Пікір жазғандар: педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент В. А. Жақсыбаева
жүктеу/скачать 2,91 Mb. Pdf көрінісі
|
Педагогика Молдасан Қ. (1)
| Оқу
Оқу мен еңбектің табиғаты Әр адамның өмірінің барысында бірін-бірі ретімен ауысты- рып отыратын негізгі іс-әрекеттердің бірі ретінде оқу ойын іс- әрекетінен кейін еңбек әрекетінің алдында жүреді. Ойыннан айтарлықтай айырмашылықтары бар және жалпы мақсаты жағы- нан еңбекке жақын әрекет түрі: оқуда, еңбекте де талап етілетін- дей, тапсырмаларды орындау керек – сабаққа дайындалу, тәртіпті сақтау; оқу жұмысы міндеттемелерді орындауға құрылады. Тұлға- ның оқудағы мақсаты ойнау емес, еңбектену болып табылады. Барлық қоғамдық ұйымдар басшылыққа алуы тиіс оқудағы басты мақсат – болашақтағы дербес еңбек іс-әрекетіне дайындау; ондағы негізгі құрал – адамзаттың осыған дейінгі еңбегімен жасалып, жинақталған нәтижелерді меңгеру; қоғамдық еңбектің өткерген нәтижелерін меңгеру арқылы адам өзіндік еңбек іс- әрекетіне дайындалады. Бұл оқу үдерісі жүйесіз, беталды өт- пейді. Оқу оқыту үдерісінде – білімді алу мен жеткізудің екі- жақты үдерісінде әлеуметтік болмысқа ие болып келеді. Ол мұға- лімнің басқаруымен іске асып, оқушылардың шығармашылық мүмкіндіктерін дамытуға бағытталады. Оқуды оқытудың бір бөлігі ретінде қарастыру арқылы біз оқу үдерісін белгілі бір қарым-қатынастар арқылы бірлескен оқушы мен оқытушыдан тұратын біртұтас үдеріс деп танимыз... Сонымен бірге оқуды оқыту үдерісінің маңызды бөлігі деп тану арқылы біз оқушылардың белсенділігіне ерекше назар аудара- мыз. Оқу үдерісі тұтасымен алғанда оқушы мен мұғалімнің өзара қарым-қатынасынан тұрады; оқу мұғалімнің беретін білімдерін қабылдағыш сияқты білімді пассивті түрде қабылдау емес, олардың игерілуі. ...оқудың, сайып келгенде, екі түрі бар, нақтырақ айтқанда, оқып-білудің (научение) екі амалы және іс-әрекеттің екі түрі бар; осылардың нәтижесінде адам жаңа білімдер мен біліктерге ие болады. Олардың біреуі сол білімдер мен біліктерді игеруді өзінің тікелей мақсаты етіп қояды. Екіншісі басқа мақсаттарды жүзеге асыру арқылы осы білім, біліктерді игеруге әкеледі. 212 Соңғысында оқу – дербес іс-әрекет емес, басқа іс-әрекеттің нәти- жесі мен компоненті ретінде іске асатын үдеріс болып есептеледі. Оқып-білу, соңғы нәтижеге жету әдетте осы екі амалдың екеуі- мен де іске асады... Арнайы көрсетілген оқу әрекетінің мәні қаншалықты маңыз- ды болса да, өмірлік, кәсіби іс-әрекеттің, шынайы шеберлікке қажетті қандай да бір техникалық компоненттермен бірге білім, біліктерді игеруге адам оқып қана қол жеткізе алмайды, оқу арқылы осы іс-әрекетті орындаудың негізінде ғана меңгереді. Үйрену мақсатында, яғни осы әрекетті орындау амалдарын игеру мақсатында орындалған оқу әрекеті, сырт қарағанда да сол әрекет болуы мүмкін, бірақ оқу үшін емес, нақты бір нәтижеге жету үшін орындалған іскерлік әрекет болуы мүмкін, ал бұл екеуі психологиялық екі түрлі әрекет болып табылады. Бірінші жағдайда субъектінің назары әрекеттің орындалу амалына, оның жолына аударылса, ал екінші жағдайда нәтижені көздейді; соңғысында алғашқысында маңызды емес немесе айтарлықтай маңызды емес қосымша жағдайларды да ескерген жөн; екі жағдайда да жауапкершілік өлшемдері екі түрлі және осыған байланысты тұлғаның мақсат-көзқарасы да әр түрлі болады. Әрекеттің орындалу амалдарын ғана меңгеруді мақсат ететін оқу әрекетімен салыстырғанда, заттық нәтижеге жетуді көздейтін әрекетке қосымша талаптар қойылады, бұл талаптарды оқу мақ- сатынсыз орындаудың бұл тұрғыда қосымша әсері мол. Сол сияқты оқу әрекетінің де өзінің артықшылықтары бар. Оқып-білудің бұл екі амалын қай кезде және қалай қол- дануды дұрыс анықтау – дидактика мен әдістеменің әлі жете зерттеліп, зерделенбеген маңызды мәселелерінің бірі. Оқу дегеніміздің өзі тарихи даму барысында қалыптасқан білімдер мен біліктерді меңгеру болып табылатындықтан, оқу- дың жолдары және олардың бірізділігі мәселесі мен білімнің тарихи дамуы мәселелерінің арақатынасын анықтаудың қажет- тілігі өзінен-өзі туындайды. Сондай-ақ оқуға одан кейінгі іс-әрекетке дайындау талабы қойылатындықтан да, оқу мен дамудың арақатынасы, оқудың қалыптастырушылық үдерісі, яғни білім беру үдерісі мәселе- лерінің туындауы заңдылық, сондықтан бұл мәселелердің басын ашып алу қажет. |