Пәннің оқу-методикалық Форма комплексі со пгу 18. 2/07

Факультетің деканы _________М.Қ. Кудерин «___»__________200__ ж.

ЖБ және ӘҚ мақұлданды

ЖБ және ӘҚ бастығы ______________ Л.Т. Головерина «___»_________200__ ж.
1 Пәннің мақсаттары мен міндеттері
1.1 Мақсаты: болашақ мамандарға балалар мен жасөспірімдер ағзасында жасқа байланысты болатын анатомо  физиологиялық ерекшеліктерді білуге үйрету және салауатты өмір салтын қалыптастыру жолдары туралы малұмат беру.
1.2 Пәнді оқыту міндеттері:

- балалар мен жасөспірімдер ағзасында жасқа байланысты болатын анатомофизиологиялық ерекшеліктерді білу;

- ағза дамуының негізгі биологиялық заңдылықтары туралы дұрыс түсінік қалыптастыру;

- өз басының және отбасының денсаулығын сақтау жолдарымен таныстыру;

- сезім, қабылдау, түйсік, ойлау, сана  сезім, сөйлеу, көңіл  күй іспетті функциялардың физиологиялық негіздерін түсіндіру
1.3 Студент білуі қажет:

- Ұрпақ жалғастыру саулығын сақтау, нығайту, тиімді тамақтану, шынығу көп таралған аурулардың алдын алу, өмірге қатерлі факторға қарсы тұру, тән саулығын сақтау, дене және ақыл  ой еңбегі қабілетін белсендіру білу керек.

 бала ағзасының қызметін зерттей білу;

 алған білімді талдай отырып, оны өмірде қолдана білу керек.


Деректемелер:

«Жас ерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы» пәнінің бағдарламасы анатомия, физиология, экология, психология және педагогика сияқты пәндерінің базасына негізделеді.

Дене шынығуы – денсаулықтың әлеуметтік көрсеткіші. Антропометрлік зерттеулер нәтижелерін адамның жасына қарай киімдерін, оқу мен спорт құралдырын дұрыс анықтап білуге тигізетін іс жүзіндегі көмегі.

Жүйке жүйесін ақпараттық қабылдау, өңдеу, өткізу, түрліше организм реакцияларын ұйымдастыру және психикалық қызметтерін атқару кездеріндегі ролі. Жүйке талшықтарының жас ерекшеліктері және олардың миеленденуіне байланысты.

Шартты рефлекторлық әрекеттің жасқа сай ерекшеліктері. Қалыптасу жылдамдығы, деңгейі және шартты рефлекстердің тұрақтылығы. Еліктіру рефлексі. Бірінші және екінші сигналдар жүйесі.

Көз қарашығының рефлекстері. Көздің әртүрлі қашықтықтан анық көру қабілетінің жас ерекшеліктері. Көру өткірлігінің жас ерекшеліктері. Көру өрісін анықтау және оның жас ерекшеліктері. Терідегі тактилдік, суық, ыстық ауырсыну нүктелерін санау.

Ішкі секреция бездері. Гармондар. Жыныстық жетілу стадиялары. Соңы жыныстық белгілердің дамуы. Жыныстық жетілуінің физиологиялық және әлеуметтік аспектілері (қырлары).

Дене бітімінің қалыптасуы. Көкірек клеткасының деформациясы. Жалпақ табаңдылық. Тұру, отыру, жүру кезіндегі дененің дұрыс қалпын сақтау. Жиһаздарға, шеберханаларға қойылатын гигиеналық талаптар.

Жасөспірімдердің артериалық қан қысымын өлшеу. Қанның систолалық және минуттік көлемін есептеу жолымен анықтау. Адам қанының топтарын және резус факторын анықтау.

Спирометрия. Тыныс алуды ерікті реттеудің жас ерекшеліктері. Тыныс алудың типтері. Тыныс алу жүйесі ауруларының алдын  алу шаралары.

Сілекей ферменттерінің көмегімен крахмалдың ыдырауына тәжірибе жүргізу. Асқазан сөлінің дамуы деңгейін бағалау жолдары. Тамақтану нормасы. Тамақтанудың тәртібі мен міндеті.

Теріге күтім жасау жолдары. Шаш пен тырнақ гигиенасы. Шаңғы тебу, коньки мен шанада сыранау үшін жел жылдамдығы мен ауаның теріс температурасына тізімділік шегі. Күю мен үсу кезіндегі дәрігерге дейінгі алғашқы көмек.

Саулықтың психологиясы. Жыныстық тәрбиелеудің әдістері мен мақсаттары. Қыз баланың, бойжеткеннің және әйелдің денсаулығы. Контрацепция. Жыныс жолымен таралатын аурулар, олардың алдын алу. Жұқтырылған имундық тапшылық синдромы (ЖИТССПИД) және одан сақтанудың алдын алу.

Нәпсілік мінез құлықтың қалыптылығы. Жанұядағы жыныстық мәдениет. Жанұядағы келіспеушілік (конфликт) себептері мен әсерлері.

Аатоагрессивтік мінез құлық: темекі тарту, арақ ішу, алкогализм, таксикомания. Есірткі пайдалану, дәрі дәрмекті ретсіз ішу және де басқа денсаулықты бұзатын әдеттер мен мінез құлықтардың түрлері. Психогометриялық тестер.

Дене жаттығуды мөлшерлеп беру принципі, әдістері. Жүктеме болатын реакциялар типі. Сауықтыру бағдарламасының адамдардың әртүрлі категорияларына және топтарына арналған әдістемелік негіздер. Тері мен ауыз қуысының гигиенасы.

Пәнді оқу барысында, тематикалық жоспар мен бақылау шараларының календарлық графигіне сәйкес, Сіз аудиториядан тыс келесідей жұмыстарды орындауыңыз қажет:

Пән бойынша лабораториялық жұмыс дайындығына арналған тапсырма және қосымша материалдармен жұмыс жасау тапсырмасы келесі сабақтарда беріледі.

Жүйке жүйесі мен ішкі секреция бездерінің организмнің біртұтастығын қамтамассыз етудегі ролі. Организм қызметтерінің нейрогуморальдық реттелуі.

Орталық жүйке жүйесіндегі қозу мен тежелу, және олардың өзара әрекеттесуі. Ирридация мен индукцияның жас ерекшелігі. Бұларды оқу және тәрбиепроцестерінде ескеру. Автономиялық жүйке жүйесі.

Шартты және шартсыз рефлекстердің айырмашылығы. Рефлекстердің жіктелуі. Бадарлау рефлексі. Сөздік тітіркендіргіштерге шартты рефлекстің пайда болуы. Есте сақтау, эмоция, мотивация физиологиясы.

Сенсорлық стимулдардың қарапайым белгілерін қабылдау, өмір сүрудің алғашқы жолдарындағы сыртқы стимулдарды қабылдаудың күрделенуі. Аккомодация. Алыстан көру және жақыннан көргештік аккомадациясының жасқа байланысты өзгерісі. Құлақтың құрылысы мен акустикалық қасиеті.

Ішкі секреция бездері. Жыныс бездері, олардың организм дамуы мен өсуіне әсері. Соңғы жыныстық белгілердің дамуы.

Тұлға және қол, аяқ, ми сауаты сүйектері және бет сүйектерінің дамуы. Әртүрлі жас кезеңдеріндегі ет массасы, ет күші. Әртүрлі ет жұмыстары кезіндегі шаршау және оның жас ерекшелігі. Қозғалыс дағдыларының дамуы, жасқа сай қозғалысты үйлестіруді жетілдіру. Адамның қозғалыс режимі.

Қан құю. Қан аздық және оның балалар мен жеткіншектердегі профилактикасы. Әртүрлі жастағы жүрек жиырылуының жиілігі. Балалардың және жеткіншектердің статистикалық және динамикалық жүктеме кезіндегі гемодинамикалық көрсеткіштердің өзгерістері. Жүрек тамыр жүйелерін жаттықтыру.

Мұрынның қосалқы қуыстары. Тыныс алуды ерікті реттеудің жас ерекшеліктері. Жасанды желдету. Түрлі тұрмыстық жағдайлардағы тыныс алуға қойылатын гигиеналық талаптар.

Кариесті болдырмау профилактикасы. Астың қорытылуындағы бауыр мен ұйқы безінің ролі. Анаболизм, катоболизм. Организмдегі зат алмасудың негізгі этаптары.

Зәр шығару жүйесін аурудан сақтандыруға және бастың гнигиенасының ролі. Ыстық өту мен күн өтудің алдын алу. Күю мен үсудің алдын алу.

Валеологияның ғылым ретінде пайда болуы. Валеологияның тарихы. Әлеуметтік адаптация. Қоғамда көпшілік арасында жүріп-тұру ережесінде, әрі этикеттік қасиеттерге бағыт беріп тәрбиелеу.

Нәпсілік мәдениеті. Некелескен адамдар арасындағы нәпсілік қатынастар, олардың мәдениеттілігі. Нәпсілік ағарту ісін балалар мен жасөспірімдер арасында жүргізудің өзіндік формалары мен әдістері.

