ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені «Ғылым философиясы мен тарихы» Барлық мамандық магистранттарына арналған

Жер күннен қашықтығы жағынан үшінші планета.Жер ұзындығы 10-80 км жер қабығына ядродан және мантиядан (жердің сыртқы қабығы мен ялросының аралығындағы бөлігі)тұрады.Мантия жоғарғы (900км тереңдікке дейінгі қабат)болып екіге бөлінеді.Салмағы 5млн 300мың млрд тонна.

Жер атмосферасында азот пен оттегі басым.Атмосфераға,топосфера-ға(9-17 км-ге дейін) стратосфераға (55 км-ге дейін)және ионосфераға (күн сәулесінің әсерінен зарядталған бөлшектер)800 және 1000 км биік-тікте орналасқан шашырау зонасы бөлінеді.Атмосферадан жоғары ор-наласқан жоғары әнергиялы бөлшектерден тұратын радиакция пояста-ры жерді бүкіл тірі организмдер үшін аса қауіпті космостық сәулелер-ден қорғап тұрады,20-шы ғасырдан физика жетістіктері жер тарихын тауып білуде,айтарлықтай табысқа жетуге жасайды.1909-жылы орыс ғалымы В.Вернадский жер атомдарының тарихы және оның физика-химиялық әолюциясы туралы ғылым-геохимияның негізін салды.Зерт-теулер жер күрделі қосылыстардың шералдар мен тірі дүниелердің фабрикасы екенін дәлелдеді.

Космогония-аспан денелерінің пайда болуы және дамуы турылы ғылым.Соңғы ғылыми мәліметтерге қарағанда әлемнің,оның бізге мәл-ім ең үлкен бөлігі-Метагалактиканың дамуы қатты қызған және әртүрлі типті әлементтар бөлшектердің қоспасы-өте тыгыз плазмадан тұратын заттан басталады.Ол кеңейіп,әрі суыған соң 10-15 миллиард жыл бұр-ын қарапайым газға айналған.Ал оның құрамының көпшілік бөлігін сутегінің гелиймен қоспасы құраған. Гравитацияның әсерінен алдымен газдардың жиналу,содан соң бірте-бірте қоюланып тығыздалу (прото-жұлдыздар) процесі жүреді.Газдар біртіндеп тығыздалып массалы бола бастайды. Соңдықтан бірінші жұлдыздар таза сутегілген түзілген. Олар бөлек жұлдыз боды ма,жоқ әлде жұлдыздар системасын түзеп шоғырлармен галактикаларға айналған ба немесе қайтадан жеке дара жұлдыздарға ыдырап кеткен бе бізге беймәлім. Бәрінен бұрыш,бұл процестердің қабат жүру ықтималдығы өте жоғары. Протожұлдыздың центріндегі жоғары қысым оларды екінші рет қыздыралды. Жұлдыз қойнауындағы температура мен қысым өте үлкен болғанда,онда термоядролық реакциялар басталады. Олардың ең бастысы-нәтижесін-де сутегі атомдарының екі ядросынан гелий атомының ядросы түзілді. Реакцияның қосымша нәтижесі ретінде жаңа әлементар бөлшектер-позитроидар ,нейтрино,гамма-кванттар бөлініп шығады.

Гамма кванттар-өте үлкен әнергияны таситын әлектромагниттік сәулеленудің жоғары әнергиялық "бөлшектері"(пропорциялары).Гам-ма кванттардың жұлдыздық центірінен сыртқа шығуына байланысты жол-жөнекей тағы да атомдық өзара Шамамен 5-5,5млрд жылға тен Сонгы гылыми деректерге караганда

Кунде Менделеев периоды системасындыгы 70-тен астам химиялык

Әлементтер табылган Ал биздин Кун екинши текти емес ушинши текти

Жулдызга жатуы мумкин Осыдан 50 жыл бурын академик В.А.Амбарцумян

Астраномиялык олшем бойынша оте жас жулдыздар шогырларын ассоциациясын ашты Олардын жасы 10 млн жылдан аспайды демек жулдыздардын жжана буындары пайда болуда

