Пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Жаратылыстану»

Ұсылынған әдебиеттер (өтілетін тақырыптын беті көрсетілген)

жүктеу/скачать 0,99 Mb. бет 12/203 Дата 07.02.2022 өлшемі 0,99 Mb. #86512

Бұл бет үшін навигация:

• Қосымша әдебиеттер
• 2 Тақырып
• Дәрістің қысқаша мәтіні. Жасушаньң (клетка) кқұрылысы.

Ұсылынған әдебиеттер (өтілетін тақырыптын беті көрсетілген) Негізгі әдебиеттер Қазіргі жаратылыстану концепциялары. А., 2000. Оспанова А. Г. Экология. А., 2001. Қосымша әдебиеттер Естествознание и основы экологии. М., 2000. Дубнищева Т.Я. Концепции современного естествознания. - Новосибирск, 1997. 2 Тақырып: Тірі ағзалардың құрылысы және тіршілік әрекеттері. Дәрістін жоспары: Тіршіліктің негізгі критериялары. Жасушаның құрылысы. Жасушаның тіршілік әрекеттері. Ағзалардың зат алмасуы түрлері. Ағзалардың тітіркенуі және қозғалуы. Жасушаның тіршілік циклы. Ағзалардың көбею түрлері. Дәрістің қысқаша мәтіні. Жасушаньң (клетка) кқұрылысы. Жерде мекендейтің тipi агзалардың көпшілігі жасушадан турады. Жасуша мелшері әр алуан: бактерияларда өте усак (0,5 мк), құстарда ipi (туйекус жумырткасыныц ұзындыгы - 170 мм, ені - 135 мм) болады. Жасуша нeriзri үш белімнен - ядро, цитоплазма және қабықшадан турады. Жасушаньщ барлық тipшілік әрекетің ядро баскарады. Ядролардыц мелшер1, курылымы жене nimiHi алуан турль Ядро nimiHi, нег!зшен, жасуша nimiHiHe сай бо­лады. Ядроныц сол агзаныц тукым куалау касиеттерЬ не байланысты курылымы болады. Электрондьщ мик­роскоп аркылы жасуша к,урылымын зерттеуге кол жетть Жасушаны арнайы бояганнан кейш гана электрон­дьщ микроскоппен карап, ядродан сопакша тузЬпстерд1 керуге болады. Булар — хромосомалар. Олар, непиэшен, сопакша шппщц болады. Хромосома курамына курдел1 органикальщ заттар молекуласы — дезоксирибонуклеин кышкылы (ДНК,) енед1, ол акуызбен байланыста бола­ды. Жануарлар мен еимдштердщ ep6ip туршдеп жасу­шаньщ кепшипгшщ ядроларында сол тур ушш саны б1рдей жене туракты хромосомалар болады. Ядрода ядрошыктарболады. Олардарибосомалар тузЬ ледь Олар акуыз синтезше катысады. Ядро цитоплаз-мадан ядро кабыгы - мембрана аркылы белшген. Жасу­ша мембраналарыныц талдау касиета болады: 6ip заттар-ды OTKi3in, баска заттарды тутып цалады. Ядро мен ци­топлазма заттары мембрана поралары (усак. TeciKTepi) аркылы алмасады. Жасуша цитоплазмасында TipniuiiKKe кажетп кыз-меттер аткаратын б1ркатар курылымдар болады. Булар -митохондриялар, рибосомалар, Гольджи аппараты, цен-триольдер жене ес1мдш жасушаларыныц хролоплас-тары. Op6ip жасушада митохондрия болады. Олардыц саны ер турл1 жасушада б1рдей болмайды. Олар кебшесе жуз-деп саналады. Митохондрия нег1з1нен сопакша niniiHfli болады. Ми-тохондрияны eKi кабатты кабьщ каптайды. Оныц iniKi кабыгынан катпарлар ecefli, ол митохондрияныц inmi бетшщ аумагын улгайтады. Кептеген химияльщ реакциялар нетижес1нде мито-хондрияда АТФ (аденозинтрифосфор кыпщылы) синтез! журед1. Бул косылыстан энергия оцай босап шыгады. АТФ ер турл1 органикалык, заттарды синтездеуге, жасушаньщ заттарды сорып алып, оны белш шыгаруына кажетт1 энергияны жасушаларга жетк1зедь Бул энергия денет жылытып, журектщ дамылсыз согып туруын камтама-сыз етед1, жуйке жасушаларында биоэлектрл1 импульс-тар тугызып, булшык, еттерд1 цимылга келпредь Оте улкейтьлген жасушалардан KimipeK топтарга жинакталган пластинкалы туз1л1стерд1 керуге болады. Бул - Гольджи аппараты. Гольджи аппараты тузшдМ ферменттер мен гормондар жасауга катысады. 0с1мдштер жасушасыныц цитоплазмасында хлороп-ластар болады. Оларда хлорофилл орналаскан. Кун сеулесшщ энергиясы хлорофилл кеметмен АТФ-ныц химияльщ энергиясына ауысады. АТФ хлорофилл энер-гиясыныц кемеймен жасушада KOMipcynap мен 6ipcbi-пыра жети1д1рг1ш заттар тузшедь бспмдДк жасушасында кем1рсулардан баска майлар, акуыздар, дэрумендер пайда болады. Жануарлар агза-сыныц жасушасы тек ес1мджте пайда болган KOMipcy-ларды, майларды, акуыздарды, дэрумендерд1 пайдала-наалады. Жасуша кабыгы цитоплазманы шектеп жатады. 9ciM-дштер мен жануарлар агзасыньщ жасуша кабыгыныц iniKi кабаты курылысы жагынан б1рдей болады. 0ciM-дштер жасушасы кабыгыныц сырткы кабатында жасу-шадан туратын калыц кабырга бар. Жасушаныц белшу1 (митоз). Кепжасушалылар агза жасушаларыныц белшу1 жене кебекп аркылы еседь Белшу процесшде жасуша элементтер1 - eKi жасуша б1ркатар жуйел1 кезецдерден етед1. Жасушаныц бел1-нуге даярлыгы кезшде ондагы хромосомалар саны еш еселенедь Алдымен, Д£Щ ею еселенедь Ядро мен цито-плазмада болатын заттардан эр хромосома мацында со-ган уксас хромосома синтезделедь Будан кейш жасуша-да белшу nponeci басталады. Оныц терт кезещ бар. Bipmini кезецде жасушада уршьщ жшшелер1 пайда бо­лады. Олар жасуша экваторынан полюстерше карай тар-тылып жатады. BipiHini кезецн1ц соцында ядро кабыгы ыдырайды. Хромосомалар nimim спираль тэр1зденш, кыскарады. Ек1нш1 кезецде хромосомалар жасушаныц экватор жазьщтыгына орналасады. YmiHmi кезецде уршьщ кезещ жшшелер1 дысдарып, оган бекшген хро­мосомалар ажырайды да, жасушаныц эр турл1 полюсте-рше к,арай тарайды. Хромосомалар полюстерге жеткен кезде жасушаныц соцгы, терт1нш1 кезещ басталады. Хромосомалар бел1-нуге дейш кандай болса, тап сондай турге келедЬ Соцы-нан бурынгы калган кабьщтан ядро цабыгы туз1лед1 де, жасуша пердес1 пайда болады. Бушл митоз процес1 кэп жагдайларда б1рнеше минут-тан уш сагатца дейш созылады. Агзалардьщ, кебею формалары Кебеюд1ц eKi тип1 болады: жыныссыз жэне жынысты жүктеу/скачать 0,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу: