ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені (ПОӘК)
Систематикасы (жүйеленуі)
жүктеу/скачать 3,49 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сипаттамасы
- 1 Модуль Кеміргіштер, ж ыртқыштар, е скекяқтылар отрядының систематикасы 10 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Мысық тәрізділер тұқымдасы ( Felidaе)
- Дәріс жоспары
- Орман мысығы – Felinae silvestris
- Дала мысығы - Felinae Lybica.
- Шағыл мысығы-Felinae margarita.
- Қамыс мысығы -Felinae chaus
- Манул- Felinae manul
Систематикасы (жүйеленуі): Қазақстанда келесі түрлерін жаратады. Орташа орыс - Mustela erminea aestiva тобылдық- M. е. tobolica Алтайлық- М. е. iytnani Ферғандық- М. е. ferghanae , Жетісулық- М. е. shnitnikovi .
Ақкіс Шұбар күзен 
Тайра Дақты күзен 
Құну Сипаттамасы: денесі жінішке біркелкі. Мойны қысқа және жуан. Құлақтары кең домалақтау, сыртқы жиегі 2, аяқтары қысқа, 5 бармақты, бармақ аясында түк пен қапталған жарғақтары бар табаны сүйелдерінен басқасы түкті келеді. Құйрығы денесінің 3/4 бөлігіндей, жүні қысқа, денесіне біркелкі шыққан. Жаз мезгілінде жаны, арқасы, басының жоғарғы жағы коңыр. Сұрақтар: Жыртқыштар отряды, сусар тұқымдасына сипаттама беріңдер. Жүйеленуін атаңыздар. Халық шаруашылығында маңызы қандай? Көбеюі мен өсіп – дамуы қалай жүреді? Әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10 – 12 (қосымша). 1 Модуль Кеміргіштер, жыртқыштар, ескекяқтылар отрядының систематикасы 10 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Мысық тәрізділер тұқымдасы (Felidaе) Дәріс жоспары: Мысық тәрізділер тұқымдасына сипаттама. Мысық тәрізділер тұқымдасының систематикасы, таралуы, көбеюі, халық шаруашылығындағы маңызы. Жыртқыштар отряды, мысық тәрізділер тұқымдасына қысқаша сипаттама. Тұқымдасты екі тұқымдас тармағына, төрт туысқа және отыз жеті түрге ажыратады. Мысық тәрізділер – жыртқыштардың ішіндегі өздерінің жемтіктерін баспалап, қарауылдап, сирек аңдып аулаудан ең жақсы әдістенген жануарлардың бірі болып табылады. Денесінің ұындығы 50 -ден 380 см-ге дейін, құйрығы 10-нан 114 см, салмағы 1,5-тен 275 кг арылығында болады. Жыртқыш тістері ұзын, майысқан. Азу тістері өткір және кескіш болып келеді. Барлық мысық тәрізділер жер үсті өмір салтымен өмір сүреді. Олар орман, сирек шөл даланы, саванналар мен тауларды мекендейді. Мысық тәрізділердің арасында жақсы жылдам жүгіретіндері де кездеседі. Олардың барлығы бармақтарымен жүреді. Тек жануарлармен ғана қоректенеді. Көбінесе дараланып немесе топтап, ал арыстандар 20 дараға дейін немесе одан да көп топтармен өмір сүреді. Буаз болу кезеңі 55-270 тәулікке дейін созылады. Балалары соқыр және әлсіз болып туылады. Көп түрлерінің аналықтары 12-15 айдан кейін жыныстық есейеді. Өмір сүру ұзақтығы 30 жыл. 