Математикалык есептеулер бойынша биздин планетарлык система

Сиретилген ири тозандар мен газдын сыгылуы натижесинде тузилген

Бултардын тыгыздалуынан сон тозан усак кумдардын озара тартылуы жане биригуинен натижесинде планеталардын пайда болуы гажап емес Егер ен улкен планета Юпитер озинин тузилуинде озине кобирек заттар молшерин камтыганда биздин Кун системамыз баскаша болуыда мумкин еди Бул жагдайда Юпитер екинши жулдыз болып Куннин серикше айналган болар еди

ометаларжане баска усак денелер булар калдыктар кезинде улкен планетплар курамына енбеген Себеби олардын козгалыс орбиталары планеталар орбитасынан алыста жатады Дегенмен планеталардын алгашкы заттар калдыктарынан тузилип даму процеси әли токтар емес

Барлык аскын тыгыздыкты жулдыздар АК ергежейилер нейтрондык жулдыздар жане Кара ку-рдымдар ерт ели кеш әлементар болшнетерге ыдырауыоте уксас Бул кушти гравитацыялык ористеги физикалык вакумнын тураксыздыгынынкванттык ефектиси

8,7 Синергетика концепцыялары

Реттелген курлымдардын пайда болуы Бейберекет куй мейлинше туракты болады Системанын әнтропиясыда бейбирекеттик куйде максималь болады Оз еркине берилген система бейберекеттике умтылады онын турактылыгы жогарлайды системанын әнтропиясыоседиКерсинше система әнтропиясынын томенднйи онын орныксыздыгынын дамуына сайкес келеди Әнтропия кемиген сайын система куйинин орнышты болмайтындыгы улгая туседи жане системанын аздаган флуктуацыялардын тууына акелип согады Ал олар оз кезегинде козгалыстын колективти формалары модалардын пайда болуына алып келеди Модаладын арасында ен орныкты болуынын басекелестиги басталады Натижесинде бейбирекеттиктен биршама реттелинген макрокылымдар пайда болады мундай курлымдардын тузилуи системанын аз реттелген куйден кобирек реттелген отуин аныктайды ягни системанын оз кауымдыгын озиндик курлымын тугызады Бул тек озара асерлесетин жане коршаган ортамен әнтропиялык алмасуда болатын ашык смстемаларда гана болады Сонымен катар мысалы биологиялык улпалар жане жалпы барлык тири курлымдар жанеде дамыган алеуметтик курлымдардын барининде омир сурип дамулары тек кана олардын ашык системалар болуында

Конвецыялык бенар уяшыктардын пайда болуы Бул ен карапайым жане уакыт бойынша ен алгашкы бакыланган (1900ж) реттелген курлымдардын озиндик кауымдык әффектилеринин бири болатын

Егер табада сыныктын жука кабатын кыздыратын болсак кабатта ауырлык куши мен архимедтин котергиш кушинин карама-карсы болатындыгынана байланысты онын куйинин орныксыздыгы пайда болады Ал тепе тенсиздик ар уакытта реттиликтин тузилкинин бастамасы болып табылады Карастырып отырган жагдайда осы жагдай байкалады Артурли тыгыздыктагы кабаттар орындары мен ауысыды ьиракта барлык кабаттвк колем маштабында муны иске асыру кыйын мундай орын ауыстыруларды усак масштапты уяшыктарда иске асыру киын Мундай орын ауыстыруларды усак маштапты уяшыктарда иске асыруга ол температура градиентинин жане кабат тыгыздыктарынын белгили сынак мендериндеги кабатта пайда болады Барлык табигат процестеринин озин ози уйымдастыруынын басты принципи әнергиянын минималды турде жумсалуы Усак уяшыктарда керекти процестерди иске асыру женил болатындыктан кабатты гексоганальди уяшыктарга уяларга боледи

