ПӘннің ОҚу жұмыс бағдарламасы (оқу-әдістемелік материалдар)

MnO₂ (қышқылдық қасиет) +BaO(негіз)→BaMn⁴O₃(гаусманит)

Mn-2e^-→Mn²⁺ ↑ ↑ ↑ ↑ ↑ □ □ □ □

sp³ -гибридтелу, координациялық сан 4, sp³d² - гибридтелу, координациялық сан 6.

Өзін-өзі тексеру сұрақтар:

1.Перманганаттың реакция ортасына байланысты т.д. өзгеруі

2.Марганецтің тотығу дәрежесіне байланысты оксидтерінің, гидроксидрерінің қасиеттерінің өзгеруі

3.Рений қосылыстарын алу, қасиеттері.

r⁰ 0,127 0,139 0,140 болғандықтан, W ,Мо қасиеттері ұқсас. Т_б 1875 2620 3395 ⁰C.

γЭ³⁺/Э = -0,744 ( хром) -0,20 - ( молибден) Алу:Хлористый железняк (хромит) FeO^.Cr₂O₃ ,қорғасын хроматы PbCrO₄ MoS₂ молибден жылтыры; CaWO₄-шеелит, PbWO₄-штольцит, Fe₄Mn_1-x WO₄, WS₂ ; Тұздарының балқымасы→^эл-з Э ; Э₂О₃+C карботермия, ( АІ, мырыш), металлотермия. Қара металлургияда қолданылады, феррохром, ферромолибден. Таза металлдары Э₂О₃+Al, H₂→ 2Э + АІ₂ О₃ , Н₂ О;

Қасиеттері:Бұл металлдардың сыртында жұқа оксид қабаттары болғандықтан (Cr₂O₃ , WO₃, MoО₃ ) элементтер инертті, яғни суда, ауада өзгеріске ұшырамайды, оксидтік қабатты еріткен соң реакцияға түседі. Э(Cr, Mo ) + HCl (H₂SO₄)→ ЭCl₃+H₂ Қышқылдар қоспасында жақсы ериді, егер бір қышқыл тотықтырғыш болса: Э+HNO₃+HF→H₂[ЭF₈]+NO₂+H₂O ; Э+ O₂→ Cr₂O₃ , MoО₃, WO₃ .

Қосылыстары:+2, +3, +4, +6 т.д. сәйкес қосылыстары бар – хромда: CrO, Cr₂О₃, СrО₂, СrО₃ Мо +4, +5, +6. МоО₂, МоО₅, МоО₃,W +4, +6: WO₂ , WO₃ ;

(NH₄)₂ Cr₂O₇ →^t0 Cr₂О₃ +N₂+H₂O ; Молекула ішіндегі ТТР: Cr(ОН)₃ ↓ , соңдықтан жанама жолмен алады CrCl₃+3NaOH→… ; Cr₂(SO₄)₃ + 6NH₄OH→ Cr(ОН)₃ +(NH₄)₂SO₄

CrO-қара негіздік оксид Cr₂О₃ СrО₃

Cr(ОН)₂ сары амф. Cr(ОН)₃ НсrO₂ H₂CrО₄

CrОН)₃ ↓+3HCl→ ; Cr(ОН)₃ ↓+3NaOH→ CrCl₂+2NaOH→ ЭO₃ алу: W, Мо+O₂→^t0 ЭO₃ ( Вольфрам, молибден),

ал хром - СrО₃ алынбайды, оны K₂ Cr₂O₇+H₂SO₄конц.→ K₂ SO₄ + 2СrО₃(қызыл кристалл)+H₂O ; ЭO₃+H₂O→↓ H₂CrО₄-хром қышқылы; ↓ H₂МоО₄ – молибден қышқылы; ↓ H₂WО₄ –вольфрам қышқылы күші әлсірейді, әлсіз қышқылдар : Тұздары : CrО₄^2- сары , МоО₄^2-, WО₄^2- - түссіз, хромат, молибдат, вольфрамат.

Н₂CrО₄ + H₂O₂→ H₂O+ CrО₅(СrО₃+O₂) пероксид, көк 2H⁺ + CrО₄^2- → CrО₅ + H₂O O₂^2- + 2е^- → О^2- O₂^2- - 2е^- → О₂⁰

W, Мо изополиқышқылдар, гетерополиқышқылдар түзеді: (NH₄)₆Mo₇O₂₄; Na₁₀W₁₂O₄₁ (NH₄)₃(PMo₁₂O₄₀)- аммонийдің фосфомолибдаты. [(NH₄)₃(PMo₃O₁₀)₄] H₂ЭO₄ – қышқылдары; ЭO₂(OH)₂+HCl→ ЭO₂ Cl₂+2H₂O ЭO₂²⁺ - хромил, молибденил, вольфрамил ; SO₂Cl₂ - сульфурил CrО₂Cl₂ өзара ұқсас Э+Г₂→ ЭГ₃ ; Э + S → Э₂ S₃

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. Хромның тотығу дәрежесіне байланысты қосылыстарының қасиеттері

2. Элементтердің қышқылдарының қасиеттерінің өзгеруі, сәйкес тұздары

3. Қосылыстарының қолданылуы

Au –сары.

Cu₂O - куприт; (CuOH)₂CO₃ – малахит. Ag₂S -аргентин ; Ag-полиметалл кендерінде;

AuTe₂-кавалерит, самородный.

Алу: Cu₂S+2O₂→2CuO+SO₂ 2|2Cu+-2e-→2Cu2+

Пирометаллургия : O₂+4e^-→2O^2-

2SO₂+O₂↔2SO₃ ; Өндірістен шыққан күкіртті газды күкірт қышқылына айналдырады. SO₃+H₂O→H₂SO₄ , пирометаллургия нәтижесінде түзілген мыс оксиді күкірт қышқылымен әрекеттесіп, мыс сульфатын түзеді: CuO+H₂SO₄→CuSO₄+H₂O , бұл тұз ерітіндісінен гидрометаллургия (сулы тұз ерітіндісінің электролизі) арқылы мыс алынады. 2CuSO₄(ерітінді)→ ^эл-з Cu⁰+O₂+H₂SO₄

Қалдықсыз технология.

Қалған қалдықтарды (шлам) Ag, Au, Te, Se, т.б. алады.

Ag, Au. Ag, Au + NaCN→^ауаNa[Ag(CN)₂] , Na[Au(CN)₂]; 2Na[Au(CN)₂]+Zn→Na₂[Zn(CN)₄]+2Au –цементация деп аталады, алтынды мырышпен ығыстыру.

Е⁰_Э¹_/Э, в: 0,521 0, 799 1, 691

Е⁰_Э²⁺_/Э, в: 0, 337 - -

Е⁰_Э³⁺_/Э, в: - - 1, 50

E плюс мәні көп болған сайын тотықтырғыш ретінде күштірек. Т_б ~1000 ⁰С Электр өткізгіштіктері өте жоғары. Ауада: Cu ,Ag түсі өзгереді Ag₂S қара , СuS, яғни ауадан күкіртпен қосылып.

Қосылыстары: Э₂O: Cu₂O; Ag₂O; Au₂O

2Cu+O₂→ ^t0 Cu₂O; не күміс пен алтынды: 2 ЭOH → ^t0 Ag₂O, Au₂O + H₂O

AgOH болады→негіздік қасиет көрсетеді , CuOH, AuOH болмайды : Ag₂O; Au₂O + H₂O;

CuO, Au₂O₃ тұрақты 2Cu+O₂→2CuO;

2Au(OH)₃→ ^t0 Au₂O₃+3H₂O CuCl₂+2NaOH→Cu(OH)₂↓+2NaCl AuCl₃+3NaOH→Au(OH)₃↓+3NaCl

арқылы алып, гидроксидтерді айырады. Cu(OH)₂ және Au(OH)₃ амфотерлі ;

Cu(OH)₂ ↓+NaOH→ Na₂[Cu(OH)₄] Au(OH)₃↓+NaOH=Na[Au(OH)₄]

Тұрақсыз Cu₂O₃ алу үшін 2CuSO₄+2NaOH+H₂O₂→Cu₂O₃(гранатовокрасн.)+Na₂SO₄+H₂SO₄+H₂O

2|Cu²⁺-1e^-→Cu³⁺

1|O₂^2-+2e^-→2O^2-

Cu₂O₃ – күшті тотықтырғыш. Cu₂O₃ →^120С Сu₂O+O₂

|Cu³⁺+4e^-→2Cu⁺

|2O^2--4e^-→O⁰₂

Cu₂O₃ +6HCl→Cl₂+2CuCl₂+3H₂O

2Cu³⁺+2e^-→2Cu²⁺

2Cl^- -2e^-→Cl₂ , тотығу дәрежесі+1 тұрақты тек Ag⁺ Ag Г↓ белгілі: AgCl ЕК=10^-10;

AgBr ЕК =10^-13; AgI ЕК =10^-16 ; +2 т.д. тұрақты тек Cu²⁺ бірақ CuI₂ жоқ , +3 т.д. тұрақты Au³⁺ барлық галогенидтері бар, бірақ қыздырғанда AuГ₃→ ^t0 AuГ+Г₂ айрылады ;

Э+S→Cu₂S(CuS) бұл қосылыстар табиғатта да бар. Ag₂S, Ag₂Se, Ag₂Te түзеді,

ал 2Au+3S→Au₂S₃

Комплексті қосылыстар: [Ag(CN)₂]^- pK=21,1 [Ag(CN)₂]^-↔Ag⁺+2CN^- ;

K_тз = [Ag⁺][CN^-]²/[Ag(CN)₂]^- = 9×10^-22 [H+]=10^-11 моль/л ;

рН = -lg[H+] = -lg10^-11 = 11; pK = -lgK = - lg9×10^-22 = 22- lg9 = 21,1; [Cu(CN)₂]^- pK=16,0 [Ag(CN)₂]^- pK=21,1 [Au⁺(CN)₂]^- pK=38,3 [Au³⁺(CN)₄]^- pK=56,0 →тұрақтылық артады. [Ag(S₂O₃)₂]^3- күміс комплекстерінің ішіндегі маңыздысы (керектісі),

фотоматериалдарды бекіту үшін.AgBr+2Na₂S₂O₃=Na₃[Ag(S₂O₃)₂]+NaBr Аммиакаттар тұрақты:

[Ag(NH₃)] ⁺ pK=3,2 ; [Ag(NH₃)₂]⁺ pK=7,0 лиганда саны артқан сайын , тұрақтылығы артады. Ал тек «патша арағында» ериді. Au+HNO₃+4HCl=H[AuCl₄]+NO+H₂O Қолдану: 50%-тен астамы мыс сымы ретінде; балқымасы- жез(латунь) Cu+Zn,бронза

(Cu+Al, не Cu+Be, Cu+Sn); мельхиор Cu+Ni (20%); константан Cu+40% Ni. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. Табиғатта кездесетін қосылыстары, алу

2. Оксидтері, гидроксидтері, алу, қасиеттері, ерекшеліктері

3. Комплекс қосылыстары, қасиеттері, алу, қолданылуы

4. Элементтердің және қосылыстарының қолданылуы

r 0,139нм 0,156нм 0,160 нм

Е⁰_Э²⁺_/Э, в: -0,763 -0,403 +0,854

Т_б⁰C 420 321,3 -38,7

ZnS- сфалерит; ZnCO₃-галмей; CdS-гринокит;Zn+Cd- көбінесе бірге болады. HgS-киноварь.

Алу: пирометаллургия ZnS(CdS)+O₂→ZnO(CdO)+SO₂ ЭО+СО(С)→ Zn (Cd); карботермия + СО(СО₂) ZnO+H₂SO₄→ZnSO₄+H₂O CdO+H₂SO₄→CdSO₄+H₂O

Қасиеттері: Cd , Zn –жұмсақ металлдар, Hg-сұйық металл Э: Cd , Zn +О₂(S)→ CdS, ZnS, ЭO.Hg +S→ Hg S; ZnО- амфотерлі, CdO, HgО- негіздік оксид.

Zn(ОH)₂↓ pEK 11- амфотерлі, ерігіштік көбейтіндісінің көрсеткіші.Cd(OH)₂ pEK 14;

Hg(ОH)₂ pEK 16 ; бұл гидроксид тұрақсыз. Zn(ОH)₂↓+2NaOH→Na₂[Zn(OH)₄] ZnO+Na₂CO₃→^{балқытып} Na₂ZnO₂+CO₂

ЭГ₂- түссіз, кристалды заттар, суда ерйді, гидролизге түседі. ZnS pEK 24; CdS pEK 27,

сондықтан мырыш сульфиді тұз қышқылында ериді, кадмий сульфиді – ерімейді.

(Cd²⁺⁾Zn²⁺ +S^2-→ ZnS↓ , CdS↓ ZnS , CdS- люминофорлар, шамда қолданылады. ZnSe, HgSe (ZnTe, HgTe)-шала өткізгіштер; Э(NO₃)₂, ЭSO₄ суда жақсы ериді, гидролизге ұшырайды.

ЭCO₃ тек CdCO₃, ZnCO₃ белгілі , суда ерімейді. HgCO₃ белгісіз.

6Hg+8HNO₃=3Hg(NO₃)₂+2NO+4H₂O

2Hg-2e^-→Hg₂²⁺

N⁵⁺+3e^-→N²⁺

NO₃^- - Hg⁺-Hg⁺-NO₃^- , т.д. +1, валенттілігі II

Hg₂²⁺ = Hg²⁺+Hg диспропорциялану

Hg₂²⁺ -2e^-=2Hg²⁺

Hg₂²⁺ +2e^-→2Hg

Комплекс қосылыс тары: [Zn(OH)₄]^2- pK _тз 15,5; [Zn(NH₃)₄]²⁺ pK_тз 9,46;

[Cd(NH₃)₄]²⁺ pK _тз 7,12 ; [Hg(NH₃)₄]²⁺ pK_тз 19,28 . Бұл элементтерге тән комплекс қосылыстардың тұрақтылығы артады.

Cd-сілтілік аккумуляторда қолданады. ZnO – ақ болғандықтан, бояу ретінде қолданылады.

CdS, ZnS- шала өткізгіштер. Тұздары гидролизге ұшырайды. Бейорганикалық химияны оқығанда элементтердің периодтық жүйедегі сипаттамаларын, жай қосылыстарының құрылысын, олардың алыну жолдарын, элементтер қосылыстарының қышқылдық-негіздік және тотығу-тотықсыздану қасиеттерін оқумен қатар, элементтердің табиғатта таралу формалары мен адам өміріне қолданылуын, қатынасын қарау керек.

Адам ағзасында периодтық жүйенің 70-ке жуық элементі табылған.

Мына 6 элемент: С, О, Н, N, P, S- ағза массасының 97,4% құрайды. Тірі заттағы химиялық элементтердің мөлшеріне байланысты оларды макро- және микроэлементтер деп бөлуге болады. Макроэлементтерге С, О, Н, N жатады. Бұлардың үлесіне тірі зат массасының 96% және І, Сl, Fe, N, Mo, Cu, Co, Zn (1% массасының) жатады.

Биологиялық неғұрлым керек металдарға (биометалдарға) мына 10 элемент: К, Nа, Са, Мg, Fe, Cu, Co, Mn, Zn, Mo; металл еместерден О, Н, S, С, N, Р, Сl, І жатады, сондықтан осы элементтердің қасиеттерін бейорганикалық химия пәнінің зертханалық сабағында да оқисыздар. Көміртегі мен сутегі органикалық заттардың негізін құрайтын болғандықтан, ол элементтерді органикалық химия пәнінде тереңірек оқисыздар.

1.Биометалдардың ролі

2.d – металдарына неге көп тотығу дәрежелері сәйкес келеді?

3. d – металдары гидроксидтерінің қышқыл-негіздік қасиеттерін көрсетіңдер

4.d – металдарына сәйкес комплекс қосылыстарды көрсетіңдер, олардың ағзадағы ролі.
Осы тақырып бойынша көрсетілген әдебиеттердің мына беттерін оқу керек:

1.Угай Я.А. Неорганическая химия. - М.: Высш.шк. , 1988. 334 – 349 с., 133 - 137 с.,119 – 125 с.

2.Кулажанов К.С., Сулейменова М.Ш. Неорганическая химия. Учебник для студентов специальностей 5В072700 и 5В072800, обучающихся по кредитной технологии/ Алматы: 2012. 209-226 стр.

3.Кабдулкаримова К.К., Омарова Н.М.,Абекова Р.С. Жалпы химия курсы бойынша есептер мен жаттығулар. – Семей,2012 – 138-157 беттер.
Зертханалық практикум
Зертханалық сабақтың тақырыбы № 1. Бейорганикалық қосылыстар кластары
Сабақтың мақсаты: Бейорганикалық заттардың жіктелуін, қасиетін оқып-үйрену, олардың арасындағы генетикалық байланысты көрсету.
№1 Тәжрибе. Кальций оксиді мен гидроксидін және мыс гидроксидін алу.Бордың СаСО₃ аз мөлшерін муфель пешінде қатты қыздырыңдар (900-1000⁰С) сосын суытыңдар. Алынған заттарды фарфор ыдысына салып, су тамызыңдар, 2-3 тамшы фенолфталеин тамызып, ерітіндінің ортасын (қышқылдық па, негіздік пе екенін) анықтаңдар.Борды қыздырғандағы алынған заттардың сумен әрекеттескендегі реакция теңдеулерін жазыңдар. Соңғы заттың электролиттік диссоциациясын жазыңдар. Алынған заттарды атаңдар.

Мына сұрақтарға жауап беріңдер:

1.Барлық негіздік оксидтер сумен әрекеттеседі ме? Егер барлық негіздік оксидтер сумен әрекеттеспесе, сумен әрекеттесетін оксидтерді атаңдар.

2.Мыстың гидроксидін мыс оксидін сумен әрекеттестіріп алуға бола ма?

Мыс сульфатынан мыс гидроксидін алыңдар және оның амфотерлі гидроксид емес екендігін дәлелдеңдер. Реакция теңдеуін жазыңдар.

№2 Тәжрибе.Амфотерлі гидроксидтерді алу және олардың қасиеттері.

Бір пробиркаға 3-5мл мырыш сульфатын, екінші пробиркаға алюминий сульфатын құйыңдар. Әр пробиркаға бір тамшыдан натрий гидроксидін тұнба түзілетіндей құйыңдар. Реакция теңдеулерін жазыңдар.

Мырыш пен алюминий гидроксидінің амфотерлі екендігін дәлелдейтін тәжірибелер жасаңдар. Реакция теңдеулерін жазыңдар. Алынған заттарды атаңдар.

№3 Тәжрибе.Орта тұздарды нейтралдау реакциялары арқылы және өзара әрекеттесу арқылы алу.

а) Пробиркаға 10 тамшы натрий гидроксидін құйыңдар. Фенолфталеин тамызыңдар. Ерітінді түсін қараңдар. Ақырындап тамшылап тұз қышқылын, ерітінді түсін өзгерткенге дейін құйыңдар. Индикатор түсін не өзгертеді? Реакция теңдеуін молекулалық және иондық түрде жазып, жауаптарыңды дәлелдеңдер.

б) Үш пробиркада: күміс нитратына, барий хлоридіне, алюминий сульфатына мына ерітінділердің темір хлоридінің (ІІІ), натрий сульфатының, калий нитратының әсерін байқаңдар. Реакция теңдеулерін молекулалық және иондық түрде жазыңдар. Қандай жағдайда тұздар өз-ара әрекеттесетіндігі туралы қорытынды жасаңыздар.

№4 Тәжрибе.Қышқыл тұздар алу және олардың қасиеттері.

а) пробиркаға кальций гидроксидін және оған көміртегі қос оксидін Кипп аппаратынан жіберіңдер. Орта тұз түзілген кездегі тұнбаның пайда болғанын және қышқыл тұз түзілуінің әсерінен оның ерігендігін байқаңдар. Орта тұз түзілуінің реакциясының теңдеуін жазыңдар, сосын орта тұздың көмір қышқылының артық мөлшерімен әрекеттесуінің теңдеуін жазыңдар. Алынған ерітіндіні сақтаңыздар.

б) алдындағы тәжірибеде алынған кальций гидрокарбонатына кальций гидроксидінің ерітіндісін қосыңдар. Қышқыл тұздың орта тұзға айналуы реакция теңдеуін жазыңдар.

в) пробиркаға 5 мл кальций гидроксиді ерітіндісін құйыңдар, оған тамшылатып сұйытылған фосфор қышқылының ерітіндісін құйыңдар. Түзілген орта тұздардың тұнбасын алыңдар. Бұл тұнбаға фосфор қышқылының артық мөлшерін құйыңдар, шыны таяқшамен араластырып, тұнбаны ерітіңдер. Тұнба неге ериді? Орта тұз түзілу реакциясы теңдеуі мен оның қышқыл тұзға айналу реакция теңдеуін жазыңдар (Са(Н₂РО₄)₂).

