Модуль Тақтұяқтылардың систематикасы

3 Модуль Тақтұяқтылардың систематикасы

15 – тақырып. Тақтұяқтылар отряды. Жылқы,мүйізтұмсық, тапир тұқымдасы.

Дәріс жоспары:

Тақтұяқтылар отрядына сипаттама, систематикасы.

Жылқы, мүйізтұмсы, тапир тұқымдасының сипаттамасы, систематикасы, таралуы, көбеюі, халық шаруашылығындағы маңызы.

Тақтұяқтылар отряды. Жылқы, мүйізтұмсық, тапир тұқымдасының сипаттамасы.

Тақтұяқтылар отряды (Pepissodactyla). Жылқы тұқымдасы (Equidat).

Сипаттамасы: тақ тұяқты сүтқоректі жануарлардың (тапирден басқасы) аяқтарының осі 3-ші бармағы арқылы өтеді. Бұған бүкіл денесі тұрақтанады. Кейбір түрлерінің жанындағы бармағы дамымаған. Азу тістері күрделі құрылысты себебі эмалі тістің ішінде орналасқан. Отряд 3 тұқымдасқа бөлінеді: мүйізтұмсықтарға, тапирлерге, жылқыларға.

Жануарлар топтап өмір сүреді, олар тек Африка мен Азияны мекендейді. ТМД-да қазіргі уақытта бұл тұқымдастың тек жабайы бір түрі ғана сақталған. Екінші түрі (тарпан) өткен ғасырдың аяғында құрып кеткен. Жылқылар тұқымдасына құлан, зебра және есек жатады.

Құланның сипаттамасы (Equus hemionus): жіңішке аяқты сымбатты жануар. Дене тұрқы 175—200 см; биіктігі 130—150 см. Құлақтары жылқыға қарағанда едәуір ұзын. Жалы қысқа. Құйрығы жіңішке. Ұзын жалы тек оның үшінші бөлігінде ғана өседі. Жүнінің түсі сарғыш-сұр, жоғарғы жағынан қара-бурыл жолақ өтеді. Құланның екі түрі Қылы кітапқа енгізілген (үнділік, сібірлік). Таралуы: Кұлан - жазықтықтар мен жоталы шөлдерді және жартылай шөлді жерлерді, ал өткен уақытта даланы да мекендеген. Табынмен бірге жүреді. Табыннан жас құлындарды туу кезінде және емізу кезінде қалып қояды Көбеюі және өсіп дамуы. Полигамдар, шағылысу кезеңінде неғұрлым күшті айғырлары ұрғашылардың жақтауларын қалыптастырады және ертіп жүреді. Шағылысу кезеңі ақпан айының аяғынан маусымға дейін болады. Буаздылығы 11 ай шамасында, 1 құлын туады. Мезгілді жер ауыстырып отыруға бейім. Зебраның сипаттамасы : үлкен емес жолақты жануарлар. Дене тұрқы 2-2,4 м., биіктігі 1,2-1,4 м., салмағы 350кг. Ашық-сұр немесе бурыл реңді денесінен көлденең қара жолақтар өтеді. Таралуы: Эфиопия, Сомали, Кения және т.б. жерде кездеседі.

Көбеюі және өсіп дамуы: бірінші шағылысу кезеңі 13-15 айларында байқалады.

Жабайы есек (Equus asinus)– бойы жылқыдан кішкентай. Биіктігі 1,1-1,4 м, басы ауыр, салмақты, жалы кішкентай. Казіргі кезде жабайы есектің екі түрі сақталған (самалийлік, нубийлік). Екі түрі де Қызыл кітапқа енгізілген.

Пржеваль жылқысы (Equus сaballus) – типтік жылқы, денесі тығыз орналасқан, басы салмақты, мойны жуан, аяқтары мықты. Реңі құмды-сарғыш түсті. Дене тұрқы 220-280 см., биіктігі 120-146 см., салмағы 200-300 кг. Таралуы: қазіргі кезде табиғатта жылқы мүлдем жоғалып кеткен, бірақ зоопаркте сақталған.

Тапирлар тұқымдасы (Tapiridae).

Қазіргі кезде бұл түр Оңтүстік-Шығыс Азияда және 3 түрі Оңтүстік Америкада кездеседі. Мүйізтұмсықтардың бірнеше түрін ажыратады (суматрандық, үнділік, явандық, қара). Қара мүйізтұмсықтың сыртқы бейнесінің ақ мүйізтұмсықтан өзгешелігі жоғарғы жақ ерінінің құрылысында. Қара мүйізтұмсықтың ерні үшкірленген және мұрнымен астыңғы ерніне қарай асылып тұрады. Бұл ерінінің көмегімен жануарлар қорегін ұстай алады.

Тапир
Сипаттамасы: олардың алдыңғы аяқтарыны 4 бармақтан, ал артқы аяқтарында 3. Тапирлар көлемді жануарлар, салмағы 225-300 кг., дене тұрқы 180-200 см., биіктігі 75-120 см. Басы кішілеу қозғалмалы мұрнымен, көздері кішкентай, құлақтары қысқа, 42-44 тісті. Жоғарғы сыртқы тістері ұзарған. Қалың терісі қысқа түктермен қапталған. Таралуы: Азияда, Еуропада, Америкада таралған. Сазды және бұталы жерлерді мекендейді.

Көбеюі және өсіп дамуы: буаздылығы 390-400 тәулікке созылады.

Мүйізтұмсықтылар тұқымдасы (Phinocerotidae).

Сипаттамасы :


Суматр мүйізтұмсығы
Ауыр денелі жануарлар, үш бармақты аяқтары және түкті жамылғысы жоқ қалың терілі. Дене тұрқы 2-4 м, салмағы 1-3,6 т. Таралуы : Оңтүстік-Шығыс Азияда және Африкада. Көбеюі және өсіп-дамуы: буаздылығы 419-550 тәулікке созылады. аналықтары бір ғана төл туады.

Сұрақтар :

1. Тақтұяқтылар отряды, жылқы тұқымдасына сипаттама беріңдер

2. Жүйеленуін атаңыздар.

3. Халық шаруашылығындағы маңызы қандай?

4. Көбеюі мен өсіп дамуы қалай өтеді?

Әдебиеттер : 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)
3.ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР
Тәжірибелік сабақтардың тақырыптары.

1 - тақырып. Жануарлар систематикасы пәні және міндеттері (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. «Жануарлар систематикасы» пәнінің мақсаты мен міндеттерін қарастыру

2. Сүтқоректілер отрядының классификациясымен танысу

1 - тапсырма. Пәннің мақсаты мен міндеттерін қарастыру.

2 - тапсырма. Жануарлар систематикасының классификациясын білу

3 - тапсырма. Дәптерлеріне сүтқоректілер отрядын анықтайтын кестені көшіріңдер.

Сүткоректілер отрядын анықтайтын кесте.

Отрядтар	Құрылыс ерекшеліктері
Кеміргіштер	Жыртқыш тістері жоқ. Күрек тістері иілген қашаулар немесе өткір жиектері бар долот. Күрек тістері мен азу тістерінің арасында – диастема бар. Күрек тістері астыңғы және үстіңгі жақ сүйектерінде 2 жұптан.
Қоян тәрізділер	Күрек тістері жоғарғы жақ сүйегінде 2 жұп. Олар бірінін артында бірі орналасқан.
Жыртқыштар	Аяқтары шынтақ және тізе буындарынан бастап денесінен ажыратылған.
Ескек аяқтылар	Қысқа мойны біртіндеп біліктей денеге білінбей ауысады. Алдыңғы және артқы аяқтары жүзу ескектеріне өзгерген.
Тақ тұяқтылар	Тұяқтарының саны әр аяқта бір жұптан.
Жұп тұяқтылар	Әрбір аяқтағы тұяқ саны төртеу. Оның екі орташасы басқа екеуінен улкендеу.

Кемірушілер тұқымдасын анықтайтын кесте.

Отрядтар	Жоғарғы бетінде
Селевыши	Азу тістері кішкентай, редуцированные. Жоғарғы күрек тістері ірі.
Қосаяқ тәрізділер	Артқы аяқтары ұзын, алдыңғы аяқтарынан 3 немесе 4 есе ұзын. Секіруге бейімделген. Бас сүйегі кең және қысқа.
Соқыр тышқандар	Көздері сыртқа шығыңқы. Алдыңғы аяқтары көрнекі мықты тырнақтармен қаруланған.
Атжалмандар	Азу тістерінің шайнау беті эмальмен капталған. Олар екі қатар орналасқан.
Жайралар	Денесінің жоғарғы жағы ұзын ине тәрізділермен қапталған.
Камшаттар	Ересек жануарлардың денесі 50 см кем емес. Құйрығы жоғарыдан төмен қарай майысқан, күрек тәрізді, ірі қабыршақтармен қапталған.
Қарақастар	Ересек жануарлардың денесі 25 см кем емес. Құйрығы нығыз, ірі қабршақсыз бірақ жүнмен қапталған.