Жеке адамның және әлеуметтік топтың саулығын болжау. Стресс және әлеуметтік адаптация. Антигендар мен антиденелер. Егу және қайта егу. Ана сүтінің мәні.

Дене белсенділігі және иммунитет. Дәстүрлі мен дәстүрлі емес сауықтыру жүйелері. Сауықтырудың шығыс елдеріндегі әдістері. Дене тәрбиесін медициналық бақылау. Киім мен аяқ киім гигиенасы.

Балада шартты рефлекторлық әрекеттің қалыптасуы. Алашқы шартты рефлекстер.

Постнатальды дамудың бастапқы кезеңінде шартсыз немесе сыртқы тежелудің ерекшеліктері.

Шартты немесе ішкі тежелудің дамуы жғне динамикалық стереотип.

Балалар мен жасөспірімдердің анализдік-синтездік әрекетінің ерекшеліктері.

Балада екінші сигналдық жүйенің қалыптасуы.

Баланың ЖЖҒ-нің дамуына тәрбие мен оқудың тигізетін әсері.
2 нұсқа

Тақырыбы: Жоғары жүйке әрекетінің типтері.

Жоспар:

Кіріспе

Әрбір типке физиологиялық сипаттама және олардың әрқайсысына тән мінез-құлық қасиеттері.

ЖЖҒ типтерін анықтайтын әдістер мен тәсілдер.

Оқу-тәрбие жұмыстарының балалардың мінез-құлықтарына тигізетін әсері.

Балалар мен жасөспірімдерде ЖЖҒ-нің бұзылуы (невроз) жғне олардың алдын алу.

ЖЖҒ типтерінің пластикалығы және әр түрлі типтегі балалардыњ мінез-құлқын қайта тәрбиелеу міндеттері.

Жүйке жүйесінің қозу және тежелу процестері.

Жүйке процестерінің координациясы және оның принциптері:

а) жүйке процестерінің иррадациясы және индукциясы, олардың балалардаы ерекшеліктері;

б) доминанта, баладағы доминантаның пайда болуын көрсететін мысалдар.
4 нұсқа.

Тақырыбы: Есту анализаторы және оның балада дамуы.

Жоспар:

Есту мүшесінің құрылысы.

Дыбыс тербелістерін қабылдау механизмі.

Баланың есту анализаторының сезімталдығы.

Жас баланың мән беретін дыбыс реакциялары.

Есту анализаторының жасқа байланысты морфофункционалдық өзгерістері.

Есту гигиенасы.
5 нұсқа.

Тақырыбы: Көру анализаторы және оның жасқа байланысты ерекшеліктері.

Жоспар:

Көздің құрылысы жғне оптикалық қасиеті.

Көру анализаторыныњ бұзылуы (жақыннан көргіштік, алыстан көргіштік, астигматизм).

Көру анализаторының жасқа байланысты морфологиялық ерекшеліктері:

а) көздің сындыру қасиетінің жасқа байланысты ерекшеліктері;

б) жас өскен сайын аккомодацияның өзгеруі;

в) көру өткірлігінің және бинокулярлы көрудің жасқа байланысты өзгеруі.

Жарық сезгіш аппараттар.

Жасқа байланысты жарықты және тестерді сезу.

Көру гигиенасы және көз ауруларының алдын алу.

Тірек-қимыл жүйесінің маңызы.

Баланың сүйектерінің ерекшелігі.

Баланың қимыл-қозғалыстарының даму ерекшеліктері.

Баланың дамуына қимыл-қозалыстардың тигізетін әсері.

Тірек-қимыл жүйесінің бұзылуыныњ алдын алу гигиенасы жғне оның маңызы.

1. Қанайналымның маңызы. Ұрықтың қан айналу ерекшеліктері.

2. Жүрек көлемінің, салмағының және орналасуының жасқа байланысты өзгеруі.

3. Ерте жастағы балалардың жүрегінің минуттық көлемі және тамыр соғуы.

4. Жүректің резервтік көлемі, оның жас өскен сайын ұлғаюы.

5. Қан қысымының жасқа байланысты ерекшеліктері.

1. Тыныс алу мүшелерінің жасқа байланысты ерекшеліктері.

2. Жаңа туған баланың алғашқы демі және оны тудыратын факторлар.

3. Өкпенің тіршілік сыйымдылығының, тыныс алу жиілігі мен тереңдігінің жасқа байланысты ерекшеліктері.

4. Тыныс алу жиілігі мен тереңдігінің және типтерінің жыныстық айырмашылықтары.

5. Газ алмасудың жас өскен сайын өзгеруі.

