Пәннің ОҚУ Әдістемелік кешені «Жас ерекшелігі және әлеуметтік психологиясы»
Жеке бастың қасиеттерін ұғыну мен өзін өзі бағалау
жүктеу/скачать 260,5 Kb.
|
8767d319-3704-11e3-a987-f6d299da70eeВоз пс-3
О у жылында 0111000-«Негізгі орта білім беру» маманды ы 0111093-, О у жылында 0111000-«Негізгі орта білім беру» маманды ы 0111093-, 10-сынып-1904-нұсқа, сож, №1 тапсырма, 1-3, Силлабус Денсаулықты нығайту, 2, 8
| Жеке бастың қасиеттерін ұғыну мен өзін өзі бағалау. Кішкентай балалардың өзіндік санасы мен өзін-өзі бағалауы, әдетте, ата-аналарынан және басқада беделді үлкендерден алған бағаны қайталайды. Бірақ бала неғұрлым есейген сайын оның мінез-құлқы бағалардан гөрі өзін-өзі бағалауға соғұрлым бағдар ала түседі. Алайда өз қасиеттерін, әсіресе батылдық, ерік немесе принципшілдік секілді күрделі моральдіқ-психологиялық қасиеттерді ұғынудың өзінде-ақ эмоциялық бағалау мен әлеуметтік салыстыру сәттері қамтылады (өз ақылын немесе сұлулығын басқа біреумен салыстыру арқылы ғана бағалауға болады).
Жас өспірім де жеткіншек секілді өзінің қандай екенін, қаншалық құнды, қабілетті екенін барынша білгісі келеді. Өзін-өзі бағалаудың екі тәсілі бар. Біреуі өз талаптарының деңгейін жеткен нәтижесімен өлшемдестіру. Бірақ жас өспірімнің өмірлік тәжірибесінің шектеулілігі мұндай тексеруді қиындатады. Ересектердің көз-қарасыман қарағанда қиынсыз көптеген қылықтар – қауіпті сотқарлар, даңғойлық – көзге түсіп, жұртқа танылғысы келуден гөрі өзінің батылдығын, өжеттінін т.б. сынап көргісі келуден болады. Өзін-өзі бағалаудың екінші жолы - әлеуметтік жарыс, өзі туралы төңірегіндегілердің пікірлерін салыстыру. Төңірегіндегілердің өзі туралы пікіріне өте-мөте сезімтал қарайтын жеткіншектің өзі-ақ әркімнің бағалары ғана емес, бағалайтын өлшемдердің өзі әрқилы болатынына көзі жетеді. Кластастары ерлік деп бағалаған әрекетті мұғалім жалған жолдастық деп айтады. Осдан келіп таңдау, өздігінен ойланып көру қажет болып шығады. Өз «менінің» бейнелері күрделі әрі бір мәндес болмайтыны белгілі. Мұнда нақты «мен» (қазір қандай болсам, сондай) де, динамикалық «мен» де (қандай болғым келсе, сондай), мұраттағы «мен» де (өзімнің моральдық принциптерім негізінде сондай болуға тиістімін), қиялдағы «мен» де (бәрі де мүмкін болса, сондай болғым келер еді), көз алдыма елестететін басқа толып жатқан «мендер» де бар. Тіпті толысқан адамның өзін-өзі бағалаудың бәрі адекватты емес. Жас өспірімдік кезде мәселе бұдан да қиынырақ. Кейде жас өспірім өзн-өзі бақылау, байқау арқылы өзін білсем дейді. Балаң жас өспірімдік кезге жалпы алғанда рефлексиялық өсуі, өзіне барынша ден қою тән. мұның өзі интимдік күнделіктердің шығуына да (жас өспірім ұлдарға қарағанда, қыздарда көбірек кездеседі және ертерек басталады), көркем әдебиет бейнелерін өзіне «өлшеп көруден» де (егер жеткіншек кейіпкердің қылықтарына ден қойса, жас өспірімдер мотивтер мен толғаныстарға ден қояды), басқа адамдардың ішкі жан дүниесіне көбірек ден қоюдан да аңғарылады. Кейбір психологтар жас өспірімдік рефлексияның өзін-өзі оқшаулау шындық болмыстан қиялдағы арман дүниесіне берілін кету қауіпі бар деп есептеп, оған теріс көзқараста болады. 15 жастағылардың ішкі жан дүниесі алаңсыз болып көрінгенімен әжептәуір қалыптасқан және нәзік болады. Психикалық саулық нормаларының өзі оларда үлкендердегіден гөрі өзгеше. Кіші шәкірттік жастағыларға қарағанда, жас өспірім жігіттер мен қыздарда алаңдаудың жалпы дәрежесі жоғары. Пубертаттық жаста деперсонализация және психикалық жатсыну жағдайлыры аз болмайды. Балалықпен қоштасу көп жағдайда бір нәрседен айрылу сезімі ретінде, өз «менінің» бұлыңғырлығы, жалғыздық, өзін басқалар түсінбейтіндей көру және т.с. ретінде уайымдалады. Алайда бұл сәттерді асыра бағалауға болмайды. Жас өспірімдік шақтың қиыншылықтары бұларға бәрі де душар бола бермейтінін, кезікеннің өзінде міндетті түрде соншалық қиын болмайтынын айтпағанының өзінде бұлар ойдағыдай жеңуге болатын өсу қиыншылықтары. Тұтас алғанда жас өспірімдік - өте бақытты шақ Тұрақты эгоцентризмнің нақты қаупі невротизм белгілері бар жас өспірімде ғана немесе бұған дейінгі дамудын ерекшеліктерімен байланысты (өзін-өзі сыйламаушылық, адамдармен қарым-қатынастың нашарлығы) оған бейім жастарда ғана болады. Жақсы мұғалім мұндай балаларды қарым-қатнастың олар үшін неғұрлым қолдан келетін және қолайлы формаларына елеусіз тарта отырып тиімді көмек жасай алады. Алайда қысым атаулы немесе дөрекі араласу қосымша тауқыметке ғана ұрындырады. Адамгершілік тұрғыдан байсалды ортада, үйымшыл комсомол коллективі жағдайында тәрбиеленген жас өспірім жігіттер мен қыздардың көпшілігенде психолгиялық оқшаулыну мен рефлексия қарым-қатнасқа кедергі болғанымен қоймай, қарым-қатнастың тереңдеп, оның іріктеліп өсуіне жағдай жасайды. Өзіне-өзі талдау жасауды өзін-өзі мақсатсыз байқаумен шатастыруға болмайды. Қайталанбас дара адам ретінде өзін-өзі ашу осы адам өмір сүруге тиісті әлеуметтік дүниені ашумен ажырағысыз байланысты. Жас өспірімдік рефлексия, бір жағынан, өзінің «менің» ұғыну («мен кіммін? Мен қандаймын? Менің қабілеттерім қандай? Мен өзімді не үшін сыилай аламын?»), ал, екінші жағынан, дүниедегі өзінің жағдайын ұғыну («менің өмірлік мұратым қандай? Менің достарым, жауларым кім? Кім үшін мен не істеуге тиіспін?») болмақ. Мұны әр кезде бірдей ұғынбаса да жеткіншектің өзі-ақ өзіне арналған алғашқы сұрақтар қояды. Екінші, неғұрлым жалпы, дүниетанымдық смұрақтарды жас өспірім адам қояды, онда өзіне-өзі талдау жасау әлеуметтік адамгершілік тұрғыдан өзін-өзі анықтаудың элементіне айналады. Жас өспірімдік өмірлік жоспарлары көбіне қиялдағы сипатта болатын сияқты бұл өзін-өзі талдау да көбіне қиялдағы сипатта болады. Бірақ өзін-өзі талдаудықажетсінудің өзі дамыған адамның қажетті белгісі және нысаналы түрде өзін-өзі тәрбиелеудің алғы шарты. Н.А.Добролюбовтың жас кезіндегі күнделігін оқығанда немесе Л.Н.Толстойдың «Жас өспірімін» өзінің күнделіктерімен салыстырғанда үнемі өзіне-өзі қанағаттанбайтын, өздері алдарынақойған кейде анғал болғанымен, шамадан тыс міндеттерді орындай алмай жүрген авторлардың ішкі драматизіміне жаның ашиды. Алайда бұл өзін-өзі талдаудың тереңдігі адамның күрделігін бейнелейтін, ал өзіне биік талаптар қою – болашақтағы жетістіктердің бір екенін көрмеуге болмайды. Жас өспірімдік рефлексияның теренділігімен интенсивтілігі көптеген әлеуметтік (әлеуметті тегі мен ортасы, білім деңгейі), жеке типологиялық (интроверсияның, экстраверсиның дәрежесі) және өмірбаяндық (семьяда тәрбие алу жағдайлыры, құрдастарымен қарым-қатынас, оқыған кітаптардыңсипаты) факторларға байлынысты, бұлардың арақатынасы әлі жете зерттелмеген. Жас өспірімдердің біреулері оңашалықты ұнатса, енді екіншілері, керісінше, одан үрейлене қорқады, аз ғана уақыттың өзіне жалғыз қала алмайды, рефлексивтілігінің жетіспеушілігінен өздері ұғына алмайтын өз проблемаларынан қашқақтау үшін қарым-қатынаста болғысы келмей ме екен (әрине, мұны өзі де ұғынбайды) деген күдік туады. Ал, негізгі дені орташа жағдайда болады. Тәрбиеші бұл айырмашылықтарды біліп, ескеріп отыруға тіс. жүктеу/скачать 260,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|