№5 Тәжрибе.Негіздік тұздар алу және олардың қасиеттері.

а) Кобальт сульфаты (ІІ) ерітіндісіне натрий гидроксидін тамшылап құйып көк түсті тұнба алыңдар. Орта тұз түзілу реакция теңдеуін жазыңдар. Тұнбаны сақтаңдар.

б) Тұнбаны екіге бөліңдер. Біреуіне натрий гидроксидін тұнбаның түсі өзгергенше қосыңдар, екіншісіне- күкірт қышқылын тұнба ерігенге дейін қосыңдар. Алынған тұнба мен ерітінді түрін атаңдар. Негізгі тұздың негізге айналған және орта тұзға айналған реакциялар теңдеуін жазыңдар.

1.а)Оксидтерге-(негіздік,қышқылдық,амфотерлі). б)қышқылдарға (олардың негізгі, әлсіз және күшті электролиттер) в) гидроксидтерге (сілтілер, негіздер, амфотерлі гидроксидтер) г) тұздарға (орта, қышқыл, негіздік)анықтама беріңдер және олардың қасиеттерін көрсетіңдер.

2.Қышқылдардың, тұздардың, гидроксидтердің диссоциациялану теңдеулерін жазыңдар.

3.Барлық кластардың номенклатурасын біліңдер.

4.Мына тұздарды атаңдар: FeCl₃, FeOHNO₃, Zn(HSO₄)₂, NaHS, CrCl₃, Fe(HS)₂, K₂SO₃, AlOHCl₂, CrOHSO₄, Al(H₂PO₄)₃.

5.Әрекеттесуші заттар қатынасын өзгертіп, Са(ОН)₂ + H₃PO₄ ↔ қышқылдық, негіздік және орта тұздар алыңдар.

1.№1 суретте көрсетілген құралды жинап, оның газ өткізбейтіндігін тексеру керек. Ол үшін пробиркалардан тығынын алып, екінші бюретка арқылы пробиркамен қосылған бюреткадағы судың деңгейін белгілі бір деңгейге қою керек, сосын пробирканы тығындап, екінші бюретканы 10-15 см төмен түсіру керек.

Егер судың деңгейі пробиркамен қосылған бюреткада өзгермесе, бұл құрал газ шығармайды.

2.Аналитикалық таразыда 0,2 г жуық металл (Ғе, Zn, Mg, Al) өлшеп алу керек.

3.Пробиркаға 10 мл тұз қышқылын құйыңдар. Пробирканы еңкейтіп ұстап, өлшенген металды пробирканың жоғары жағында сақтаңдар. Пробирканы тығындаған кезде металл қышқылға түсіп кетпеуін қадағалаңдар.

4.Судың деңгейі бірдей деңгейде тұратындай етіп екі бюретканы орналастырыңдар. Бастапқы деңгейді зертханалық дәптерге жазыңдар (V₁). Металды қышқылға түсіріңдер. Металл мен қышқыл арасында реакция жүре бастайды, сутегі бөлініп, су ығыса бастайды.

5.Металл еріп болған соң және пробирка суыған соң, сутегінің көлемі анықталады. Бөлінген сутегінің көлемі V пробирка қосылған бюреткада көрсетілген соңғы судың деңгейінен (V₂) бастапқы деңгейді алу арқылы анықталады.

6.Атмосфера қысымы Р_{атм,кПа}, тәжірибе температурасы- t_{тәжірибе} ⁰С, тәжірибе температурасына сәйкес келетін су буының қысымы (№1 кестеге қара)- Р_{Н2О, кПа} және сутегінің қысымы Р_{Н2, кПа} (Р_{Н2О, кПа}= Р_атм –Р_Н2О) өлшеңдер.

Бөлінген сутегі көлемін қалыпты жағдайға мына формула арқылы келтіріңдер:

V ‗ V∙РН2∙273 101,3∙(273+tтәжірибе)

V- сутегі көлемі.
Металл эквивалентінің молярлық массасы қалыпты жағдайда есептеңдер:
m, г металл – V мл сутегін ығыстырады.
M (f_экв Ме)- 11200 мл сутегін ығыстырады. Барлық өлшемді №2 кестеге жазыңдар.

№1 сурет Металл эквивалентінің молярлық массасын анықтауға арналған құрал.

№1 кесте Қаныққан су буының сумен тепе-теңдігі қысымы.

Температура 0С	Будың қысым Па*103 (мм сынап бағанасы)
0	0,61 (4,58)
5	0,87 (6,54)
10	1,23 (9,20)
15	1,70 (12,79)
16	1,82 (13,63)
19	2,20 (16,48)
20	2,37 (17,53)
21	2,48 (18,65)
22	2,64 (19,82)
23	2,80 (21,09)

№2 кесте Қорытынды кесте

1.Заттың эквиваленті дегеніміз не?

2.Эквиваленттің молярлық массасы дегеніміз не?

3.Күрделі заттардың (қышқылдар, негіздер, тұздар) және жай заттардың эквиваленттерінің молярлық массасы қалай анықталады?

4.Эквиваленттер заңы қалай оқылады? Математикалық өрнегі қандай?

5.Неше моль және неше грамм болады: а) 6,02∙10² ацетилен С₂Н₂ молекулаларын.

б) 2,00∙10²³ азот молекулаларын.
Зертханалық сабақтың тақырыбы№ 3

Химиялық заттардың энергетикасы
Сабақтың мақсаты: Химиялық реакция энергетикасын калориметрия өлшеп және термодинамикалық есептеу арқылы анықтау.

Жұмысты жүргізу:

Химиялық реакцияның энтальпиясын калориметр деген құрал арқылы өлшейді. 1- сыртқы стакан, 2- реакция жүретін стакан, 3- қақпақ, 4- воронка, 5- ерітінді араластыратын құрал, 6-термометр.

NaOH + HCl = NaCl + H₂O

NaOH + HNO₃ = NaNO₃ + H₂O
№4 сурет Калориметр
Нейтралдау реакциясының термохимиялық теңдеуін былай жазуға болады:

Н⁺ + ОН^- =Н₂О: ΔН=-57 кДж

Нейтралдау реакциясы үшін бірдей көлемдер алу керек, мысалы: 100мл қышқыл, 100мл негіз.

Реакция жүретін стаканға (2) негіздің белгілі көлемін (20 мл концентрациясы 1 М) құйыңдар да температурасын 0,1⁰К дәлдікке дейін өлшеңдер (Т₁), оны зертханалық дәптерге жазыңдар. (Қышқылдыңда температурасын осындай дәлдікпен өлшеңдер, екі температура тең болуы керек). Сондай көлем (20 мл) қышқылды кұйып (1М) араластырып, ең жоғары температураны өлшеңдер (Т₂).

Тәжірибе нәтижесін кестеге жазыңдар:

Жүйе	Стакандағы жалпы көлем, V мл	Т1, К	Т1, К	Т = Т2- Т1
NaOH HCl
NaOH HNO3

Тәжірибе нәтижесінен мыналарды анықтаңдар:

1.Температуралар айырмашылығын ΔТ = Т₂- Т₁

2.Стакандағы ерітіндінің массасын (m) (ерітінді тығыздығын бірге тең деп алыңдар).

3.Реакция нәтижесінде бөлінген жылуды (q): q= C∙m∙ΔT

C- ерітіндінің жылу көлемі 4,18 кДж (кг∙К)

m- ерітінді массасы

Тәжірибе нәтижесінде табылған жылу мөлшері 0,1 моль сілтіні нейтралдағандағы жылу мөлшері болып табылады.

4.1 моль үшін нейтралдау энтальпиясы (кДж/моль);

ΔН_{нейтралдау} = -q/0,1 кДж/моль

5.Теория бойынша нейтралдау энтальпиясы ΔН_{нейтралдау} = -57 кДж/моль болса, салыстырмалы қате %_қате = ((ΔН_теор. – ΔН_тәж.)/ ΔН_теор.)∙100

6.Энтропия мәндерін кестеден тауып, нейтралдау реакциясының энтропиясының өзгеруін табыңдар

7.Нейтралдау реакциясының Гиббс энергиясын есептеңдер.

ΔG = ΔH + TΔS

Күшті қышқыл мен күшті негіз әрекеттескенде неге энтропия азаяды, соны түсіндіріңдер.

Табылған ΔН, ΔS, ΔG мәндеріне сүйеніп, нейтралдау реакциясы өздігінен жүретіндігі туралы қорытынды жасаңдар.