ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені (ПОӘК)
жүктеу/скачать 3,49 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Таралуы
- Систематикасы (жүйеленуі): морждар тұқымдасы – Odobenidae.
- 2 Модуль Жұптұяқтылар систематикасы 12 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Күйіс қайтармайтындар. Шошқа, пекарилер, бегемот тұқымдасы. Дәріс жоспары
- Систематикасы (жүйеленуі)
- Сипаттамасы : өзен шошқасы (potamochoerus) .
- Таралуы
- Халық шаруашылығындағы маңызы
- Қабан немесе жабайы шошқа (Sus scrofa)
- Көбеюі және өсіп дамуы
- Халық шаруашылығындағы маңызы
- Көбеюі және өсіп дамуы
- 2 Модуль Жұптұяқтылар систематикасы 13 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Күйіс қайтаратындар отряд тармағы. Құдыр, Бұғы тұқымдастары
Сипаттамасы: оларда редукцияланған болса да құлақ қалқандары сақталған. Артқы ескектері табан жағында бүгіледі, олар денесін ұстап тұруға негізделген. Алдыңғы ескектері үлкендеу келеді. Көлемдері үлкен, денесінің ұзындығы 3,8 м-ге дейін жетеді. Таралуы: солтүстік жартышарда, тынық мұхитында. Көбеюі мен өсіп дамуы: буаз болу мерзімі 360 тәулікке дейін созылады, тым ұзаққа созылу себебі эмбрион буаз болу кезінде жетіле бастайды, кейін дамуы тежеледі немесе тоқтайды. Систематикасы (жүйеленуі): морждар тұқымдасы – Odobenidae. Ең ірі ескекаяқтылар. Тұқымдаста бір түр-морждар. Сипаттамасы: ересек аталықтардың денесінің ұзындығы 300-450 см-ге. жетеді, салмағы 1,5 т шамасында. Аналықтарының дене мөлшері кішірек. Денесінің ұзындығы 265-365 см., салмағы 700-800кг. аталықтарының жыртқыш тістері жуан және ірі. Тұмсығы қысқа және өте жалпақ. Терісі өте қалың. Түкті жамылғысы сирек, кей кезде болмайды. Түктерінің түсі жирендеу. Таралуы: Атлантика, Солтүстік мұзды мұхит, Беринг теңізі. Көбеюі және өсіп дауы: баяу көбейеді. Жыныстық жағынан 6 жасында жетіледі. Сәуір – мамыр айында шағылысады. Көбі 3 немесе 4 жылда бір ұрпақ туады. Сұрақтар : 1. Жыртқыштар отряды, ескекаяқтылар тұқымдасына сипаттама беріңіздер. 2. Жүйеленуін атаңыздар 3. Халық шарашылығындағы маңызы қандай? 4. Көбеюі мен өсіп дамуы қалай өтеді? Әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)
Шошқа тұқымдасының қысқаша сипаттамасы. Шошқа тұқымдасының систематикасы, таралуы, көбеюі, халық шаруашылығындағы маңызы. Пекарий тұқымдасына сипаттама, систематикасы, таралуы, көбеюі, халық шаруашылығындағы маңызы. Бегемоттар тұқымдасының сипаттамасы, систематикасы, таралуы, көбеюі, халық шаруашылығындағы маңызы.
Отряд тұяқтыларды біріктіреді, үшінші, төртінші бармақтары дамып келеді, олардың арасында аяқтарының осі өтеді. Басқа жанындағы бармақтар (көп түрінде екеу) әлсіз дамыған және ортаншы бармағынан жоғары орналасқан. Барлық бармақтарының аяққы қабыршақтары тұяқпен қапталған. Күйіс қайтармайтындар 3 тұқымдасты біріктіреді: шошқа (suidae), пекарилер (tayassudae), бегемот (hippopotamidae), 8 туыс, 12 түрге біріктіреді. Шошқалылар тұқымдасы (suidae). Бас сүйегі сүйір, ұзын, төменгі жағында жер қопаратын сүйек өсіндісі бар, тұмсығы тақыр. Аяқтарында жан бармағы жақсы жетілген 4 бармақты. Жыртқыш тістері үлкен, жоғарғы тістері бүгілген, азу тістері дөңестеу. Қарны жай қарын, қосымша бөлімдері бар. Тұқымдаста 9 түр бар, олар 5 туысқа біріктірілген. Сипаттамасы : өзен шошқасы (potamochoerus) . Бұл жануарлар өте әдемі болады. Жүнінің түсі ашық жирен, арқасында ақ жолақты, тұмсығында ақ түктері бар және құлағында ұзын шашағы бар. Жыртқыш тістері онша ұзын емес, бірақ өткір. Дене тұрқы 100-150 см, биіктігі 55-80 см, салмағы 80 кг. Аталықтарының көздері мен тұмсығының арасында сүйек өскіні болады. Таралуы : Африкадан оңтүстік Сахараға дейін және Мадагаскар аралын мекендейді. Бұталы және орман даланы мекендейді. Көбеюі және өсіп дамуы: буаз болу ұзақтығы 130 тәулік. Орташа мөлшерде 4 ала жолақты торай әкеледі. Халық шаруашылығындағы маңызы: жабайы және үй жануарларына шабады. Отармен жүреді, жорыққа түнде шығады және өте сақ. 
1- Украиндік ақ шошқа, 2- вьетнамдық салпан қарын, 3- йоркшиндік Қабан немесе жабайы шошқа (Sus scrofa) – ең көп таралған түр. Сипаттамасы: Дене тұрқы 130-175 см, биіктігі 100 см-ге дейін, салмағы 60-тан 150 кг аралығында. Басы өте үлкен, сүйірленген. Құлақтары ұзын және кең, көздері кішкентай, тұмсығы таңқиған. Денесі серпімді қылшықпен қапталған, ал қыста ұзынырақ және қалың түбітті. Арқасында қылшықтары тарақты. Таралуы: Еуропаның барлық солтүстік бөлігін Скандинавияның жарты аралын, Ладож көлін, Калуж және Туль облыстарын Азия мен Африка, Мадагаскар, Жаңа Гвинея және т.б. мекендейді. Көбеюі және өсіп дамуы: аналықтары шағылысуға бірінші рет екінші жылы ғана түседі 18-20 айлығында, ал аталықтары 4 немесе 5 жылы түседі. Аналықтарының жыныстық жетілу 8-10 айларында, ал аталықтары 18-20 айларында жетіледі. Шошқалардың жаппай шағылысуы наурыз-мамыр айларына сәйкес келеді. Торайларының саны 4-10 шамасында. Халық шаруашылығындағы маңызы: негізі аңшылардың- өндірістік жануары. Сақалды шошқа (Sus harbatus). Сипаттамасы: дене мөлшері қабан сияқты 100-160 см, салмағы 100 кг шамаасында. Өзінің атауын беткі бөлігін ауызынан құлағына дейінгі аймақты алып тұрған ашық түсті ұзынырақ қылшығы үшін алды. Денесі сирек қылшықпен қапталғандай, арасынан сұр немесе сұр-қызғылт терісі көрінеді. Бетінде көздері мен жыртқыш тістерінің арасында сүйелдері бар, ол әсіресе аталықтарында жақсы дамыған. Таралуы: Малакка жарты аралында, Суматра, Ява, Индонезия аралдарында 6 түраралығы кездеседі. Тропикалық және бұталы жерлерді мекендейді. Көбеюі және өсіп дамуы: жыныстық жағынан жетілуі 17-19 айлығында байқалады. Буаз болу мерзімінің ұзақтығы 171-175 тәулік. Жыл ішінде көбейе береді. 