Арбир уяшыкта конвекцыя тузиледи Тыгыздыгы кемдейу ыстык киши массалар архимед кушинин асеринен кабаттын Тубинен уяшыктын орталык осьинин бойымен онын бетинен котериледи Мундай бул массалар жылуды коршаган ортага бере отырып суыйды жане жанады жогаргы шыгарлатын ыстык агымдагы караганда тыгыздала туседи Ауырлык кушинин асеринен кайтадан кабатын тубинен оралып кайтадан казады Осылай кабаттардын тубинен бетине карай ковекцыялык жылу берилу иске асады Уяшыктар беттик кабаттын тубине карай тусетин суык массалы микроагындар ретинде бир-биринен болинеди Мине систеиа озин ози уйымдастыруы онын беретин әненгиясымен салыстарганда цорштан ортан кобирек алатын сапалы әнергия есебинен болады, яғни коршаган орта әнергиясынын сапалыгы есебинен

Тейлор куйындылары Т ейлор куйындары – биреуинин айналасынын натижесинде пайда болатын еки коаксиальды цилиндирлер арасындагы агыс ушин гидродинамикалык агыннын озин ози уйымдастыруынын (озкауымдыгынын тагы бир мысалы Егер айналыс жылдамдыгын жане осган сай агыс жылдамдыгына жеткеннен соноздигинен орныктты куйындар пайда болады Бул есеп аналтикажолымен толык шешилген Есептин шешими кенистикти периодты куйындардын орныкты конфегурацыясые береди Олардын саны мен олшеми әксперимент малиментеримен далелденген Мундай куйындарциклондык камераларда ауа агындарын тангенцыялды турде ендирумен пайдаланатын жылу әнергетикалык кондыргыларын пайда болады Осыган уксас куйындар жер отмасферасында да кездеседи Белоусов –Жаботинский реакциясы Кукирт жане малок кышкылдарынын церий сульфаты мен кадмий бромидин феррон индикотор араластырып ертиндини дайындасак онда ертинди бирден кызыл туске боялады Бирак ьул тус сл мезетте сол туске озгереди содан сон жанадан кайталанады Осындай тусти жолактардын перртодты озгеруи олардын пайда болуы ериодынын дел сакталуымен бакыланады Период шамасы ар турли болуы мумкин жане компютердин концентрацыясымен аныкталады Бул реакция Химиялык сагат деген атка ие болды Бул кубылысты 1951 ж Б П Белоусов лимон кышкылымен кышкылдану реакцыясын бакылаганда ашкан болатын Бирак зерттеушиге сенимсиздик билдирип онын алган натижелерин баспадан шыгаруга руксат етилмейди 1964 жылыдан бастап мундай реакцыяларды зерттеуге биофизик А М Жаботински автотолкынды процестердитабуга бирикен зертеулери ушин оларга 1980 жылы Лениндик сыйлык бериледи Бастапкы заттар болган жагдайда жане диссипативти курлымдар пайда болып турган ертиндидеги тусти фигуралар сакталады И Пригожиннин Брюссельдеги бул тобы реакцыянын моделин баскаша жасап оны брюсселятор деп атады Процести есептеу тербелмели режимди береди тендеулери авто тербелисти системалардын тендеуине сайкес Ертиндеги байкалатын кенистиктеги уакытты диссипативти курлымдар оздигинен козатын толкындармен аныкталады Ертиндиде концентрацыянын толкындары реакцыянын алдында оз еркимен бирфукцыя нуктеси аркылы откендн пайда болады Ортанын усак биртексздиги немесе реакция компонеттери концентрацыяларынын флуктуациялары толкындар кози болып табылады олар бирфуркция нуктелеринен дейн ишки ишки инерция кушимен сондирилген болатын Ортанын усак бир тексиздигин ертиндиге орналастыра отырып толкындарды баскаруга болады артурли пишинди толкындарды жазык йилген сфералык спиральдык коздыруга болады Процети сонында тепетендик орын алады әнтропиянын артык мол болуынан химиялык организ оледи