Бақылау сұрақтары:

1. «Жануарлар систематикасы» пәні нені оқытады?

2. Сүтқоректілер отрядының классификациясын атаңыздар.

3. Кемірушілер отрядының систематикасын атаңыздар

4. Сүтқоректілер отрядының халық шаруашылығындағы маңызы қандай? Ұсынылатын әдебиеттері:1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)
2 - тақырып. Қоян тәрізділер отряды. Шақылдақтар, қоян тәрізділер тұқымдасы (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. Қоян тәрізділер отрядының классификациясын оқу. Шақылдақтар, қоян тәрізділер тұқымдасы.

2. Шақылдақтар, қоян тәрізділер тұқымдасының құрылысын, таралауын, көбею мен өсіп-дамуын қарастыру.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін қарастыру.

Тұқымдас	Атауы
Шақылдақтар	Fammilla Ochotonidae
Қоян тәрізділер	Fammilla leporidae

2 - тапсырма. Құрылысын, таралауын, көбеюі мен өсіп-дамуын қарастыру.

3 - тапсырма. Шақылдақтар, қоян тәрізділер тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріне көшіріп алыңдар.

Түр	Құрылысының ерекшеліктері.
Шақылдақтар	Көлемі кішкентай. Ұзындығы 12-28 см аралығында толқиды, салмағы 170-240 г. Аяқтары қысқа, алдыңғы аяқтарында 5, ал артқы аяғында 4 бармақтары бар. Түсі қызғылт немесе бурыл . тұқымдаста 1 туыс бар.
Қоян тәрізділер	Кемірушілер отрядының ең ірі өкілі. Денесінің ұзындығы 25-74 см. Аяқтары 5 бармақты тұықталған. Өрмелегіш, жолақты, бушменді, африкалық қояндар сияқты туыстарға бөледі.

Бақылау сұрақтары:

1. Кемірушілер отрядына сипаттама беріңдер.

2. Қоян тәрізділер отрядының классификациясын атаңыздар.

3. Шақылдақтардың қоянтәрізділерден қандай айырмашылығы бар?

4. Қоян тәрізділердің халық шаруашылығында қандай маңызы бар?

Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)

3 - тақырып. Кемірушілер отряды. Тиіндер тұқымдасы. (2 сағат.)

Сабақтың мақсаты:

1. Тиіндер тұқымдасының жүйеленуін қарастыру.

2. Тиіндердің құрылысын, таралуын, көбеюі мен дамуын оқып білу.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.

Түр	Атауы
Карлик тиіндер	Genus Microsciurus
Қызыл тиіндер	Genus Tamiasciurus
Рубинді тиіндер	Genus Rubrisciurus
Гигант тиіндер	Genus Ratufa
Пальма тәрізді тиіндер	Genus Funambulus
Африкандық тиіндер	Genus Epixerus
Жолақты тиіндер	Genus Protoxerus
Бұталы тиіндер	Genus Paraxerus
Суырлар	Marmotinat

2 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі мен дамуын меңгеру.

3 - тапсырма. Тиіндер тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріне көшіріп алыңдар.

Тұқымдас	Құрылыс ерекшеліктері.
Жер үсті тиіндері	Артқы аяқтары тым ұзын. Тырнақтары ұзын.
Тиіндер	Артқы аяқтары сәл ғана ұзарған. Тырнақтары қалыпты ұзындықта. Құйрығы ұзын және үлпілдек. Құлақ қалқаны жақсы жетілген.
Суырлар	Құйрығы үлпілдек емес, ұзындығы дене ұзындығынан сәл қысқа. Құлақ қалқаны жетілмеген тері жұмыры бар.

Бақылау сұрақтары:

1. Тиіндер тұқымдасына сипаттама беріңдер.

2. Тиіндердің таралуы және таралу аймағы қандай?

3. Көбеюі мен дамуы.

4. Тиіндердің халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)

4 - тақырып. Кемірушілер отряды. Суыр тұқымдасы. (2 сағат.)

Сабақтың мақсаты:

1. Суыр тұқымдасының жүйеленуін оқып үйрену.

2. Суырлар тұқымдасының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп-дамуын оқып білу.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.

Тұқымдас	Атауы
Ала тышқандар	Eutamian
Саршұнақтар	Citellus
Суырлар	Marmota

2 - тапсырма . Құрылысын, таралуын, көбеюі және өсіп дамуын оқып білу.

3 -тапсырма. Суырлар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріне көшіріп алыңдар.

Суырлар тұқымдасы	Құрылысының ерекшеліктері
Суырлар	Құйрығы үлпілдек емес, денесінің ұзындығынан қысқа. Құлақ қалқандары әлсіз жетілген және сәл үлкендеу тері қабыршақтары бар. Дене тұрқы 400 мм.
Ал а тышқандар	Арқасы бес қара жолақты. Құлағы жүнінің арасынан түк ұзындығынығ бойындай ғана шығып тұрады.
Саршұнақтар	Дене тұрқы 400 мм, артқы аяғы 60 мм кем емес.

Бақылау сұрақтары:

1. Суырлар тұқымдасына сипаттама.

2. Суырлар тұқымдасының көбеюі мен өсіп дамуы.

3. Суырлар тұқымдасының таралуы және мекендеу аймағы.

4. Суырлар тұқымдасының халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)

5 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Иттер тұқымдасы. Қасқыр, қорқау қасқыр (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. Иттер тұқымдасының жүйеленуін, қасқырлар, қорқау қасқыр туысын оқып білу.

2. Қасқыр мен қорқау қасқыр туысының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп-дамуын оқып білу.

1 - тапсырма. Жыртқыштар отрядының жүйеленуін оқып білу.

Жыртқыштар отрядын анықтайтын кесте

Жыртқыштар отряды	Құрылыс ерекшеліктері
Аюлар	Ursidae
Куньи	Mustelidae
Иттер	Canidae
Мысықтар	Felidae
Жанат тәрізділер	Procyonidae

Иттер тұқымдасы, қасқыр туысын анықтайтын кесте

Түр	Атауы
Сібірлік орман қасқыры	C. I .aitaicus
Дала қасқыры	C .I .campestris
Шөл қасқыры	C. I.desertorum
Тибеттік қасқыр	C. I. chanco

2 - тапсырма. Кестені көшіріп алыңыздар.

Тұқымдас	Құрылыс ерекшеліктері
Аюлар	Артқы аяқтарында 5 бармақтары бар. Құйрығы арқы аяғынан қысқа жәнеде жүніне мүлдем көрінбейді. Көлемдері үлкен, дене тұрқы 150-200. Жоғарғы жақ сүйектерінде жыртқыш тістерінен кейін тағы 2 тісі бар.
Жанат тәрізділер	Құйрығы артқы аяғынан ұзынырақ. Түсі көзге түсетін екі түсті болып келеді. Ашық реңді жерлерінде 6-7 көлденең сақиналары бар. Алдыңғы аяқтарының бармақтары жалаңаш, ал артқы аяқтары сирек қылықпен қапталған. Жоғарғы жақ сүйектерінде 2 азу тістері бар.
Куньи	Құйрығында көлденең жолақты бояулары жоқ. Бармақтары жоғарғы жағынан қалың түкпен қапталған. Жоғарғы жақ сүйегінде жыртқыш тістерінің артында бір ғана тісі бар.
Иттер	Басы ұзарған. Құйрығының айналасындағы түктері қысқа, сондықтан құйрығы түп жағынан қысылып тұрған сияқты көрінеді. Тырнақтары ішке қарай тартылып орналасқан, сәл майысқан. Жоғарғы жақ сүйегінде жыртқыш тістерінің артында тағы 2 тісі бар. Жоғарғы жақ сүйегінде әрбір жағында 6-7 азу тістері бар.
Мысықтар	Басы домалақ. Мұрнының сыртқы жағы терімен қапталған. Тырнақтары ішке қарай бүгілген (гепардтан басқасы). Жоғарғы жақ сүйегінің артында тек 1 тісі бар. Төменгі жақ сүйегінде әрбіржағында 3 азу тістері бар.

3 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын меңгеру

4 - тапсырма. Қасқыр мен қорқау қасқыр тұқымдасын анықтайтын кестені көшіріп алыңыздар

Иттер тұқымдасы. Қасқыр және қорқау қасқыр туысы.	Құрылыс ерекшеліктері
Қасқыр	Ересек дараларының дене тұрқы 90 см, жалпы бас сүйегінің ұзындығы 20 см. Дене тұрқы 85-100 см.
Қорқау қасқыр	Ересек даралардың дене тұрқы 90 см аз, бас сүйегінің жалпы ұзындығы 20 см аз. Дене тұрқы 75-90 см.

Бақылау сұрақтары:

1. Иттер отряды, қасқырлар және қорқау қасқырлар тұқымдасына сипаттама беріңдер

2. Иттер тұқымдасының, қасқыр мен қорқау қасқырдың таралуы және мекендейтін жерлері қандай?

3. Көбеюі және өсіп дамуы.

4. Иттер отряды, қасқырлар және қорқау қасқырлар тұқымдасының халық шаруашылығындағы маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)

6 - тақырып: Жыртқыштар отряды. Иттер тұқымдасы. Түлкі туысы (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. Иттер тұқымдасының жүйеленуін оқып білу, түлкі туысы.

2. Түлкі туысының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.

Түрлері	Атауы
Қазақстандық түлкі	U. u .kasachstanica
Караганка	U. u. karagan
Дала түлкісі	U. u. diluta
Тянь-Шаньдық	U.u. ochroxantha

2 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын меңгеру.

3 - тапсырма. Иттер тұқымдасын, түлкі туысын анықтайтын кестені дәптерлерінізге көшіріңіздер.

Иттер тұқымдасы түлкі туысы	Құрылысының ерекшеліктері
Түлкі	Басқа түрлермен салыстырғанда дене бітімі ірі келеді. Денесінің ұзындығы 52-77см, ал құйрығы 39-5см. Еркегінің салмағы 3,3-6,8, ұрғашысы 3,3-6,0 кг аралығында болады. Жүннің жоғары жағы қызыл- қошқыл түстен ақшыл сары сұрлау түске және қара араласқанға дейін өзгереді, көбінесе тамағы мен кеудесі, денесінің алдыңғы бөлігі, құйрығы лас ақ түсті болып келеді, кейде қаралау немесе тіптен қара түсті болады. Бірақ құйрығының ұшы әр уақытта ақ түсті.
Қарсақ	Құлағының артқы жағы сұр түсті, құйрығының төменгі бөлігі қара, аяқтары бір түсті, төменгі еріні және иегі ақ түсті. Дене тұрқы 50 см. Бас сүйегінің жалпы мөлшері 9- 11 см.

4 - тапсырма. Түлкінің бас сүйегін оқып білу.

Бақылау сұрақтары:

1. Иттер тұқымдасы. Түлкі туысына сипаттама беріңіздер

2. Иттер тұқымдасы. Түлкі туысының таралуы және мекендейтін жерлері

3. Көбеюі және өсіп дамуы.

4. Иттер тұқымдасы. Түлкі туысының халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)
7 - тақырып: Жыртқыштар отряды. Иттер тұқымдасы. Жанат туысы (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. Иттер тұқымдасы, жанат туысының жүйеленуін оқып білу

2. Иттер тұқымдасы, жанат туысының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу

Тұқымдаста 21 түрді қарастырады олар 8 туысқа біріктірілген. Жануарлардың сыртқы пішіні бойынша ажыратады.

Тұқымдас	Атауы
Жанат тәрізді ит	Nyctertutes procyonoides

2 - тапсырма. Иттер тұқымдасы жанат туысының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

3 - тапсырма. Жанат тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар

Иттер тұқымдасы. Жанат тәрізді ит туысы	Құрылысының ерекшеліктері
Жанат тәрізді ит	Денесі жерге жақын қысқа аяқтарында аласа орналасқан. Басы онша үлкен емес, мұрны үшкірленген. Дене тұрқы 520-537 см. салмағы 4-10 кг. бас сүйегінің жалпы ұзындығы 119-121см.

4 - тапсырма. Жанаттың бас сүйегінің суретін салыңыздар.

Бақылау сұрақтары:

1. Иттер тұқымдасы жанат туысының сипаттамасын беріңіздер.

2. Иттер тұқымдасы жанат туысының таралуы және мекендейтін жерлері қандай?

3. Көбеюі және өсіп дамуы.

4. Иттер тұқымдасы жанат туысының халық шаруашлығындағы және өндірістегі маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)
8 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Аюлар тұқымдасы. Аю туысы (2 сағат)

Сабақ мақсаты:

1. Аюлар тұқымдасының жүйеленуін оқып білу

2.Аюлар тұқымдасының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

1 тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.

Жыртқыш жануарлардың ішіндегі ең ірі өкілдері. Тұқымдас 8 түрді 4-5 туысқа біріктіреді.

Түрлері	Атауы
Бурыл аю	U. arctos linn
Ақ аю	U. maritimus
Азиаттық қара аю	U. thibetanus Cuv
Американдық қара аю	U. americanus Hall

2 - тапсырма. құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын меңгеру.

3 - тапсырма. Аюлар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар.

Иттер тұқымдасы аюлар туысы	Құрылыс ерекшеліктері
Бурыл аю	Дене тұрқы 161-208 см. басы кең маңдайлы үлкен, құлақтары үлкен емес. Табанының төменгі жағында алдыңғы және артқы аяқтарының бармақ «жастықшалары» жақсы дамыған. Тырнақтарының бас жағы домалақтау.
Ақ аю	Дене тұрқы 3 кг дейін. Денесінің салмағы 700 кг көп.
Азиаттық қара аю	Дене тұрқы 1,5- 1,8 кг дейін. Денесінің салмағы 120-150 кг көп.
Американдық қара аю	Дене тұрқы 1,5- 1,8 кг дейін. Денесінің салмағы 140 кг көп.

Бақылау сұрақтары:

1. Аюлар тұқымдасына сипаттама беріңдер.

2. Аюлар тұқымдасының таралуы және мекендейтін жерлері.

3. Көбеюі мен өсіп дамуы.

4. Аюлар тұқымдасының халық шаруашылығындағы маңызы және өндірістегі маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)

9 - тақырып . Жыртқыштар отряды. Сусарлар тұқымдасы (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. Сусарлар тұқымдасының жүйеленуін оқып білу.

2. Сусарлардың таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын, құрылысын оқып білу.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.

Тұқымдаста 24 туыс, оның 64 түрі бар, олардың 8 туысы және 18 түрі ТМД фаунасына бейімделген Қазақстанда 6 туыс және 14 кездеседі.

Түрлері	Атаулары
Аққалақ	Mustela nivalis
Ақкіс	Mustela erminea
Сібір күзені	Mustela sibirica
Құндыз	Mustela vison
Сусар	Mustela americana
Құну	Gulo guio
Бұлғын	Mustela zibellina

2 - тапсырма. Таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын, құрылысын меңгеру.

3 - тапсырма. Сусарлар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар.

Суырлар тұқымдасы	Құрылыс ерекшеліктері
Аққалақ	Денесі ұзарған жіңішке. Дене тұрқы 13-28 см. салмағы 40-100 г.
Ақкіс	Ірі ақ тышқандар, құйрық ұшының қара түсті болуымен ерекшеленеді. Дене тұрқы 16-38 см. салмағы 260 г.
Сібір күзені	горностайдан ірілеу. Денесі тығыз орналасқан дене тұрқы 39 см. салмағы 650- 820 г.
Құндыз	Жақсы жүзіп сүңгиді. Басы тығыздалған, құлақтары кішкентай дене тұрқы 32-43 см. салмағы 550- 800 г.
Сусар	Норкадан ірілеу. Денесі сымбатты, мықты. Құлақтары үлкен, ұшталған. Денет ұрқы 38-59 см. салмағы 2500кг.
Құну	Ірі жануар. Денесі көлемді, қысқарған, аяқтары жалпақ, басы құлақтарымен бірге сондай үлен емес дене тұрқы 70- 105 см. салмағы 19 кг.
Бұлғын	Бұлғынның құйрығы қысқа болады. Тамағы мен кеудесінде анық көрінетін сары дағы бар. Дене тұрқы 32-58 см. салмағы 870- 1800 г.

Бақылау сұрақтары:

1. Сусарлар тұқымдасына сипаттама беріңіздер.

2. Сусарлар тұқымдасының таралуы және мекендейтін жерлері.

3. Көбеюі мен өсіп дамуы.

4. Сусарлар тұқымдасының өндірістік және халық шаруашылығындағы маңызы ?

Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)

10 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Мысық тәрізділер тұқымдасы (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. Мысық тәрізділер тұқымдасының жүйеленуін оқып біл.

2. Мысық тәрізділердің таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын, құрылысын оқып білу.

1 – тапсырма.Тұқымдаста 2 тұқымдас тармағын ажыратады.4 туыс және 3 түр тармақ.

Түрлері	Атаулары
Орман мысығы	Felidae silvestris
Манул	Felidae manul
Сілеусін	Felidae rufus
Жолбарыс	Felidae nebulosa
Қар барсы	Uncia uncia
Қабылан	Panthera pardus
Арыстан	Panthera leo

2 - тапсырма.Таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын, құрылысын меңгеру.

3-тапсырма. Мысыз тәрізділерді анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар.

Мысық тәрізділер тұқымдасы	Құрылыс ерекшеліктері
Орман мысығы	Кейде еуропалық немесе жабайы мысық деп те атайды. Сыртқы келбеті бойынша кәдімгі сұр мысыққа ұқсайды. Дене тұрқы 75-80 см, құйрығы 30-34 см, салмағы 6 – 10 кг шамасында. Батыс Еуропа, Шотландия, Кіші Азияда, Кавказда таралған. Орман мысығы таулы ормандада және аралас ормандарда өмір сүреді. Буаз болу мерзімі 63-68 тәулікке созылады. 3-8 жас мысық туады. 9- 11 күнде өсіп жетіледі.
Манул	Қысқа жуан аяқтары бар үй мысығына ұқсайды. Басы нығырлау келген, құлақтары домалақтанған, құйрығы өте жуан. Дене тұрқы 52- 65 см, құйрығының ұзындығы 21-25 см. Манул санаулы ғана, сол себептен қызыл кітапқа енгізілгенсалмағы 6 кг
Сілеусін	Мықты аяқтары және түкті табаны бар ірі жануар. Құлағының ұш жағында қылтықтары бар. Дене тұрқы 85 – 105 см., құйрығының ұзындығы 20 – 31 см., салмағы 8 – 15 кг. шамасында.
Жолбарыс	Денесі ұзыншақ, майысуға бейім, басы домалақ, аяқтары ұзын емес, бирақ құйрығы емес. Жануардың көлденен жолақты рендері бар. Дене тұрқы 180- 317 см., құйрығы 90 см. Салмағы 227-272 кг. Дене тұрқы 103 –130 см, құйрығы 92-105 см, салмағы 23-41 кг. Шамасында.
Қар барсы	Денесі ұзыншақ, төсе жерге жақын, аяқтары қысқа. Дене тұрқы 103 –130 см, құйрығы 92-105 см, салмағы 23-41 кг. шамасында
Қабылан	Денесі ұзыншақ, аяқтары жалпақ табанды және жаланаш қатты сүйелдері бар қысқа. Дене тұрқы 62 – 106 см, құйрығы 60-90 см, салмағы 16-23 кг. шамасында.
Арыстан	Денесі күшті, басы ұзыншақ келген мұрны бар көлемді келеді. Аяқтары қысқа, күшті, құйрығы ұшында шашағы бар ұзын. Дене тұрқы 180 – 240 см, құйрығы 60-90 см, салмағы 180-227 кг.шамасында

Бақылау сұрақтары:

1. Мысық тарізділер тұқымдасына сипаттама беріңіздер.

2. Мысық тәрізділер тұқымдасының таралуы және мекен ететін жерлері.

3. Көбеюі және өсіп дамуы.

4. Мысық тәрізділер тұқымдасының халық шаруашылығындағы және өндірісіндегі маңызы?

Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)

11 - тақырып. Ескекаяқтылар отряды. Итбалықтылар тұқымдасы (2 сағ.)

Сабақ мақсаты:

1. Ескекаяқтылар отряды. Итбалықтылар тұқымдасының жүйеленуін оқып білу.

2. Ескекаяқтылардың құрылысын, таралуын, көбеюі, және өсіп дамуын оқып білу

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін білу.

Ескеаяқтылар отрядында 2 тұқымдас тармағын және 30 шамасында түрі ажыратады

Түрлері	Атауы
Құлақты итбалықтар	Otariodea
Морждар	Odobtnus rosmarus
Нағыз итбалықтар	Phocidae
Теңіз арыстандары	Otaria byronia
Буылтық нерпа	Phocidae hispida
Теніз пілі	Mirounga

2 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі және өсіп дамуын менгенру.

3- тапсырма. Ескекаяқтылар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыз.

Ескекаяқтылар тұқымдасы	Құрылыс ерекшеліктері
Құлақты итбалықтар	Денесі көлемді. Мойыны қозғалмалы және басқа түрлеріне қарағында ұзын мұрыны қысқа, көздері кішкентай және арасы алшақ. Ескектері өте ұзын,тығыз. Дене тұрқы 133-200 см. Салмағы100-250 кг.
Морждар	Жыртқыш тістері ірі. Аталықтарының мойны, кеудесі және ыйықтары шышка тәрізді нәрселер\мен жабылған. (екінші жыныстық көрсеткіш) басы үлкен көздері бар кішкентай, мұрыны қысқа және өте ұзын. Дене тұрқы 300-450 см. Салмағы 1,5 т.
Нағыз итбалықтар	Артқы ескектері табан болімінде бүгілмейді жәнеде құрлықта немесе мұз үстінде жүргенде түрек қызметін атқара алмайды. Ескектері түкпен қапталған және қабыршықтары болмайды. Құлақ қалқандары болмайды. Дене тұрқы 1,2- 6 м. Салмағы 300 кг. дейін.
Теңіз арыстандары	Кеудесіндегі түктері ұзын жал тәрізді. Тері астындағы майы қалын. Дене тұрқы 2,5 м. Салмағы 300 кг. дейін
Нерпа	Итбалықтардың ішіндегі ұсақтау түрі. Алдынғы ескектері артқыға қарағанда қысқалау. Тістері ұсақ жнішке. Дене тұрқы 2,5 м. салмағы 40 – 80 кг.
Теніз пілі	Дене тұрқы 5,5 м. салмағы2,5 т.

Бақылау сұрақтары:

1. Ескекаяқылар отряды, итбалықтар тұқымдасына сипаттама беріңіздер.

2. Итбалықтар тұқымдасының таралуы және мекендейтін жерлері.

3. Көбеюі және өсіп дамуы.

4.Итбалықтар тұқымдасының халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы?

Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)

12 - тақырып. Жұп тұяқтылар отряды. Тоқал бұғылар тұқымдасы(2 сағ.)

Сабақтың мақсаты:

1. Жұп тұяқтылар отряды, тоқал бұғылар тұқымдасының жүйеленуін оқып білу.

2. Тоқал бұғылардың құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп-дамуын оқып білу.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.

Жұп тұяқтылар тұқымдасы	Құрылыс ерекшеліктері
Күйіс қайыратындар	Мұрыны конус тәрізді алдыға шыққан, мұрны немесі қозғалмалы мұрын мен бітеді. Терісі жұмсақ, қылшықты емес түктермен қапталған жоғарғы жыртқыш тістері жоғарғы жақ сүйектерінен шығып тұрады. Әрбір жақ сүйектеріндегі азу тістерінің саны 6 дан көп емес.
Күйіс қайырмайтындар	Мұрыны ұзыншақ, домалақ, телпек түкті жамылғысы негізінен 3 қатты қалын қылшықтардан құралған әр бір жақ сүйектеріндегі азу тістеріндегі саны 7

Тұяқтылар ұсақ бездері жоқ. Ересек аталықтарының ұзын қылыш тәрізді жоғарғы жақ сүйектерінде қылыш тәрізді жыртқыш тістері болады. Артқы аяқтары алдынғыдан ұзын болады. Аяқьары 4 бармақты тұқымдастар 1 туыс бар.

Түрлері	Атауы
Тоқал бұғы	Moschus moschiferus

2 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі және өсіп дамуын менгеру

3 - тапсырма. Тоқал бұғылар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерге көшіріп алыныздар.

