Пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Жаратылыстану»

Дәрісті өткеннең кейін студенттер білуге міндетті негізгі ұғымдар

жүктеу/скачать 0,99 Mb. бет 71/203 Дата 07.02.2022 өлшемі 0,99 Mb. #86512

Бұл бет үшін навигация:

• Ұсылынған әдебиеттер (өтілетін тақырыптын беті көрсетілген) Негізгі әдебиеттер
• Қосымша әдебиеттер Естествознание и основы экологии. М., 2000. 14 Тақырып

Дәрісті өткеннең кейін студенттер білуге міндетті негізгі ұғымдар Өзін-өзі тексеру сұрақтар: Жалпақ құрттар типіне жалпы сипаттама. Жұмыр құрттар типіне жалпы сипаттама. Буылттық құрттар типіне жалпы сипаттама. Ұсылынған әдебиеттер (өтілетін тақырыптын беті көрсетілген) Негізгі әдебиеттер Дәуітбаева К.Ә.,т.б. Жануарлар алуан түрлілігі.1 және 2-бөлімдер.Жоғары оқу орындарына арналған оқулық.-Алматы.,2011.-712б. Қосымша әдебиеттер Естествознание и основы экологии. М., 2000. 14 Тақырып: Моллюскілер типі.Буынаяқтылар типі. Дәрістін жоспары: 1. Моллюскілер типіне сипаттама 2. Буынаяқтылар типіне сипатама Дәрістің қысқаша мәтіні. 1. Моллюскілер типіне сипаттама Моллюскалар — мына кластарды біріктіретін, толып жатқан түрлері бар (100000-ға жуық түрлер) тип: Сауытсыздар, Сауыттылар, Бауыр аяқтылар, Күрек аяқтылар, К,ос жақтаулылар, Бас аяқтылар, Моноплакофоралар. Біздегі су қоймаларының бәрінде де айқұлақтар меп перл-вицалар тіршілік етеді. Өсімдіктер өте қаптап кеткен су қоймаларында бақалшақтары спиральша ширатылған моллюскалар тоспа ұлулары, қошқармүйіздер, шалшық ұлулары мекенденді. Ағаштар мен бұталар жапырақтарынан бақалшақты жүзім және бақ, ұлуларын, ал саңырауқұлақтар мен капусталардан жалаңаш шырыштарды кездестіруге болады. Моллюскаларға тән белгілердің бірі — бұлшық еттен пайда болған «аяқ» деп аталатын дененің болуы. Бұл оның бұлшық етті табан немесе сына тәрізді денесінің құрсақ жағы. Моллюскалар желбезектер арқылы тыныс алады. Ата-тектері суды тастап кеткен ұлулар мен шырыштылар атмосфера ауасымен тыныс алады, ал мантиясының қан тамырлары торлап жатқан жағы өкпе қызметін атқарады. Бір қызығы суға қайта оралған тоспа ұлуы мен қошқармүйіз сияқты өкпелі моллюскалар атмосфералық ауамен тыныс алуды сақтап қалған. Бұл жануарлардың денесін тірі жабындыдан пайда болган мантия қоршап жатады.Бақалшағы сыртқы үш қабаттан: ортаңғы және ішкі қабаттардан құралған. Сыртқы қабаты құрамы жағынан мүйізді затқа жақын болып келетін майысқақ органикалық заттардан кұралады. Ортаңғы қабаты көмір қышқыл кальцийден тұрады. Ішкі қабаты да ізбесті болады, меруертті немесе фарфор тәрізді болып келуі де мүмкін. Моллюска өскен сайып онымен бірге бақалшағы да өсе береді. Теңіздегі кейбір көлемді бақалшақтардың ізбесті қабаты өте қалың және мықты келеді де, бақалшақ берік болады. Органикалық қабат ізбесті қабатты қышқылдың зиянды әсерінен сақтайды. Моллюскалардың бақалшағы денесінің былқылдақ жақтарын қорғайды. Қос жақтаулы моллюскалар өздеріне қауіп төнгенде көмкергіш еттср арқылы жақтауларын қысып алады. Егер еттер босаңсыса, моллюска жақтаулары оның арқасындағы тартпа ет арқылы өз өзінен ашылады. Бауыр аяқты моллюскалар өздеріне қауіп төнгенде денесін бақалшақ астына жасырып алады да, бақалшақтың ашық аузын бөлініп шығатын сілемеймен бүркейді. Моллюскаларда ешқандай да тіс болмайды, сонда айқұлақтың орысша «беззубка» (тіссіз) деп аталуын қалай түсіндіруге болады? Егер перловица мен айқұлақ бақалшақтарын салыстыратын болсақ, алғашқысының жақтауларындағы тіс тәрізді өскіндер бір-біріне сұғынысып барып жымдасады. Айқұлақта мұндай жымдасу болмайды, оның жақтауларының арқа жиегі тегіс болады. Құрылықтағы моллюскалар—ұлу мен шырыш — өсімдіктердің зиянкестері болып табылады. Ұлулардың ішінде әсіресе бақалшағының мөлшері ірі грек жаңғағындай болып келетін қырым жүзім ұлуы зиянды. Шырыштар көбейіп кетсе капустаға үлкен зиян келтіруі мүмкін. Кальмарлар — теңіз моллюскалары. Олардың дене мөлшері негізінде бір жарым метрден аспайды. Кейбір түрлерінің ұзындығы 18м болады. Балықпен және омыртқасыздармен қоректенеді. Кальмардың еті құнды азықтық өнім болып табылады. жүктеу/скачать 0,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу: