№ 1
дәріс
|
Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
«Жоғары оқу орнында білім беру үдерісіндегі цифрлы технологиялар» пәнінің мақсаты, міндеттері
Дәріс жоспары
«Жоғары оқу орнында білім беру үдерісіндегі цифрлы технологиялар» пәнінің мақсаты, міндеттері
Цифрландыру – бұл шындық және сонымен бірге қазіргі заманның басты мәселесі. Жоғары білім берудегі цифрлық технологиялар туралы мәселені қарастыра отырып, бұл бағыттағы қозғалыс, біріншіден, таза ұлттық шешім мен басымдық емес, екіншіден, жай ғана мақсат емес, терең мағынасы мен мақсаттары бар екенін атап өткен жөн. Болон процесінің негізгі миссиясы және барлық қатысушы елдерде, соның ішінде Қазақстанда, соңғы 20 жыл ішінде жоғары білім беру саласындағы құрылымдық реформалардың басты міндеті оқу мен оқытудың сапасы мен өзектілігін арттыру болып табылады. Өмір бойы білім алу қоғам, экономика және еліміздің азаматтарының әл-ауқаты үшін, сондай-ақ барлық Еуропа елдері үшін маңызды бола түсуде. Бүгінгі таңда оқу мен оқытудың инновациялық әдістері мәселелерінде халықаралық ынтымақтастық пен тәжірибе алмасу қарқынды дамып келеді, бұл еуропалық жоғары білім беру кеңістігінің (ЕЖББК) тағы бір ерекшелігі болып табылады.
Цифрлық технологиялар қоғамның барлық салаларына әсер етеді және университеттерде оқыту үдерісін, оны ұйымдастыру формаларын өзгерте алатындығы айқын. Мұны барлық прогрессивті елдер мойындайды. Бұл 2018-2020 жылдарға арналған негізгі басымдықтардың бірі ретінде қатысушы елдердің білім министрлерінің бірлескен шешімі бойынша цифрлық технологияларды тарату мәселесі болды. Бұл Вектор сақталады деп сенуге барлық негіз бар, өйткені техника мен технологиялардың қарқынды дамуымен қатар жүретін әртүрлі бағыттарда қарқынды цифрландыру жалғасуда.
Қазіргі уақытта біздің жоғары оқу орнымыздың алдына болашақ мамандарды дайындау және оқытушыларды электронды орта жағдайында шығармашылықты дамытуға қолдау көрсету міндеті қойылған. Қазақстанда әртүрлілік пен икемділікті қамтамасыз ету үшін кепілдендірілген сападағы электронды және аралас оқытуды толығымен пайдалану үшін өзінің білім беру жүйесін дәйекті түрде бейімдеу қолға алынуда.
Біз жоғары білім беруді цифрландыру туралы айтқанда, қазіргі заманғы университетте Цифрлық технологияларды қолданудың үш аспектісіне тоқталамыз:
цифрлық технологиялардың көмегімен оқыту;
жеке тұлғаның да, білім беру мекемесінің да білім беру менеджментінде
цифрлық технологияларды қолдану (оның ішінде материалды, құзыреттілікті игеру дәрежесін бағалау, білім беру тректерін құру және түзету үшін);
кәсіби мақсаттар үшін цифрлық технологияларды оқыту.
Кең мағынада, біз қазір жоғары оқу орындарының цифрлық өзгеруінің куәсі болып отырмыз. Цифрлық трансформация-аналогтық ортаның цифрлық ортаға қажетті және сөзсіз ауысуы. Бұл цифрландыру немесе ақпараттандыру ғана емес. Мақсаттарды, ұйымдық құрылымды, үдерістерді, басқару жүйесін және күтілетін нәтижелерді қайта қарау қажеттілігін көрсетті.
Өмір бойы үздіксіз білім беру – оқыту жүйесіне көшу кеңістіктік модель — креативті-инновациялық кеңістік моделін (КИКМ) талап етеді. Сандық интерфейстері бар аналогтық мәдени орта біртіндеп Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті де айналуда. Ол барлық сегменттерді қамтиды: білім беру (тыңдаушылардың мәдениеті мен құзыреттілігін қалыптастыру үдерістері); оқиғалар (білім беру және ғылыми қызметте болатын іс-шаралар); сервистер (білім беру және ғылыми қызметті жүзеге асыруға арналған құралдар); инфрақұрылым (білім беру және ғылыми қызметті жүзеге асыруға арналған шарттар мен ережелер); Жобалар (ғылыми зерттеу қызметті жүзеге асыру және ҒЗҚ жүйесіне интеграциялау тәсілдері); адамдар (креативті-инновациялық қызметке қатысушылар).
Университетті басқаруда цифрлық технологияларды енгізу сияқты аспектіге қатысты мынаны айтуға болады. Барлық жоғары оқу орындары қазір оқыту бағдарламаларының сапасын бақылау және құжаттаманың онлайн-жүйесін белсенді әзірлеуде. Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті бұл бағытта да басымдық беріп көп нәрсеге қол жеткізді. Әрине, бұл процесс қымбат және уақытты қажет етеді, бірақ мұны объективті қажеттілік деп түсіну керек. Талапкерлерді қабылдау кезеңінде сандық технологиялардың қаншалықты белсенді қолданылатынын көру жеткілікті.
Цифрлық инновациялардың ішінде оқытудың аралас түрлерін (blended learning) дамыту түрінде онлайн-курстарын (Massive on-line open course) белсенді дамыту түрінде көрінетін онлайн-оқытудың жылдам бейімделуін атап өткен жөн. Онлайн-оқытудың даму серпіні, атап айтқанда, қазіргі кезде қолжетімді онлайн-курстардың өсуімен сипатталады. Қазір елімізде жоғары оқу орындарының барлығы дерлік қашықтан оқыту жүйесіне көшкені белгілі. Білім беру қызметтерінің өсіп келе жатқан онлайн-сегментінің пайда болуы осы саланың ландшафтын толығымен өзгерте алады.
Білім беруде цифрлық технологияларды қолданудың қосымша бағыттары – Америкада, Еуропада және Қазақстанда көптеген университеттер енгізген цифрлық кітапханалар мен университеттердің цифрлық кампустарын дамыту болып табылады.
Цифрландыру арқылы бүгінде кез-келген адам бұрын сарапшылар мен ғалымдар үшін ғана қол жетімді ақпаратқа қол жеткізе алады. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі әлемдік жаһандық сипатқа ие болып, қазір академиялық ұтқырлық бағдарламасы аясында шетелдік университеттерден докторантты, оқытушы немесе ғалымдарды шақыту мүмкіндіктері жоғары. Бұрын-соңды болмаған өзгерістер барысында көптеген университеттер өздерінің бірегей қасиеттері мен бәсекелестік артықшылықтарын сақтай отырып, жаһандық ғылыми-білім беру картасында бейімделуге және өз орнын табуға тырысуда.
Жаһандық білім беру нарығында өз әлеуетін сақтауға ұмтылатын университеттер алдында халықаралық ғылыми-білім беру кеңістігіне кіру міндеті тұр. Атап айтқанда, QS World University Ranking рейтингіндегі критерийлердің бір бөлігі шетелдік білім алушылар мен оқытушылардың үлесі бойынша университеттің жаһандану дәрежесін бағалайды. The рейтингі шетелдік білім алушылардың үлесін, шетелдік оқытушылардың үлесін және шетелдік зерттеу топтарымен бірлесіп жарияланған мақалалар санын ескереді.
Университеттердің халықаралық білім беру кеңістігіне интеграциялану стратегияларының ішінде – басқа елдерде ашық халықаралық кампустар құру, шетелдік ғалымдарды, оқытушылар мен студенттерді тарту, өз ғалымдары үшін академиялық ұтқырлық бағдарламаларын қолдау және студенттер үшін шетелдік практикаларды ұйымдастыру қамтылады.
Жаһандану бойынша трендтер Халықаралық білім алушылар санының динамикасы бойынша статистикалық деректермен айқын расталады. ЭЫДҰ елдері бойынша Динамика шетелдік білім алушылар санының жыл сайынғы 5%-дық өсуін көрсетеді.
АҚШ пен Ұлыбритания сияқты дәстүрлі жоғары сапалы білім беретін елдер шетелдік білім алушылар үшін әлі де тартымды болып қала берсе, бұл салада білім беру қызметінен түсетін табыс пен шетелдік білім алушылар зияткерлік капиталы үшін бәсекелесетін жаңа елдер мен аймақтық білім беру орталықтары пайда болады. Болашақта университетіміз осындай орталық бола алады.
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, 2020-2025 жылдарға арналған даму стратегиясына байланысты цифрлық трансформациядан өтіп отыр. Мұндай қайта құру тек АТ шешімдерін жүзеге асыруда ғана емес, сонымен бірге университеттегі маңызды мәдени және ұйымдастырушылық өзгеріс болып табылады. Цифрлық университетке көшу неғұрлым икемді және жіксіз процестерді енгізуді, корпоративтік мәдениетті өзгертуді, оңтайландыруды көздейді.
Цифрлық университетке өту қажеттілігінің жеделдігі бірнеше факторлармен түсіндіріледі. Біріншіден, қазіргі уақытта барлық білім алушылар digital natives ұрпағына жатады, олар күнделікті өмірде инновациялық технологияларды қолдануға үлкен бейімділікті көрсетеді. Бұл әсіресе IT және интернет технологияларына, сондай-ақ оларды тек кәсіби салада ғана емес, сонымен бірге әлеуметтену мен қарым-қатынас үшін де қолдануға қатысты. Осылайша, университетті цифрландыру оны мақсатты аудиторияға бейімдейді. Бұл ЖОО-ның білім беру нарығындағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, қосымша құндылықты қалыптастыруға және білім алушыларды тартуға алып келеді.
Екіншіден, университеттер арасындағы бәсекелестіктің артуы, әсіресе жоғары оқу орындарына қатысты. Нарықтың жаһандануына байланысты білім алушы үшін күрес енді бір елдің немесе елдердің кластері аясында емес, халықаралық деңгейде болады. Осылайша, университеттің бәсекелестік артықшылығын құру және сақтау инновациялық технологияларды енгізудің уақтылығымен және соның салдарынан жаңа буынның білім беру жүйесіне қарай іргелі жылжу дайындығымен айқындалатын болады.
Үшіншіден, бүкіл оқу орны деңгейінде бөлімшелердің өзара іс-қимылының тиімділігін арттыру үшін университеттің ішкі процестерін цифрландыру қажеттілігінен туындайды. Бұл жаңа білім беру моделіне көшу кезінде университеттен талап етілетін барлық инновациялық және мәдени өзгерістерді жүргізу үшін қажет болады. Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті осы үшеуінде іске асырып, отырғанын атап өткіміз келеді.
Елімізде шетелдік университеттермен көп жылдық жұмыс барысында Цифрлық университеттің тұжырымдамалық үлгісі қалыптасты, ол бес деңгейден және т.б. қолдау платформасынан тұрады.
Бірінші деңгей – ең бастысы, ол ғылыми-педагогикалық қызметкерлермен (ҒПҚ), білімалушылармен, университеттің салалық және академиялық серіктестерімен, түлектермен және талапкерлермен ұсынылған. Бірінші деңгей – бұл университеттің ішкі және сыртқы стейкхолдерлері.
Екінші деңгей базалық ақпараттық сервистермен ұсынылған. Олардың міндеті-икемді құралдарды қолдана отырып, университет ішінде Цифрлық өзара әрекеттесу үшін бірыңғай ақпараттық кеңістік құру. Мұндай сервистердің мысалдары – дәрістер мен семинарлар өткізуге арналған бейне экрандар, университеттің барлық аумағында (жатақханаларды қоса алғанда) сымсыз байланыс, деректерді сақтауға және алмасуға арналған бұлтты қоймалар, кәсіби басып шығару және т.б.
Үшінші деңгей – қазіргі университеттегі білім алушылар мен ғылыми-зерттеу институттарының өмірін айтарлықтай жеңілдететін қызметтерді қамтиды. Шетелдік оқытушылар мен білім алушылар үшін олар университеттің міндетті элементі болып табылады, Қазақстандық университеттерінде бірқатар қызметтер әлі де іске асырудың бастапқы сатысында.
Цифрлық кітапхана білім алушылардың немесе оқытушының ғылыми әдебиеттерге кез-келген құрылғыдан, орналасқан жері мен уақытына қарамастан қол жетімділігін қамтамасыз етеді. Көптеген заманауи университеттер дәстүрлі және сандық кітапханаларды соңғы пайдаланушы тәжірибесі тұрғысынан біріктіреді. Мысалы, дәстүрлі кітапханада сіз кітапты немесе журналды кітапханалық компьютерден таба аласыз және оқи аласыз, сонымен бірге кез-келген пайдаланушы кітапты кітапхананың электронды каталогынан тауып, кампусқа келіп ала алады. Инновациялық технологиялардың мұндай конвергенциясы білім алушылар мен оқытушылар үшін қолжетімділік пен жайлы жағдай жоғары деңгейін қамтамасыз етеді және университеттің имиджіне оң әсер етеді.
Бұл бағыттар университеттер үшін өте маңызды, өйткені ол екі мақсатқа қызмет етеді. Бірінші мақсат – қазіргі кезде ЖОО үшін ең өзекті болып табылатын перспективалық ғылыми-зерттеу бағыттарын анықтау. Екінші мақсат – университеттің жарияланымдық белсенділігі мен дәйексөздерінің ағымдағы көрсеткіштерін анықтау.
Төртінші деңгей енгізу тұрғысынан ресурстарды көп қажет етеді, бірақ сонымен бірге университетке ең көп қосылған құнды алуға мүмкіндік береді. Ол сандық маркетинг, зерттеу жобаларын басқару, сатып алуды басқару, талапкерлермен және білім алушылармен өзара әрекеттесу сияқты қызметтерден тұрады.
Университетте өзгерістер енгізуге бағытталған қолдау іс-шараларынсыз цифрлық университетке көшу мүмкін емес. Мұндай іс-шаралар мыналарды қамтуы мүмкін:
* білім алушылар арасында цифрлық сауаттылықты арттыруға бағытталған оқу бағдарламалары шеңберінде элективті курстар немесе міндетті модульдерді әзірлеу;
* цифрлық дағдыларды дамыту саласындағы үдерістерді белгілейтін және оқытудың инновациялық әдістемелерін әзірлеумен айналысатын ғылыми-педагогикалық қызметкерлерге қолдау көрсету;
* білім алушылардың оқуының жоғары нәтижелерін қамтамасыз ету және жалпы университет жұмысының тиімділігін арттыру үшін ҰАТ тарапынан оқыту платформаларын озық пайдалануды ынталандыру;
* сандық технологияларды қолданудың жетілдірілген дағдылары бар NPR-ге көмек көрсету.
Біздің ойымызша, қазіргі заманғы деңгейге өту үшін университет жоғарыда сипатталған сандық университеттің барлық деңгейлерін барабар жауып, негізгі мүдделі тараптармен – білім алушылармен, ғылыми-зерттеу институттарымен, салалық және академиялық серіктестермен, түлектермен, талапкерлермен үнемі кері байланыста болуы керек.
Ақпараттық технология қызметін жетілдіру технологиялық бағытта да жүргізілуі тиіс, оның шеңберінде инновациялық ақпараттық технологиялардың – әдістері мен тәсілдерді пайдалану жоспарланып отыр, сондай-ақ мүдделі тараптардың осы технологиялармен өзара іс-қимылын оңайлату бағытында да жүргізілуі тиіс. Университеттің цифрлық трансформациясы контекстінде ақпараттық технология қызметінің келесі басым міндеттерін көрсетуге болады:
* университет алдына қойылған мақсаттарға жету үшін технологиялық жаңалықтарды қадағалау және оларды пайдалану нұсқалары бойынша кеңес беру;
* ЖОО әкімшілік қызметкерлері, білім алушылар мен ғылыми-педагогикалық қызметкерлер арасында инновациялық цифрлық технологияларды пайдалануды ынталандыруға бағытталған саясат пен рәсімдерді жетілдіру;
* инновациялық технологиялар арқылы деректерді пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз ету мақсатында ақпараттық ресурстар мен жүйелерге барынша ашық және ыңғайлы қол жеткізуді ұсыну;
* инновацияларды ынталандыру және жаңа сандық функционалдылықты, өнімдер мен жүйелерді жылдам айналдыру үшін бұлтты шешімдерді қолдануды оңтайландыру.
Цифрлық трансформация кезіндегі персоналды басқару қызметінің рөлі персоналды жаңа технологияларды енгізуге даярлаудың кешенді бағдарламасын әзірлеу болып табылады:
* цифрлық сауаттылық дағдыларын тұрақты дамытуды қамтамасыз ету үшін еңбек шарттарын және үздіксіз біліктілікті арттыру бағдарламаларын әзірлеу;
* оқу үдерістерінде ғылыми қызметпен қатар цифрлық технологиялардың әлеуетін барынша пайдалана отырып, оқытудың интербелсенді әдістері мен тәсілдерін әзірлеу саласындағы инновацияларды ілгерілету үшін маңызды рөл беру.
Пәннің мақсаты - жоғары оқу орнындағы білім беру үдерісіндегі цифрлы технологиялар туралы мемлекеттік-нормативтік құжаттары, оқыту үдерісінде цифрлы технологияларды пайдаланудың әдістемесі туралы жүйелі білім беру. Докторанттардың өзіндік жұмыстары мен ғылыми-зерттеу жұмыстарында заманауи цифрлық технологияларды мақсатқа сай шығармашылық тұрғыда шешудегі дайындығын және түйінді құзыреттілігін қалыптастыру.
|