Тоқал бұғылар тұқымдасы	Құрылыс ерекшеліктері
Тоқал бұғы	Бұғы тәріздес жануар. Көз алдындағы бездері болмайды. Дене тұрқы 90 см., биіктігі 70 см. Салмағы 15-17 кг. Артқы аяқтары ұзын бұлшық еттері жақсы дамыған басы үлкен емес. көздері едәуір үлкен. құлақтары үлкен, жоғарғы жағы доғалдау кең қозғалмалы бас сүйегі кішкентай беткі жағы қысқа ми бөлімі көлемді.

Бақылау сұрақтары:

1. Жұп тұяқтылар отряды тоқал бұғылар тұқымдасының жүйеленуін атаңыздар.

2. Тоқал бұғылар тұқымдасының таралуы және мекендейтін жерлері.

3. Көбеюі және өсіп дамуы.

4. Тоқал бұғылар тұқымдасының кәсіптік және өндірістік маңызы?

Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі) 10-12 (қосымша)

13 - тақырып. Жұртұяқтылар отряды. Шошқалар тұқымдасы (2 сағат)

Сабақтың мақсат:

1. Шошқалар тұқымдасының жүйеленуі оқып білу.

2. Шошқалар тұқымдасының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.

Жұптұяқтылар отряды 2 отряд тармағына бөлінеді: күйісқайыратындар (Ruminantia) және күйіс қайырмайтындар (Nonruminantia). Күйіс қайырматындар отряд тармағы 3 тұқымдасты біріктіреді: шошқалар (Suidae), пекарийлер (Tayassuidae), су сиырлары (Hippopotamidae).

Түрлері	Атаулары
Су шошқасы	Potamochoerus
Қабан (жабайы шошқа)	Sus scrofa
Сақалды шошқа	Potamochoerus aethiopicus
Үлкен орман шошқасы	Hyiochoerus meintrtzhageni
Үлкен орман шошқасы	Sus saivanius

2 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын меңгеру.

3 - тапсырма. Шошқалар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар

Шошқалар тұқымдасы	Құрылыс ерекшеліктері
Су шошқасы	Мұрны ұзыншақ, танқы мұрын аяқтары 4 бармақты. жыртқыш тістері үлке. Азу тістері өткір емес. Дене тұрқы 100-150 см, биіктігі55-80 см, салмағы 80 кг. дейін.
Қабан (жабайы шошқа)	Құлақтары ұзын, кең, көздері кішкентай. Арқасында қылшықтары дөнес қалыптастырады. Басы өте үлкен. Дене тұрқы 130-175 см, биіктігі 100см- ге дейін, салмағы 60-150 кг ға дейін.
Сақалды шошқа	Бетінде үлкен тері сүйелдері бар. Олар көздерінің астында, аузының езулерінде орналасқан, дене тұрқы 145-190 см, биіктігі 65-85 см дейін, салмағы 50-150 кг дейін.
Үлкен орман шошқасы	Жабайы шошқалардың ішіндегі ең ірісі. Басы үлкен ең үлкен зор таңқы танауы бар. Бетінде үлкен сүйелдер болады. Дене тұрқы 155-180 см, биіктігі 110 см дейін, салмағы 250 кг дейін.

Бақылау сұрақтары:

1. Жұптұяқтылар отряды, шошқалар тұқымдасына сипаттама беріңіздер.

2. Шошқалар тұқымдасының таралуы мен мекендейтін жерлері.

3. Көбеюі мен өсіп дамуы.

4. Шошқалар тұқымдасының халықшаруашылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)

14 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Қуысмүйізділер тұқымдасы (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. Қуысмүйізділердің жүйеленуін оқып білу

2. Қуысмүйізділердің құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.

Түр санына байланысты жұп тұяқтылардың ең ауқымды тұқымдасы, сонымен қатар биологиялық типіне байланысты: ең кішкентай қояннан бастап орасан зор үлкен бұқаларға дейін жеңіл қара құйрықтан көлемді қойларға дейін болады. Тұқымдасты 53 туысы және 115 түрі бар 10 тұқымдас тармағына ажыратуға болады. Тістер жүйесінде жоғарғы күрек және жыртқыш тістері болмайд. Бұлардың бас терісінің бездері жақсы дамыған және де құйрығында және шабымен тұяқ аралырындағы бездері жақсы дамыған.

Түрлері	Атаулары
Дунерлар	Cephaiophinae
Ергежейлі бөкендер	Neotraginae
Винтмүйізді бөкендер	Tragelaphinae
Сиыр тәрізді бөкендер	Alctlaphinae
Қылышмүйізді бөкендер	Hippotraginae
Су текелері	Reduncinae
Қарақұйрықтар	Antilopinae
Сайғақ	Saiginae
Текелер мен қойлар	Caprinae

2 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын меңгеру.

3 - тапсырма. Қуысмүйізділер тұқымдасын анықтайтын кестені дәптереріңізге көшіріп алыңыздар.

Қуысмүйізділер тұқымдасы	Құрылыс ерекшеліктері
Дукерлар	Көлемді емес Африкандық бөкенге ұқсас, ең үлкен дегендері еліктің көлеміндей қояннан сәл үлкендеу болады. Мүйіздері қысқа, Артқы аяқтары алдынғыларынан сәл ұзынырақ. Тұқымдас тармағы 2 туысты біріктіреді: бұталы және орманды немесе айдарлы дукерлар.
Ергежейлі бөкендер	Тұқымдас тармағы 8 туысты және 14 түрді қарастырады. Тұяқты жануарлардың арасында ергежейлі. Биіктігі 25 см., салмағы 8 – 9 кг, реңі бір келкі бұрыл құрсағы ақ түсті.
Винтмүйізді бөкендер	Орташа және ірі көлемді жануарлар мүйізі спираль етіп оралған. Тұқымдас тармағы 10 түрлі 4 туысты біріктіреді. Бұларға орман бөкендері (үлкен және кішкентай куду, тау ньяласы, бушбок, бонго,төрт мүйізді бөкен) жатады. Олардың денесі сымбатты әдемі болады.
Сиыр тәрізді бөкендер	Кәдімгі бубалдар туысы (Alcelapnus) немесе конгалар(A buselapnus)–едәуір ірі бөкен. Реңі жирен, бір келкі. Жіңішкерген және ұзындау басы үлпілдеген құйрығы бар едәуір ірі бөкендер.Тұқымдас 3 туыс және 6 түрді біріктіреді. Африка, Конго.орманы жоқ жазықтықтарды мекендейді. Конгондароте жақсы жүгіреді, тіпті жылқыларда жете алмайды. Буаздылығы 250 – 260 тәулікке созылады, маусымда аналығы 1 – 2 лақ туады. Қызыл кітапқа еңгізілді.
Қылышмүйізді бөкендер	Едәуір ірі өкілі-атты бөкен (Nippotraginae equinus). Биіктігі 160 см –ге дейін жетеді, салмағы 300 кг., қатты жалы бар жуан мойны бұл бөкенді атқа ұқсас етіп көрсетеді. Көлемді, өткір, түріктің қылышы сияқтанып бүгілген мүйізі 90-95 см дейін жетеді.
Су текелері	Ересек бөкендердің биіктігі 120-130 см дейін жетеді, ал салмағы 250 к г. Мүйіздері ауыр салмақты, арасы кең қойылған, аша тәрізді, 1 м ұзындыққа дейін өседі. Түсі бурыл-сұр, жануардың сауырында ақ дақ болады. Африканың Сахарадан басқа барлық жерлерін мекендейді. Буаз болу мерзімі 7-8 ай. Жалпы бұзаулау жауын-шашын кезеңінің басында басталады.
Қарақұйрықтар	Қарақұйрықтардың аяқтары ұзын, бойының ұзындығы 100-120 см., салмағы 70-85 кг. Түсі біркелкі құмды сұр түсті немесе қоңыр. Басы қара және ашық түсті жолақты суреттермен салынып қойылғандай. Джейран (G subgutturosa) – аяғы ұзын қарақұйрық, дене тұрқы 95-115 см., салмағы 18-33 кг. Аталықтарының мүйізі қара түсті, бүгілген. Өмір сүру ұзақтығы 7-8 жыл. Буаз болу мерзімі 5,5 ай.
Киік	Теке мен қарақұйрық аралығындағы жануарлар. Дене тұрқы 100-145 см., биіктігі 55 – 80 см., салмағы 20-50кг. Сайғақтың ең көзге түсетін корнекісі Ауызының үстінен жұмсақ қозғалмалы томпайған мұрны. Мүйізі жартылай мөлдір ашық балауыз түсті, тігінен койылган тәрізді. Таралуы:Монголия, және Европаны т.б. мекендейді. Көбеюі және өсіп дамуы: аналықтар лағын бір жасында туады.
Текелер мен қойлар	Орташа, тығыз орналасқан денесі, аяқтары қысқа, көлемді. Мүйіздері доға тәрізді формалы. 11 туысты және 16-20 түрді біріктіреді. Оларға сібірлік тау текесі жатады. Буаз болу мерзімі 6 ай шамасында. Кейбір түрлерінің аналықтарында мүйіз болмайды. Бұларға арқар, азияттық муфлон жатады. Биіктігі 105-112 см, салмағы 62 кг дейін.

Бақылау сұрақтары:

1. Жұптұяқтылар отряды, қуысмүйізділер тұқымдасына сипаттама беріңіздер.

2. Қуысмүйізділер тұқымдасының таралуы мен мекендейтін жерлері.

3. Көбеюі мен өсіп дамуы қалай өтеді?

4. Қуысмүйізділер тұқымдасының халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)

15 - тақырып. Тақтұяқтылар отряды. Жылқылар тұқымдасы (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. Тақтұяқтылар отряды, жылқылар тұқымдасының жүйеленуін оқып білу.

2. Жылқылар тұқымдасының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.

Түрлері	Атаулары
Зебра	Eguus zebra
Жабайы есек	Eguus asinus
Құлан	Eguus hemionus
Прежеваль жылқысы	Eguus cabaiius

2 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын меңгеру.

3 - тапсырма. Жылқылар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар.

Жылқылар тұқымдасы	Құрылыс ерекшеліктері
Зебра	Көлемі үлкен емес жолақты жылқылар. Дене тұрқы 2-2,4 м, биіктігі 1,2-1,4 м, салмағы 350 кг дейін.
Жабайы есек	бойы жылқыдан кішкентай. Биіктігі 1,1-1,4 м., басы ауыр, салмақты, жалы кішкентай. Казіргі кезде жабайы есектің екі түрі сақталған (самалийлік, нубийлік). Екі түрі де Қызыл кітапқа енгізілген.
Құлан	Жіңішке аяқты сымбатты жануар. Дене тұрқы 175—200 см; биіктігі 130—150 см. құлақтары жылқыға қарағанда едәуір ұзын. Жалы қысқа. Құйрығы жіңішке. Ұзын шашы тек оның үшінші бөлігінде ғана өседі. Жүнінің түсі сарғыш-сұр, жоғарғы жағынан қара-бурыл жолақ өтеді. Құланның екі түрі Қылы кітапқа енгізілген (үнділік, сібірлік).
Прежеваль жылқысы	Типтік жылқы,денесі тығыз орналасқан, басы салмақты, мойны жуан, аяқтары мықты. Реңі құмды-сарғыш түсті. Дене тұрқы 220-280 см., биіктігі 120-146 см., салмағы 200-300 кг.

Бақылау сұрақтары:

1. Тақтұяқтылар отряды, жылқылар тұқымдасына сипаттама беріңіздер.

2. Жылқылар тұқымдасының таралуы мен мекендейтін жерлері.

3. Көбеюі мен өсіп дамуы.

4. Жылқылар тұқымдасының халық шарушылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)

4.БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫ
Студенттің мұғалім басшылығымен жасайтын өзіндік жұмысын өткізу сабағының жоспары. (СРСП)

1 - тақырып. Шақылдақтар тұқымдасы. Шақылдақтардың биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

2 - тақырып. Жайралар тұқымдасы

1- Жайралар биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

1 - тақырып. Шиншилалар тұқымдасы

1 - Шиншилалардың биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

4 - тақырып. Бамбук егеуқұйрықтылар тұқымдасы.

1 – Бамбук егеуқұйрықтылар биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру..

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

5 - тақырып. Сусарлар тұқымдасы (аққалақ).

1 - Аққалақтың биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

6 - тақырып. Сусарлар тұқымдасы (сібір күзені)

1 - Сібір күзенінің биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

7 - тақырып. Жанат тәрізділер тұқымдасы (құну)

1 - Құнудың биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

8 - тақырып. Мысық тәрізділер тұқымдасы(дақты немесе дала мысығы).

1 - Дақты немесе дала мысығының биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

9 - тақырып. Мысық тәрізділер тұқымдасы (манул)

1 - Манулдың биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

10 - тақырып. Мысық тәрізділер (қабылан).

1 - Қабыланның биологиясын оқып білу

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

11 - тақырып. Құндыздар тұқымдасы (борсық).

1 - Борсықтың биологиясын оқып білу

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

12 - тақырып. Мысық тәрізділер тұқымдасы (жолбарыс.)

1- Жолбарыстың биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

13 - тақырып. Итбалықтар тұқымдасы (құлақты итбалықтар)

1 - Құлақты итбалықтар биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

14 - тақырып. Итбалықтар тұқымдасы (буылтық нерпаның)

1.Буылтық нерпаның биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

15 - тақырып. Кит тәрізділер отряды (жолақтылар)

1.жолақтылардың биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

16 - тақырып. Дамандар отряды.

1. Дамандардың биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

17 - тақырып. Жылқылар тұқымдасы (жабайы есек)

1.Жабайы есек биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

18 - тақырып. Сүйелаяқтылар отряды( түйе)

1.Түйенің биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

19 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Күйісқайырмайтындар отряд тармағы (қабан)

1.Қабанның биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

20 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Күйісқайырмайтындар отряд тармағы ( пекарилер)

1.Пекарилердің биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

21 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Күйісқайыратындар отряд тармағы. Бұғылар тұқымдасы

1. Бұғылардың биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

22 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Күйісқайыратындар отряды. Мунтжактар тұқымдас тармағы

1.Мунтжактардың биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

23 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Күйісқайыратындар отряд тармағы. Бұландар тұқымдас тармағы

1. Бұландардың биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

24 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Күйісқайыратындар отряд тармағы. Керіктер тұқымдасы

1.Керіктердің биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

25 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Күйісқайыратындар отряд тармағы. Қуысмүйізділер тұқымдасы.

1. Қуысмүйізділер дің биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

26 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Күйісқайыратындар отряд тармағы. Винтмүйізді бөкендер тұқымдас тармағы.

1.Винтмүйізді бөкендердің биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

27 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Күйісқайыратындар отряд тармағы. Қылышмүйізді бөкендер тұқымдас тармағы.

1.Қылышмүйізді бөкендердің биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

28 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Күйісқайыратындар отряд тармағы. Қарақұйрықтар тұқымдас тармағы.

1.Қарақұйрықтардың биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

29 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Күйісқайыратындар отряд тармағы. Текелер тұқымдас тармағы.

1.Текелердің биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 -тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

30. Жұптұяқтылар отряды. Күйісқайыратындар отряд тармағы. Бұқалар тұқымдас тармағы.

1.Бұқалардың биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тұқымдастың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

Студенттердің өзіндік жұмысын өткізу шарасындағы сабақтың жоспары (БӨЖ )

1 - тақырып. Қоянтәрізділер тұқымдасы.

1.Қоянтәрізділердің биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Қоянтәрізділердің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Қоянтәрізділердің құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Қоянтәрізділердің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Қоянтәрізділердің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

2 - тақырып. Шошқалар тұқымдасы.

1.Шошқалар тұқымдасының биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Шошқалар тұқымдасының жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Шошқалар тұқымдасының құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Шошқалар тұқымдасының таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Шошқалар тұқымдасының көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

3 - тақырып. Құндыз тәрізділер.

1. Құндыз тәрізділер тұқымдасының биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Құндыз тәрізділер тұқымдасының жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құндыз тәрізділер тұқымдасының құрылыс ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Құндыз тәрізділер тұқымдасының таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Құндыз тәрізділер тұқымдасының көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

4 - тақырып. Көртышқандар тұқымдасы.

1. Көртышқандар тұқымдасының биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Көртышқандар тұқымдасының жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Көртышқандар тұқымдасының ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Көртышқандар тұқымдасының таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Көртышқандар тұқымдасының көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

5 - тақырып. Ақкіс.

1. Ақкістердің биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Ақкістердің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Ақкістердің ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Ақкістердің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Ақкістердің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

6 - тақырып. Сарғыш күзен

1. Сарғыш күзеннің биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Сарғыш күзеннің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Сарғыш күзеннің ерекшеліктерін оқып білу.

3 тапсырма. Сарғыш күзеннің таралуын оқып білу.

4 тапсырма. Сарғыш күзеннің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

7 - тақырып. Шұбар күзен

1. Шұбар күзеннің биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Шұбар күзеннің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Шұбар күзеннің ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Шұбар күзеннің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Шұбар күзеннің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

8 - тақырып. Сілеусін.