Тири организим клеткаларындагы әнзимдердин белсендилик тербелистери Әнзимдердин (ферменттердин) белсендилик тербелистеринин тири организимдеги метаболизм жагдайында заттар алмасуында периодты шамамен бир минутка жуык жане бул тербелистер омирдин озин камтамасыз ететин процестин уйымдастыруын аныктайды Осылай сайкес артурли фазада активти активти заттардын коцентрацияларынын тербелистери пайда болады Булардын ферменттери аркылы берилетин периоттары туракты бирак артурли фазада болатын тизбекти кажетти реттилик аралык кослыстарынын молекулалары тузиледи Тек барлык осы процестин механизимн билу аркылы гана артурли паталогиялак жагдайында сырттан негизделген араласу мумкиншилиги туады ол 4 мезгілден тұрады: натрохимия(медициналық химия), пневматикалық химия(газдар химиясы), флогист теориясы және антифлогисталдық жүйесі мезгілдері.

Натрохимия мезгілі Парацельстық еңбектерімен және химияны ұлы материя медицинаға қосу идеясымен сипатталады.

Пневматикалық химия мезгілі газдарды зерттеу және газ тәріздес жай денелер мен қосылыстарды ашумен сипатталады.

Флогистон теориясы ХҮII-ХҮШғғ. Шталь ұсынған флогистон теориясымен сипатталады. Бұл теория жану мен металдарды күйдіру құбылыстарын түсіндіру үшін қолданылған. ол жану мен күйдіру құбылыстарын зерттеу барысында оттегінің рөлін анықтап , дәлелдеді және сол арқылы флогистон теориясының қате екендігін көрссетті.

4. Мөлшерлік заңдар кезеңі. ХIХ ғ-ң алғашқы 60 жылдарын қамтиды. Бұл кезеңде Дальтонның атом теориясы қалыптасып дами бастады. Авагадраның атомдық молекулярлық теориясы пайда болуы атомдық салмақта әксперимент жүргенде анықталып реттеледі.

5. Қазіргі кезең ХIХ ғасырдың 60 жылдарынан осы уақытқа дейін бұл химияның алтын дәуірі болып саналды , себебі 1ғасыр ішінде әлементтер периодтық жүйесі , спорохимия мен ароматикалық қосылыстар теориясы ашылып дамыды. Заттар құрлысын зерттеу әдістері тереңдей түсті. Синтетикалық химия дамыды. Бұл кезеңде атомдардың химиялық зерттеу анықталды. Радиоактивтік құбылыстар ашылып, материяның әлектрондық теориясы құрылды. Қазіргі кезеңде химиялық зерттеулердің өрісі кеңейіп, физикалық химия, агрохимия, биохимия, геохимия,ядролық хмия және т.б.

Заң деп - құбылыстар арасындағы жалпы маңызды қасиетті, тұрақты, қайталанып тұратын байланыс. Заңдар ойдың туындылары емес, олар заттар мен құбылыстардың өздерінде обьективті түрде орын алады.

Заңдылықтар динмикалық және статикалық болып бөлінеді. Химиялық заңдар негізінен бөлшектердің қосындысына және әлементарлы химиялық актілердің жинағына жататындықтан олар статикалық тұрғыда сипатталады.

1. Химия ғылымының қалыптасуы бірінші кезекте стехиометрия заңдарымен байланысты. Заттардың бір-бірімен өзара қосылатын сандық қатынастар ерекшелерін стехиометрия заңдары деп атайды
Зат құрамының тұрақтылық заңы Прустпен ашылған. Ол қатты қосылыстарды зерттеген. Сөйтіп кез-келген дербес химияны зат табиғатына тәуелсіз әр қашан бірдей қасиетке ие болады.(балқк қайнау)

Неміс химигі Рихтер реакцияға қатысатын заттардың салмақтық пропорционалдағы заңын ашты. Осы заңда Рихтер қышқылдар мен негіздердің әрекеттесуін әкспериментальды зерттеулер нәтижесінде келген. Осы жағдайда алынған салыстырмалы сандар қышқылдар мен негіздердің әквиволенті болып табылады.