Орман мысығының суреті Орман мысығы – Felinae silvestris, кейде еуропалық немесе жабайы мысық деп те атайды. Сыртқы келбеті бойынша кәдімгі сұр мысыққа ұқсайды. Дене тұрқы 75-80 см, құйрығы 30-34 см, салмағы 6 – 10 кг шамасында. Батыс Еуропа, Шотландия, Кіші Азияда, Кавказда таралған. Орман мысығы таулы орманда және аралас ормандарда өмір сүреді. Буаз болу мерзімі 63-68 тәулікке созылады. 3-8 жас мысық туады. 9- 11 күнде өсіп жетіледі. Дала мысығы- Felinae Lybica. Сыртқы көрінісі бойынша үй мысығына ұқсайды, сәл ғана үлкендеу және реңі басқа. Дене тұрқы 63-70 см, құйрығы сұр-сарғыштау 23-33 см. Қысқы жүнінің жалпы реңі арқасы мен жанында қара дақтары бар сұрғылтым-сарғыш. Құйрығында бірнеше қара сақиналары бар. Таралу ареалы: Орташа және Орталық Азия, Қытай, Армения, Орал, Қазақстан. Қара сексеуіл өсетін құмды шөлдерде, сазды көлдері бар бұталы жазықтықтарда мекендейді. Негізінен ұсақ тышқандармен, ондатрмен, қосаяқтармен және т.б. қоректенеді. Шағылысу мерзімі –қаңтар-наурыз айларында өтеді. 5-10 жас мысық туады. Шағыл мысығы-Felinae margarita. Мысық тәрізділерге жататын түр. Шағыл мысығы негізінен Арабия, Синай түбегінде, Сахараның солтүстігі мен Пәкістанның құмды жерлерінде кездеседі. Ал Қазақстанда Маңғыстау түбегінің бұйратты құмдары мен шағылдарында және Қызылқұмды мекендейді. Дене тұрқы 40-52 см, салмағы 1,3-3,4 кг. арқасы мен бүйірі құм тектес сарғыш, денесінде айқын емес қара жолақтары болады. Құйрығының ұшы қара қоңыр. Құлағы үшбұрышты, самай сақалы жақсы көрініп тұрады. Табандарындағы тарақ тәрізді қалың қылшықтары олардың құмда еркін жүруіне мүмкіндік береді. Қоңыс тепкен жерлерінде ін қазады, кейде түлкі, қарсақтың ескі індерін де пайдалана береді. Ұсақ кеміргіштермен (қосаяқтар, құмтышқандар), кейде бауырымен жорғалаушылармен, ұсақ құстармен және жәндіктермен қоректенеді. Корегін аулауға түнде шығады. Шағыл мысықтар ақпан-наурыз айларында шағылысып, аналығы сәуір-мамырда 2-5 (көбінесе 3) жас мысық туады. Құмды, шөлді аймақтарда тіршілік ететін болғандықтан аз зерттелген. Шағыл мысығының саны қай жерде болсын аз, Қазақстанда 1952-55 ж. оның 6 дарасы ұсталғаны туралы деректен басқа мәлімет жоқ. Республикада Үстірт және Ақтау-Бозашы қорықшыларында қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген. Қамыс мысығы-Felinae chaus. Басқа мысықтарға қарағанда ірілеу келеді, мөлшері 73-75 см аралығында, салмағы 16 кг дейін. Денесі салыстырмалы алғанда қысқа, аяқтары биік, құйрығы ұзын емес, құлағында кішілеу шашақтары немесе тұлымы бар. Өзен көл бойындағы қопалар мен тоғайларды мекендейді. Құм қояны кеміргіштер, су құстарымен қоректенеді. Жемін көбіне түнде аулайды. Жылына бір рет қаңтар-сәуір айларында мауығып, мамырда 3-5 мысық табады. 1,5 жасында жыныстық жағынан жетіледі. Қамыс мысығының терісі аса бағалы емес, сондықтан оның шаруашылық маңызы шамалы. Ауыл шаруашылықтарына зиян келтіреді. Манул- Felinae manul. Қысқа жуан аяқтары бар үй мысығына ұқсайды. Басы нығырлау келген, құлақтары домалақтанған, құйрығы өте жуан. Дене тұрқы 52- 65 см, құйрығының ұзындығы 21-25 см. Манул санаулы ғана, сол себептен қызыл кітапқа енгізілген. 
Пума Каталог: ebook -> umkd umkd -> Мамандығына арналған Сұлтанмахмұттану ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені umkd -> Қазақстан Республикасының umkd -> Қазақстан Республикасының umkd -> Студенттерге арналған оқу әдістемелік кешені umkd -> ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені 5В011700 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығына арналған «Ұлы отан соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиетінің тарихы (1941-1960)» пәнінен ОҚытушыға арналған пән бағдарламасы umkd -> «Балалар әдебиеті» пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар 2013 жылғы №3 басылым 5 в 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» umkd -> ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешенінің umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті umkd -> «Филология: қазақ тілі» мамандығына арналған жүктеу/скачать 3,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|