1. Сілеусіннің биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Сілеусіннің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Сілеусіннің ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Сілеусіннің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Сілеусіннің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

9 - тақырып. Шағыл мысығы.

1. Шағыл мысығының биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Шағыл мысығының жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Шағыл мысығының ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Шағыл мысығының таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Шағыл мысығының көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

10 - тақырып. Жанат тәрізділер.

1. Жанат тәрізділердің биологиясын оқып білу

1 - тапсырма. Жанат тәрізділер жүйеленуін меңгеру

2 - тапсырма. Жанат тәрізділер ерекшеліктерін оқып білу

3 - тапсырма. Жанат тәрізділер таралуын оқып білу

4 - тапсырма. Жанат тәрізділер көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

11 - тақырып. Сасық күзен

1. Сасық күзеннің биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Сасық күзеннің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Сасық күзеннің ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Сасық күзеннің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Сасық күзеннің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

12 - тақырып. Теңіз арыстандары.

1. Ескекаяқтылар отряды. Итбалықтар (теңіз арыстандары) биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Теңіз арыстандарының жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Теңіз арыстандарының ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Теңіз арыстандарының таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Теңіз арыстандарының көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

13 - тақырып. Морждар

1. Морждардың биологиясын оқып білу.

1 - тапсырма. Морждардың жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Морждардың ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Морждардың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Морждардың көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

14 - тақырып. Теңіз пілі

1. Ескекаяқтылардың биологиясын оқып білу (Теңіз пілі).

1 - тапсырма. Теңіз пілінің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Теңіз пілінің ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Теңіз пілінің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Теңіз пілінің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

15 - тақырып. Дельфинде.р

1. Кит тәрізділердің биологиясын оқып білу. Дельфиндер тұқымдасы.

1 - тапсырма. Дельфиндердің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Дельфиндердің ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Дельфиндердің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Дельфиндердің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

16 - тақырып Ет тұмсықтылар

1. Ет тұмсықтылардың биологиясын оқып білу . Піл тәрізділер отряды.

1 - тапсырма. Ет тұмсықтылардың жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Ет тұмсықтылардың ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Ет тұмсықтылардың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Ет тұмсықтылардың көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

17 - тақырып. Зебра

1. Тақ тұяқтылардың биологиясын оқып білу (зебра).

1 - тапсырма. Тақ тұяқтылардың жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Тақ тұяқтылардың ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Тақ тұяқтылардың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Тақ тұяқтылардың көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

18 - тақырып. Лама.

1. Жұп тұяқтылардың биологиясын оқып білу (лама).

1 - тапсырма. Ламаның жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Ламаның ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Ламаның таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Ламаның көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

19 - тақырып. Шошқалар.

1. Жұп тұяқтылардың биологиясын оқып білу (шошқалар)

1 - тапсырма. Шошқалардың жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Шошқалардың ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Шошқалардың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Шошқалардың көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

20 - тақырып. Бегемоттар.

1. Жұп тұяқтылардың биологиясын оқып білу ( су сиыры)

1 - тапсырма. Бегемоттардың жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Бегемоттардың ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Бегемоттардың таралуын оқып білуң

4 - тапсырма. Бегемоттардың көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

21 - тақырып. Құдыр

1. Жұп тұяқтылардың биологиясын оқып білу (құдыр).

1 - тапсырма. Құдырдың жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Құдырдың ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Құдырдың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Құдырдың көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

22 - тақырып. Еліктер

1. Жұп тұяқтылардың биологиясын оқып білу (еліктер).

1 - тапсырма. Еліктердің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Еліктердің ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Еліктердің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Еліктердің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

23 - тақырып. Бұғылар

1. Жұп тұяқтылардың биологиясын оқып білу (бұғылар).

1 - тапсырма. Бұғылардың жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Бұғылардың ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Бұғылардың таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Бұғылардың көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

24 - тақырып. Ашамүйізділер

1. Жұп тұяқтылардың биологиясын оқып білу (Ашамүйізділер).

1 - тапсырма. Ашамүйізділердің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Ашамүйізділердің ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Ашамүйізділердің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Ашамүйізділердің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

25 - тақырып. Ергежейлі бөкендер

1. Жұп тұяқтылардың биологиясын оқып білу (Ергежейлі бөкендер).

1 - тапсырма. Ергежейлі бөкендердің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Ергежейлі бөкендердің ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма. Ергежейлі бөкендердің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Ергежейлі бөкендердің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

26 - тақырып. Сиыр тәрізді бөкендер.

1. Жұп тұяқтылардың биологиясын оқып білу (Сиыр тәрізді бөкендер).

1 - тапсырма. Сиыр тәрізді бөкендердің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Сиыр тәрізді бөкендердің ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма Сиыр тәрізді бөкендердің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Сиыр тәрізді бөкендердің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

27 - тақырып. Су текелері

1. Жұп тұяқтылардың биологиясын оқып білу (Су текелері).

1 - тапсырма. Су текелерінің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Су текелерінің ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма Су текелерінің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Су текелерінің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

28 - тақырып. Қарақұйрықтар

1. Жұп тұяқтылардың биологиясын оқып білу (Қарақұйрықтар).

1 - тапсырма. Қарақұйрықтардың бөкендерінің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Қарақұйрықтардың бөкендерінің ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма Қарақұйрықтардың бөкендерінің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Қарақұйрықтардың бөкендерінің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

29 - тақырып. Киіктер

1. Жұп тұяқтылардың биологиясын оқып білу (киіктер).

1 - тапсырма. Киіктердің бөкендерінің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Киіктердің бөкендерінің ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма киіктердің бөкендерінің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Киіктердің бөкендерінің көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)

30 - тақырып. Қойлар

1. Жұп тұяқтылардың биологиясын оқып білу (қойлар).

1 - тапсырма. Қойлардың бөкендерінің жүйеленуін меңгеру.

2 - тапсырма. Қойлардың бөкендерінің ерекшеліктерін оқып білу.

3 - тапсырма Қойлардың бөкендерінің таралуын оқып білу.

4 - тапсырма. Қойларың көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

Ұсынылған әдебиеттер: негізгісі (1-9), қосымша (10-12)
Білім алушылардың өзіндік жұмысының аясында дәрістердің жоспары

БӨЖ орындауда әдістемелік нұсқаулар.

Студенттер БӨЖ орындаған кезде кітапханаларға бару керек, осы пән бойынша өзінше кітаптармен жұмыс істеу қажет. Студенттердің өзіндік жұмысының қорытындысы жазбаша түрде болуы керек және де сабақ үстінде талқылануы мүмкін. Сұрақтардың қойылуы студенттің дайындық дәрежесін көрсетеді. Сұрақтардың жартысы студенттердің ауызша дайындалуын қарастырады. Кейбір сұрақтарға кестелер толтыру арқылы жауап беред. Студенттердің жұмыстары олардың орындаған өздік жұмыстарының барлық түрін қамти келе бағаланады.

5. БӨОЖ және БӨЖ мазмұны

№	БӨОЖ		БӨЖ
	Аудиториялық	Аудиториядан тыс
1	Кемірушілер отряды. Қоянтәрізділер тұқымдасы	Шақылдақтар	Қоянтәрізділер
2	Кемірушілер отряды. Жайра тәрізділер тұқымдасы	Жайра тәрізділер	Шошқалар
3	Кемірушілер отряды. Тышқандар тұқымдасы	Шиншиллалар	Құндыз тәрізділер
4	Кемірушілер отряды. Атжалмандар тұқымдасы	Егеуқұйрықтар Бамбук тәрізді егеуқұйрықтар	Көртышқандар
5	Жыртқыштар отряды. сусарлар тұқымдасы. ашық түсті күзен туысы	Ақ тышқандар	Ақкіс
6	Жыртқыштар отряды. Сусарлар тұқымдасы. Құндыздар туысы	Сібір күзені	Сарғыш күзен
7	Жыртқыштар отряды, сусарлар тұқымдасы. Бұлғын туысы	Құну	Перевязка
8	Жыртқыштар отряды Қорқау қасқырлар тұқымдасы	Дала мысығы	Сілеусін
9	Жыртқыштар отряды қарақал тұқымдасы	Манул	Шағыл мысығы
10	Жыртқыштар отряды қар барсы тұқымдасы	Гепард	Енотовые
11	Жыртқыштар отряды. Балжегілер туысы	Борсықтар	Сасық күзендер
12	Жыртқыштар отряды вивер тұқымдасы	Жолбарыс	Теңіз арыстандары
13	Ескекаяқтылар отряды	Құлақты итбалықтар	Моржды итбалықтар.
14	Жұптұяқтылар отряды	Пекарий тұқымдасы	Кабарожьи
15	Тақ тұяқтылардың	Жабайы есек	Зебра

6. 
   Бағалау әріп баламасы, балл және пайызбен көрсетілген.
   