Үшінші маңызы зор стехиометрия заңы :ағылшын химигі және физигі Дальтон ұсынған еселі қатынастар заңы. Оның кқрсетуіншң бірдей әлементтерден тұратын қосылыстардың салмақ құрамы бір-бірінен айырмашылықта болады ,яғни бірдей әлементтен тұратын бір қосылыстан екінші қосылысқа көшкенде құрам секірмелі түрде өзгереді.

1968жылы химиктердің халықаралық жиналысы атомды химялық әлементтің ең кіші бөлшегі деп айқындады , ал молекуланы заттың негізгі химиялық қасиеттеріне ие болатын ең кіші бөлшек ретінде санауға ресми түрде келісті. Стехиометрия заңдарының ашылуы химия ғылымының негізін құрды, атом молекулалық ілімнің қалыптасуына ықпал етті, химиялық теңдеулерді реттеді.

2. ХIХ ғасырдың екінші жартысында атомдық гипотезаның дұрыстылығы далелденді, атом мен молекуланың түсініктемелері анықталынды , күрделі химиялық заттардың әлементерден құрылуының заңдары ашылды, 60-тан астам әлементтер зерттеліп олардың қасиеттері мен атомдық салмақтары анықталды. Барлық жинақталған материалдарды біріктіру қажеттігі туды.

Әлементтерді классификациялаудың алғашқы әрекеттері олардың физикалық және химиялық қасиеттеріне негізделді. Мысалы: металдар мен бейметалдар(Берцелиус1815ж) бір-бірімен ұқсас әлементтерді топтарға біріктіру (Деберейнер тридалары сілтілік металдар,голгениттер , 1829ж) 1863жыл Ньюландо октавалар заңын ұсынды, Майер мен Одянг (1864жыл) химиялық әлементтерді олардың атомдық салмақтарына қарай кестеге орналастырды.Бірақ осы ғалымдар әлементтерді топтарға біріктіруге тырыса отыра топтардың арасындағы байланыстарды көре алмады. Ешқайсысы жеке заңдылықтарды біріктіретін фундаментальды заңды байқай алмады. Егер осындай заң болған жағдайда ашылмаған жаңа әлементтерді ашуға, ғылыми ойларды алға жетелеуге әлементтердің химиялық қасиеттерін болжауға көмектесе алатын еді.Осы мәселені Д.И.Менделеев шешті. Ол ең алдымен ''әлемент'' түсінігін анықтады да, оны ''қарапайым дене'' түсінігінен бөліп, атом ілімімен байланыстырды. Қарапайым дене түсінігі ретінде атомнан тұратын молекула алынды, ал әлемент атом түсінігіне сайкес екендігі корсетілді. Қарапайым дене химиялық біркелкі атомдардан құралған молекулалардан тұрады , ал химиялық әлемент атомдардан тұрады және оның өзінің атомдық салмақ әлементтің негізгі қасиеті деген идея туды, жалпы түрде мұндай идея Менделеевке дейін де айтылып жүрді.Бірақ Менделеев ғана оған дейінгі теориялық және империкалық материалдарды зерттей отыра, әлементтің химялық қасиеттері оның атомдық салмағына тәуелді екендігін анықтады. Менделеев заңының өзегін қысқаша былай айқындады: ''жай денелердің қасиеттері және әлементтердің қосылыстарының қасиеттері мен формалары әлементтердің атомдық салмақтарының шамасына периодты тәуелділікте болады''. Бұл анықтама периодтық заңның негізінде жатқан диалектикалықпринципті ашты- сан мен сапаның бірлігі және бір-бірімен айналуы. Қазіргі заманда атомдық физика мен химия периодтық системаның маңызын тереңдете түсті, дамытты , анық емес сұрақтарға жауап берді. Мысалы химиялық периодтық қасиет тек химияның шеңберінде анықталмайтын еді. Рентген сфектірін , радиоактивтілікті және атом құрлысын зерттеуге байланысты физиканың дамуы периодтық заңының физикалық мағынасын ашуға көмектесті. Қазіргі түсінік бойынша атомдық салмақ емес, ядроның заряды атомның негізгі сипаттамасы болып табылады.

Субстанция -*акциденция (немесе:мәні, алғашқы негізгі заттың елеусіз ауысқыш қасиеті).

Қасиеттерді детерминдеудің екінші әдісі 17-ші ғасырдың екінші жартысында пайда болған. Бұл әдіс бойынша заттың қасиеттері оның құрамының функциясы ретінде қаралады. Құрамның кез-келген өзгерісі заттың химиялық өзгерісіне әкелу керек. Бұл екінші әдіс келесі схемамен көрсетіледі. Құрам >>>>қасиет. Осы әдіске бірінші концептуалды жүйе сәйкес келеді. Ол құрам туралы, әлементтер және олардың қосылыстары туралы периодтылық және валенттілік туралы ілімдерден тұрады. Бұл жүйеге кіретін және химия әлементтерін сипаттайтын бірінші теориялардың ірге тасын Бойль салған, ал Лавуазье оны жалғастырған. Сол кездегі белгілі 23 әлемент Лавуазье бір таблицаға жүйелеген. Заттардың қасиеттері құрамымен байланысты екенін стехиометрия заңдары анық көрсетіледі. Атом салмағы деген түсінік енгізілді. Химия әлементі атом және молекула деген түсініктерге анық шектеулер қойылды. Периодтық туралы ілім пайда болды. Бұл ілімнің құрамына екі фундаментальды қорыту енгізілді - периодтық заң мен химия әлементтерінің периодтық жүйесі. Периодтық теория ілімінің жалғасы валенттілік теориясы болып табылады. Валенттілік деген түсінікті ең бірінші Франкланд кіргізді.

Заттардың қасиеттерін детерминдеудің үшінші әдісі 18-ші ғасырдың басында пайда болған. Осы кезеңдегі зерттеулердің нәтижесінде қосылыстардың қасиеті тек олардың құрамына ғана тәуелді емес, олардың құрылымымен де байланысты анықталған.

Заттар қасиеттерін детерминдеудің үшінші әдісі бойынша заттың қасиеттерін оның құрылымының функциясы ретіндет қаралады.

Құрылым >>>>құрылым (реакциялық қабілет)

Құрам>>>>>қасиет

Заттар қасиеттерін детерминдеудің осы үшінші әдісіне химияның екінші концептуалды жүйесі сәйкес келеді. Оған құрылым химиясы мен құрылым теориясы кіреді. Қазіргі заманда химия заттың әр түрлі үш құрылым деңгейлерін қарастырады.

1. Макроскопиялық денелердің молекулалық құрылымдарын;

2. Молекулалардың атомдық құрылымын;

3. Атомдардың әлектрон ядролық құрылымын;

Бірінші деңгейді физика ғылымы зерттейді. Заттың екінші құрылым деңгейі химия ғылымының зерттеу объективі тұтас жүйе ретінде молекула саналады. Құрылым теориясында молекуланы тұтас жүйе ретінде қарау идеясы ең нәтижелі болды. Осы теориялардың арасында Бутлеровтың органикалық заттардың құрылыс теориясы негізгі орын алды.

Заттың үшінші құрылым деңгейі әлектрон - ядролық құрылым, ХІХ ғасырдың аяғында ХХ ғасырдың басында әлектр құбылыстарын зерттеу барысында ашылған. Бұл деңгейді зерртеу физика саласына жатады.

Заттардың қасиеттерін детерминдеудің төртінші әдісі ХVIII ғасырдың екінші жартысында туды, осы кезде химиялық процестер жөнінде ілім шықты.

Бұл қасиеттерді детерминдеу әдісі, химияның үшінші концептуалды жүйесіне сүйенеді, оның негізін кинетикалық теориялар құрады. Үшінші концептуалды жүйе деңгейіндегі химияның жеткен жетістіктері бірінші мен екінші концептуалды жүйелерді ғылыми білім негізінде білгендіктен ғана білген жоқ, оның дамуы сонда қажеттіліктен болды. Көп өнім шығаратын өндірістер құру қажет болды.

Жалпы жағдайда жүйе деген түсінік - реттелген, ішкі тұтастығы бар, салыстырмалы тұрақты, көптеген бір-бірімен байланысқан әлементтердің жиынтығы болып анықталады. Жүйелер дегеніміз- молекулалар, олардың димерлері мен тримерлері, молекулалық комплекстері, мицеллалар, әр түрлі күрделі құрылмыдар - монокристалдар, сорбциялық құбылыстар мен тағы басқалар. Бұлар бір тұтас, салыстырмалы тұрақты және автономдық жүйелер. Осы жүйелер химияның негізгі зерттеу обьектілері болып табылады. Оларды зерттеу химияның мақсаттарын анықтайды. Олар:

Бастапқы заттардың химиялық қабілетін анықтау

Белгіленген қасиеттері бар заттарды алу үшін реакциялық жолдарды анықтау

Алынған өнімдердің сапасын анықтау

Химиялыұ реакцияларды мақсатталған бағытта жүргізу үшін мүмкін болатын мен мүмкін емес жолды білу керек. Ал мүмкін болатын жолдардың арасынан қайсысы шын.қайсысы берілген нақтылы жағдайда абстракті мен шын мүмкіншілікті берілген кезеңде жүзеге асыратын бүкіл керекті жағдайлардың бар екендігі жобаланды. Абстракті мүмкіншілік оны орындау үшін берілген кезеңде тиісті жағдайлардың жоқтығы. Сонымен, абстракті мен шын мүмкіншіліктер белгілі жағдайларда бір-біріне өте алады. Сонымен, қандай да болмасын реакцияны жүзеге асыру көп факторларға тәуелді болады, олар: атом мен химиялық әлементтердің арасындағы байланыстың түрі, типі, беріктігі. Сөйтіп, химиялық өзгеріс тек қана бастапқы химиялық қосылыстардың материалдық құрамы мен олардың құрамына кіретін атомдардың табиғатына ғана емес, олардың арасындағы байланыс түріне де, реакция шарттарына да тәуелді. Химиялық реакциялар нәтижесінде заттардың түрлену нәтижесі тепе-теңдік тұрақтылығы деген ұғыммен сипатталады (K), ол массалар әрекеттесу заңымен байланысты тепе-теңдік константасының май неғұрлым үлкен болса, реакция өнімдерінің шамасы соғұрлым көп болады. Реакцияның жүзеге асырылуы оның жылдамдығына тәуелді. Әрекеттесетін молекулалардың кинетикалық әнергиясы жоғары болса, ол бір-біріне жақындағанда әлектрон бұлттарының деформация кедергісін, молекулалардың әлектр өрістігінің кедергісін, яғни олардың табу әрекетін жеңеді. Реакция жылдамдығын өсіру үшін активті молекулалардың санын көбейту қажет. Ол үшін температураны көтеру немесе катализатор қосу керек. Химиялық реакциялардың жылдамдығы катализатор заттарының қатысуына тәуелді.Химиялық рекациялардың жылдамдығы катализаторт заттардың қатысуына тәуелді. Химиялық реакцияларға катализатордың әсері - оның реакцияға түсетін заттармен әрекеттесуі арқылы жүзеге асады.