Пікіржазған химия ғылымдарының докторы, профессор С. М. Тәжібаева
Бейиондыбеттік-активтізаттардыалу
жүктеу/скачать 3,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| 4.3.Бейиондыбеттік-активтізаттардыалу
Бей ион ды БАЗ-дар дың ба сым бө лі гін май лы қыш қыл дар, май- лы спирт тер (n C =8÷18) жә не май лы амин дер ді эти ле нок сид пен кон ден са ция лап ала ды: ROH + n C 2 H 4 O → RO(C 2 H 4 O) n H, мұн да ғы n – эти ле нок сид мо ле ку ла ла ры ның са ны. Кон ден са ция өнім де рі ок сиэти лен ген қо сы лыс тар деп ата ла ды. Май лы қыш қыл дар ды гли коль дермен кон ден са ция лап, бей- ион ды қа сиет тер ге ие күр де лі эфир лер ала ды: R-COOH + HOCH 2 -CH 2 OH → R-COOCH 2 -CH 2 OH + H 2 O; R-COOH + CH 3 -CHOH-CH 2 OH → → R-COO-CH 2 CHOH-CH 3 + H 2 O. Май лы қыш қыл дар дан лау рин, стеа рин, олеин, паль ми тин қыш - қыл да рын жә не әр түр лі фрак ция лар да ғы син те ти ка лық май лы қыш қыл дар ды пай да ла на ды. Кон ден са цияны қыш қыл не ме се сілті лі ка та ли за тор дың қа ты сын да 185 о С тем пе ра ту ра да жүр- гі зе ді. Бей ион ды БАЗ-дар ға ал ки ло ла мин дер мен май лы қыш қыл- дар дан не ме се олар дың ме тил эфир ле рі нен алы на тын ал ки ло ла- мид тер жа та ды. Ал ки ло ла мин дер ден бі рін ші лік эта но ла мин дер не ме се изоп ро па но ла мин дер, диэта но ла мин дер қол да ны ла ды. Мы са лы, май лы қыш қыл дар ды бі рін ші лік ал ки ло ла мин дер мен син тез деп, ал ки ло ла мид тік бей ион ды БАЗ-дар ды ала ды: 4.3.Бейиондыбеттік-активтізаттардыалу 97 R-COOH + NH 2 -CH 2 -CH 2 OH → R-CO-NH-CH 2 OH + H 2 O. Со ны мен қа тар олар ды ал ки лоа мид тер мен эти лен ок си дін кон ден са ция лап алу ға бо ла ды: C 11 H 35 -CO-NH-CH 2 -CH 2 OH + C 2 H 4 O → → C 11 H 35 -CO-NH-CH 2 -CH 2 -O-CH 2 -CH 2 OH. Бей ион ды БАЗ-дар ды алу дың атал ған әдіс тер ден бас қа да тә- сіл де рі бел гі лі. Хи миялық өнер кә сіп син те ти ка лық жу ғыш құ рал- дар үшін бір қа тар бей ион ды бет тік-ак тив ті зат тар шы ға ра ды. Бей ион ды БАЗ-дар өн ді рі сін де син тез дің бас тап қы зат тар та- за лы ғы ның ма ңы зы зор. Мы са лы, эти ле нок сид тің құ ра мын да ғы қос па лар 0,2 %-дан (мас.) ас пау ке рек. Эти ле нок сид улы, оңай жан ғыш, ауа мен бір ге жа рыл ғыш қос па лар тү зе ді. Сон дық тан тех но ло гиялық про цес ті жүр гі зу ба ры сын да ерек ше қауіп сіз дік ша ра ла рын қол да ну – эти ле нок сид ті от, ауа, қос па лар дан қор ғау, инерт тік газ (әдет те – азот) ат мос фе ра сын да ар найы ре зер вуар да сақ тау ке рек. Реак тор ға гид ро фоб ты ком по не нт тер (май лы қыш қыл дар, амид тер, спирт тер жә не т.б.) мен күй дір гіш натр ды ен гі зіп, реак- тор дан азот ты үр леу ар қы лы ауаны шы ға рып тас тайды. Қос па ны ара лас ты ра оты рып, 150 о -қа дейін қыз ды рып, қы сым ды 20 мм сы- нап бағ. ша ма сы на дейін тө мен де ту үшін газ-ауа қос па сын со рып шы ға ра ды. Со сын азот ағы сы мен сұй ық эти ле нок сид бе рі ле ді. Реак тор да ғы азот тың қы сы мы 0,7 атм. ша ма сын да сақ та лып оты- ра ды. Қы сым азайту үшін эти ле нок сид бе руін тоқ та та ды. Реак- ция ба ры сын да ап па рат та ғы қы сым тө мен деп, тем пе ра ту ра өсе ді. Реак циялық қос па ны суы тып, эти ле нок сид қо са ды, нә ти же сін- де тем пе ра ту ра 170-180 о С-ге дейін, ал қы сым 0,25-0,28 МПа-ға дейін ар та ды. Реак ция со ңын да реак тор да ғы қы сым ат мос фе ра- лық қа дейін тө мен дейді. Ок сиэтил деу реак то ры ар тық ша ма да ғы қы сым да (0,35 МПа) жұ мыс іс теуге ар нал ған ав ток лав тү рін де бо ла ды. Ав ток лав жы лу ал мас тыр ғыш (реак ция эк зо тер мия лық) жә не ара лас тыр ғыш пен жаб дық тал ған. Өнер кә сіп те ок сиэтил деу про це сі нің пе ри од тық жә не үз дік сіз тех но ло гиялық сыз ба ла рын қол да на ды. |