Бағалаудың әріп баламасы	Баллдың сандық баламасы	Пайыз мөлшері	Дәстүрлі жүйемен бағалау
А А-	4,0 3,67	95 – 100 90 – 94	Өте жақсы
В+ В В-	3,33 3,0 2,67	85 – 89 80 – 84 75 - 79	Жақсы
С+ С С- Д+ Д	2,33 2,0 1,67 1,33 1,0	70 – 74 65 – 69 60 – 64 55 – 59 50 - 54	Қанағаттарлық
Ғ	0	0 - 49	Қанағаттарлықсыз
I	NA		Аяқталмаған
P		өтті	Пәнді өтті

«Жануарлар систематикасы» пәнінің емтихан сүрақтары

1. 
   «Жануарлар систематикасы» пәні және міндеттері.
   
2. 
   Қоянтәрізділер (щақылдақтар, қоянтәрізділер) тұқымдасының жүйеленуі
   
3. 
   Сусарлар тұқымдасының көбею жылдамдығы және мезгілдері.
   

4. Тиіндер тұқымдасының жүйелену сипаты.

5. Жыртқыштар отярыдының, иттер тұқымдасының сипаттамасы.(иттер, түлкілер, қасқырлар туысы).

6. Сусарлар тұқымдасының таралуы және мекендейтін жерлері.

7. Сусарлар туысының жүйелену сипаты.

8. Иттер тұқымдасының халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы.

9. Сайғақтардың немесе киіктердің таралу ареалы және мекендейтін жерлері.

10. Қоянтәрізділердің көбеюі және өсіп дамуы.

11. Иттер тұқымдасының қоректену әдістері.

12. Жұптұяқтылар отряды, еліктер, құдырлар тұқымдасының сипаттамасы.

13. Қоянтәрізділердің халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?

14. Иттер тұқымдасының таралуы және мекендейтін жерлері.

15. Аюлар тұқымдасының жүйелену сипаты.

16. Жұптұяқтылар отряды, ергежейлі бөкендер тұқымдас тармағының жүйелену сипаты.

17. Жанат тәрізді ит тұқымдасының қоректену әдісі, таралуы ареалы қандай?

18. Мысық тәрізділер тұқымдасының жүйелену сипаты.

19. Кемірушілер отряды, тышқан тәрізділер тұқымдасының жүйелену сипаты.

20. Иттер тұқымдасының көбеюі және өсіп дамуы қалай жүреді?

21. Қуысмүйізділер тұқымдасының таралу ареалы және мекен ететін жерлері.

22. Кемірушілер отрядының таралуы және мекендейтін жерлері.

23. Жұптұяқтылар отряды, сиыр тәрізді бөкендер тұқымдас тармағының сипаттамасы.

24. Сусарлардың қоректену әдісі.

25. Ескекаяқтылар тұқымдасының жүйелену сипаты, таралу ареалы.

26. Мысықтәрізділер тұқымдасының халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы.

27. Жылқылар тұқымдасының көбеюі және өсіп дамуы.

29. Кемірушілердің көбеюі және өсіп дамуы.

30. Ескекаяқтылар отряды, морждар тұқымдасына сипаттама беріңіздер.

31. Мүйізтұмсықтылар, тапирлардың көбеюі мен өсіп дамуы.

32. Кемірушілердің халық шаруашылығына тигізетін экономикалық шығыны қандай?

33. Тышқандар тұқымдасының көбеюі және сан алуандығы.

34. Мысық тәрізділердің көбеюі және өсіп дамуы.

35. Татұяқтылар отрядының, жартымүйізділер тұқымдасының жүйелену сипаты.

36. Тышқантәрізділердің көбеюі және өсіп дамуы

37. Жұптұяқтылар отрядының сипаттамасы.

38. Жыртқыштар отрядының жүйелену сипаты.

39. Мүйізтұмсықтылардың көбеюі және өсіп дамуы

40. Жұптұяқтылардың таралуы және мекен ететін жерлері.

41. Жұптұяқтылар отряды, күйісқайыратындар отряд тармағының таралуы және мекен ету аймағы.

42. Иттер тұқымдасы, түлкілер туысының жүйелену сипаты.

43. Жұптұяқтылардың жыныстық нышандары.

44. Жыртқыштардың қоректену ерекшеліктері.

45. Шошқалар тұқымдасының таралу ареалы

46. Елік тәрізділер тұқымдасының жүйелену сипаты.

47. Қарақұйрықтардың көбеюі мен өсіп дамуы.

48. Жанат тәрізділердің таралу ареалы және мекендейтін жерлері.

49. Жұптұяқтылардың халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы?

50. Нағыз итбалықтар, құлақты итбалықтар тұқымдасының жүйелену сипаты.

51. Құндыздар тұқымдасының таралуы және саны.

52. Дельфиндер тұқымдасының сипаттамасы.

53. Атжалмандар тұқымдасының сипаттамасы

54. Киттәрізділердің ескекаяқтылардан қандай айырмашылығы бар?

55. Тақтұяқтылардың көбеюі мен өсіп дамуы.

56. Қасқырлар тұқымдасының жүйелену сипаты.

57. Шақылдақтар тұқымдасының көбеюі мен өсіп дамуы.

58. Жұптұяқтылардың өндірістік және экономикалық маңызы қандай?

59. Киттәрізділер отрядының жүйеленуі.

60. Жылқылар тұқымдасының көбеюі мен өсіп дамуы.

61. Жұптұяқтылардың қоректену. Жұптұяқтылардың экологиясы.

62. Құндыз тұқымдасының жүйеленуі.

63. Ескекаяқтылардың таралу ареалы және мекен ететін жерлері.

64. Аюлар отрядының сипаттамасы (ерінді аю, көзілдірікті аю).

65. Құну, балжегіштер, ақкістер туысының сипаттамасы

66. Ескекаяқтылардың экологиясы және этологиясы.

67. Жұптұяқтылар отряды, ашамүйізділер тұқымдасының сипаттамасы.

68. Бегемоттар тұқымдасының жүйелену сипаты.

69. Қуысмүйізділердің өндірістік және халық шаруашылығындағы маңызы қандай?

70. Қоянтәрізділердің таралу ареалы және мекендейтін жерлері.

71. Күйісқайыратындар отряды тармағы, еліктер тұқымдасының жүйелену сипаты .

72. Итбалықтардың өндірістік және тәжірибелік маңызы.

73. Тақтұяқтылар отрядының миграциясы.

74. Шақылдақтардың қоянтәрізділерден қандай айырмашылығы бар?

75. Нерпаның өндірістік және тәжірибелік маңызы қандай?

76. Күйісқайыратындар отряд тармағының, текелер мен қойлар тұқымдасының жүйелену сипаты.

77. Тапир тұқымдасының сипаты.

78. Сүйелтабандылардың өндірістік және тәжірибелік қандай маңызы бар?

79. Күйісқайыратындар отряды тармағы, қылышмүйізділер тұқымдас тармағының жүйелену сипаты.

80. Бұлан тұқымдас тармағының таралу ареалы және мекен ету аймағы.

81. Қарақұйрықтар тұқымдасының өндірістік және тәжірибелік маңызы.

82. Күйісқайыратындар отряд тармағының, бұқалар тұқымдас тармағының жүйелену сипаты қандай?

83. Нағыз бұғылар тұқымдас тармағының жүйелену сипаты.

84. Бұқалар тұқымдасының өндірістік және халық шаруашылығындағы маңызы қандай?

85. Қасқырдың қорқау қасқырдан қандай айырмашылығы бар?

86. Киіктер тұқымдас тармағының жүйелену сипаты.

87. Қуысмүйізділер тұқымдасының өндірістік және халық шаруашылығындағы маңызы қандай?

88. Жұртұяқтылардың тақтұяқтылардан қандай айырмашылығы бар?

89. Ергежейлі бөкендер тұқымдас тармағының жүйелену сипаты

90. Дельфин тәрізділер тұқымдасының таралу ареал және мекен ететін жерлері