетін болады, салық есебінде жазбалар жасалмайды. Келесі, яғни 2010 жылы жазылу жөніндегі шығыстар кәсіпорынның шығытары ретінде қарастырылып, кезең шығыстары ретінде қаржы есептілігінде, пайдалар мен залалдар туралы есепте көрсетілетін болады, жыл аяғындағы баланста шоттың сальдосы танылып, шегерімге жатқызылады.

Болашақ кезең шығындарын жыл сайын түгендеп отыру осы шот бойынша қалдықтарын дұрыс есептелуіне, және олардың өндіріс шығындарына дұрыс жатқызылуына мүмкіндік береді. Түгендеу комиссиясы құжаттар бойынша “Болашақ кезең шығындары” шотында есептелінуге тиісті сомалардың толықтығын, ақиқаттығын тексереді.

1. Сатыпалушылармен тапсырыс берушілердің борыштарының есебін ұйымдастыру

2. Күмәнді дебиторлық борыштар бойынша резервтердің есебін ұйымдастыру

3. Еншілес тәуелді серіптестіктердің дебиторлық борыштарының есебін ұйымдастыру

1. 
   Ә.Әбдіманапов «Қаржылық есеп» Алматы, 2007ж., 544-бет.
   
2. 
   Әбдіманапов Ә., Раимов С. Бухгалтерлік есеп принциптері және қаржылық есеп беру. Алматы 2005.
   
3. 
   «Бухгалтерлік есеп стандарттары» Аламаты, 2010.
   

1. 
   Негізгі құралдар, оларды жіктеу және бағалау
   
2. 
   Келіп түскен негізгі құралдардың есебін және оның аналитикалық есебін ұйымдастыру
   
3. 
   Негізгі құралдардың кейбір жекелеген түрлерін есептеудің ерекшеліктері
   
4. 
   Негізгі құралды есептен шығару
   

1. 
   Негізгі құралдар, оларды жіктеу және бағалау
   

Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.

Өндірістік емес негізгі құрал-жабдықтар — тұтынуға арналған құрал-жабдықтар. Олар ұжымның мәдени-тұрмыстық (ғимараттар, тұрғын-үй коммуналдық шаруашылық, денсаулық сақтау мүлкі, т.б.) қажеттіліктерін ұзақ мерзім бойы өтеуге арналған.

2410 "Жер",

2411 "Үйлермен ғимараттар",

2412 "Меншік және құрал-жабдықтар, өткізгіш қондырғылар",

-жер;

ғимараттар;

өткізгіш тетіктер;

-машиналар және құрал-жабдықтар (соның ішінде автоматты машиналар және кұрал-жабдық);

-шаруашылык мүлкі; жұмысшы және өнім беретін мал; көп жылдық екпе ағаштар; жерді жақсартуға (ғимаратгарсыз) шыққан күрделі шығын; баска да негізгі кұралдар.

Негізгі құралдардың бастапқы құны мынадай жолмен анықталады:

үйлер мен ғимараттарды шаруашылық, әдіспен салу кезінде: құрылыс материалдары, құрал-жабдықтар, құрылыс машиналары мен механизмдерінің жұмысы, жұмысшылардың енбек ақысы, үстеме шығысының тиесілі үлесі, сәулетшілер, заңгерлер көрсеткен кызметінің төлемі, құрылысты салу кезеңіндегі сақгандыруға жұмсалатын шығыстар, құрылыс салу кезеңінде берілген кредитгер бойынша процентгер, құрылыс салу үшін рұқсат алуға жұмсалатын шығыстар, жобалық-сметалық құжаттардың құны, т.б. — құрылыс бойынша жұмсалған шығыстардың барлығы да бастапқы кұнға қосылады;

құрылтайшылардын, жарғылық, капиталына салынған негізгі құралдар — өздерінің келісілген бағасы бойынша;

Негізгі құралдардың бастапқы құны өзгертілуі мүмкін; қосымша салынған күрделі салымдар немесе негізгі құралдардың жарым-жартылай жойылуы, объектіні демонтаждау негізгі құралдардың жағдайына әсер ететін болса, онда, бірінші кезекте, пайдалы қызмет ету мерзімі кысқартылуы немесе ұзартылуы мүмкін.

• 
  пайдалы кезең қызметі - бұл кезен ішінде негізгқұралдары пайдаланудан экономикалық олжа алуды кәсіпорын топшылайды;
  
• 
  нормативтік қызмет кезеңі — бұл кезең ішінде белгіленген нормаға сәйкес кәсіпорын негізгі құралдың тозуын есептейді.
  

Негізгі құралдардың түсуі мынадай құжаттармен рәсімделеді.