2-8 торай туады. Халық шаруашылығындағы маңызы: негізі аңшылардың- өндірістік жануары. Пекарий тұқымдасы (Tayassudae) Сипаттамасы: Пекарилер шошқалардан денесінің мөлшері жағынан кіші, дене тұрқы 115 см дейін, бойы 55 см, салмағы 30 кг дейін. Қарны 3 бөліктен тұрады., алдыңғы бөлігінде шұжық тәрізді қаптары болады. Шошқаларға қарағанда артқы аяқтарында 3тұяқтары бар және екеуі толық немесе жартылай өседі. Жоғарғы жақ жыртқыш тістері төмен қарай қаратылған, олар үшқырлы, мықты келеді. Барлығы 38 тісі бар. Арқасының артқы бөлігінде мускус тәрізді секрет бөлетін бездері болады. Басы үлкен, мойны қысқа, көздері ұсақ. Қылшықтары қалың, қарақұсының тұсында және мойнында, арқа тұсында ұзынырақ болады. Таралуы: Америка, Мексикада кездеседі. Әртүрлі ормандарды және бұталы жерлерді мекендейді. Көбеюі және өсіп дамуы: аналықтары 8-8,5 айларында жыныстық жетіледі, ал аталықтары 11-11,5 айларында жыныстық жетіледі. Буаз болу мерзімі 142-149 тәулік. 2-4 торай туады. Халық шаруашылығындағы маңызы: негізі аңшылардың- өндірістік жануары, еті деликатес есебінде жүреді. Бегемоттар тұқымдасы (Hippopotamidae). Сипаттамасы: денесі біліктей массивті келеді. Аяқтары қысқа жуан, 4 бармақтары болады, олардың өзінше бір тұяқтары арасы жарғақпен қосылған. Басы мойынсыз келеді, үлкен. Дене тұрқы 400-420 см., бойы 165 см., салмағы 3000-3200 кг. Терісі түкті жамылғымен қапталмаған. Тек беткі бөлігінде және құйрығынының ұшында қатты темірге бай оның кеуіп кетуінен сақтайтын қылшықтар бар. Ауыз қуысы кең, жақты орасан зор, сирек орналасқан тістермен қаруаланған. Таралуы : Орталық және Шығыс Африкада кездеседі. Бегемоттар –қоғамдық жануарлар. Бегемоттардың тобы 20-30 балалары бар аналықтардан тұрады және аталықтары белгілі бір аймақтың жиегін алады. Көбеюі және өсіп дамуы: 9 жасында аналықтары, ал 7 жасында аталықтары жыныстық жағынан жетіледі. Буаз болу мерзімі 240 тәулік, тек бір ғана бегемотты туады. Халық шаруашылығындаы маңызы: етін тамаққа пайдаланады. Су сиырының терісі және жыртқыш тістері құнды шикізат көзі болып табылады. Сұрақтар : 1. Жұптұяқтылар отрядына, тұқымдасына шошқаларға, пекарларға, бегемоттарға сиптаттама беріңдер. 2. Жүйеленуін атаңыздар. 3. Халық шаруашылығындағы маңызы қандай? 4. Көбеюі мен өсіп дамуы қалай өтеді? Әдебиеттер : 1-9 (негізгісі), 10-12 (қосымша)
Жұптұяқтылар отряды. Күйіс қайтаратындар отряд тармағына қысқаша сипаттама. Күйіс қайыратындар отряд тармағының систематикасы, таралуы, көбеюі, маңызы. Құдыр, Бұғы тұқымдасытарының сипаттамасы, систематикасы, таралуы, көбеюі, халық шаруашылығындағы маңызы. Күйіс қайтаратындар отряд тармағы 6 тұқымдасты, 76 туысты 180 түрге біріктіреді.
Құдыр тұқымдасы (Moschidae) Бұғылар тұқымдасы (CERVIDAE) Су бұғылар тұқымдас тармағы (Hydropotinae); Нағыз бұғылар тұқымдас тармағы (Cervinae); Еліктер тұқымдас тармағы (Capreolinae); Бұлан тұқымдас тармағы (ALcinae) Бұғы тұқымдасы (Tragulidae) 2 туысты 4 түрімен біріктіреді. 
Сипаттамасы: Бұғылар – қоянның көлеміндей ғана ұсақ жануарлар. Асқазаны үш бөлімнен тұрады.(қатпаршақ жоқ). Алдыңғы аяғы артқы аяқтан біраз қысқарақ. Аяқтары 4 тұяқты. жүктеу/скачать 3,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|