6. Тыныс алу реттелуінің жасқа байланысты ерекшеліктері.


9 нұсқа.

Тақырыбы: Валеология – денсаулық туралы ғылым.

Жоспар:

1. Валеология – денсаулық туралы ғылым.

2. Салауатты өмір салтын құрайтын негізгі факторлар.

Адам- күрделі өзін- өзі реттейтін кибернетикалық жүйе (И.П.Павлов, П.К. Анохин).

Казақстан халқының денсаулық жағдайы.
10 нұсқа.

Тақырыбы: Денсаулық диагностикасы.

Жоспар:

Функционалдық қалып туралы түсінігі және оны бағалау принциптері.

Психикалық жғне физикалық жүктеме сынамалары:

Мартине сынамасы және РWC

12- минуттық Купер тесті

Жаппай тексеруде қолданылатын әдістемелер мен көрсеткіштер: бой-салмақ индексі, қан қысымы, жүрек ырғағы және т.б.
11 нұсқа.

Тақырыбы: Экология және адам денсаулығы.

Жоспар:

Қазақстанның техногендік биохимиялық аймақтары.

Республиканың экономикалық қолайсыз аймақтарындағы халық денсаулығы. (Семей ядролық полигоны, Арал теңізі және т.б.).

Әр түрлі аурулардың пайда болуындағы экологиялық жағдайлардың алатын орны.

Дене салмағы және денсаулық.

Құнды тағамдардың негізгі критерийлері жғне дұрыс тамақтану.

Ұтымды тамақтану негізінде денсаулық сақтау әдістері.

Жыныстық қарым-қатынас және денсаулық.

Ұрықтандырмайтын дәрі-дәрмектер.

Жастарды адамгершілік- жыныстық тәрбиелеу.

Жыныстық жолмен берілетін аурулар.
14 нұсқа.

Тақырыбы: Ағзаны шынықтырудың ғылыми негіздері.

Жоспар:

Табиғат күшімен шынығу, оның маңызы.

Ағзаны шынықтырудың негізгі әдістері:

Ауамен шынығу;

Күн сәулесімен шынығу;

Сумен шынығу.

П.К. Ивановтың өмірбаяны.

П.К. Ивановтың табиғи сауықтыру жүйесінің маңызы.

П.К. Ивановтың “Қарғам” ілімінің қағидалары.

Қазақстанда П.К. Ивановтың табиғи сауықтыру жүйесінің қолданылуы.
16 нұсқа.

Тақырыбы: Зиянды әдеттер және оның түрлері.

Жоспар:

1. Зиянды әдеттер және оның түрлері.

2. Есірткі заттарының жіктелуі және олардың адам ағғзасына тигізетін әсері.

Алкогольді ішімдіктер, олардың ағзаға тигізетін зияны. Алкоголизмнің себептері мен сатылары.

Темекінің денсаулыққа тигізетін әсері.

Зиянды әдеттердің алдын алу шаралары.

1. СПИД пен ВИЧ- инфекциясы туралы ұғым.

СПИД ауруының пайда болу себептерінің болжамдары.

СПИД-тің таралу және жұғу жолдары.

СПИД ауруының белгілері.

СПИД-тің алдын алу және емдеу мәселелері.

Қазақстанда СПИД-тен сақтану шаралары.
18 нұсқа.

Тақырыбы: ұйқы және оған қойылатын гигиеналық талаптар.

Жоспар:

1. ұйқының маңызы.

2. ұйқының түрлері.

3. ұйқы жөніндегі теориялар.

4. Түс көру.

5. ұйқы гигиенасы.

1. Сымбат, оның дұрыс қалыптасуының маңызы.

2. Сымбаттың бұзылу себептері, оның денсаулыққа әсері.

3. Сымбат және жалпақтабандылық.

4. Сколиоз бен жалпақтабандылықты болдырмау шаралары, дене

шынықтырудың тигізетін әсері.

1. Дұрыс ұйымдастырылмаған оқу - тәрбие процестері кезінде балалардың шаршауы мен қажуы.

2. Балаларда жұмыс қабілетінің өзгеруі, оған әсер ететін факторлар.

3. Сабақ кестесіне қойылатын гигиеналық талаптар.

4. Күн режимінің физиологиялық негізі.

5. Мектеп режимінің дұрыс ұйымдастырылуы.

Выписка из рабочего Форма

учебного плана Ф СО ПГУ 7.18.1/10

специальности

Жұмыстық оқу жоспарынан көшірме

050120 «Кәсіптік білім» мамандығына арналған

Пән атауы «Жас ерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы»