Мунц В.А. , Павлюк Е.Ю.  Основы теории горения топлив : Учеб. пособие. Екатеринбург: ГОУ ВПО УГТУ-УПИ, 2005. – 102 с

2002. – 7 с.

№ 3 тәжірбиелік сабақ «Қатты отыннан бөлініп шығатын ұшқыш заттарды анықтау және ұшпайтын құрамдарын классификациялау»

Жұмыстың мақсаты - тас көмірдің аналитикалық тексермесінің бөлінетін ұшқыш заттарын анықтау. Көрсетілген кестеге байланысты түзілген ұшпайтын қалдықты сұрыптау (классификациялау).

Құрғақ қатты отынды ауасыз қыздырғанда одан белгілі бір мөлшерде органикалық және минералдық бөлшектер, бу және газ түрінде бөлінеді де, олар ұшқыш заттар деп аталынады. Ұшқыш заттар құрамына (летучие вещества) оттегі, азот, күкірттің ұшқыш бөлігі, сутегі кіреді. Ұшқыш заттардың мөлшері отынның геологиялық жасына байланысты болады да, жасың өсуіне байланысты ұшқыш заттар кемиеді. Бұл отынның жер қабаттарында бөліну дәрежесіне байланысты.

Жоғары температурасында (t_{қыздыру} = 750-1000°С) күйдірілген отыннан түзілетін ұшпайтын заттар түзілісі кокс, ал (t_{қыздыру} = 500-550°С) болатын түзілістер жартылай кокс деп аталады.

Ұшпайтын заттардың мөлшері отындың пайдалы жұмсаудың негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Олар органикалық отынды негізде өндірістік сұрыптауда және негізгі қазан-ошақ қондырғылар үшін отынды талқандату (ұнтақтауының) көрсеткіштерінің бірі.

Қатты отыннан бөлінетін ұшқыш заттарды анықтайтын қондырғы ретінде күлділікті анықтайтын қондырғы қолданылады. (№ 2 зертханалық жұмысты қара)

Ұшқыш заттарды анықтау 6382-2001 мемлекеттік стандарт (ГОСТ) әдісімен жүргізіледі. Бұл әдістің мағынасы: отынның аналитикалық тексерісімен құмырашаға салып, қақпағын жауып, 850 °С ыстықтыққа дейін 7 минут мөлшерінде қыздыру. Ыстықтықтың көрсетілген мөлшерде алыну себебі, ыстықтықты одан әрі көтерген жағдайда ұшқыш заттар тым көп бөлініп, ішіндегі газ қысымы төмендейді де (құмырашаның ішіндегі), құмырашаның ішіне ауа кіруі немесе өлшемнің тотығуы мүмкін.

Тәжірибе екі тексермемен қатар мына түрде жүргізіеді:

1 Алдын ала өлшенген қақпақты құмырашаларға 1±0,1 г аналитикалық тексермелер салыналы. Бір өлшем құмырашаларға саларға дейін лабораториялық пресспен соғылады. Өлшеу дәлділігі 0,0002 г.

2 Ауызы жабық, өлшемді көмір салынған құмырашаларды табақшаға салып, тездетіп муфел қондырғысының тұрақты ыстық (860°С) аймағына орналастырып, 7 минут ыстықтықты қадағалап ұстайды. Құмырашаларды орналастырған кезде азайған ыстықтық 3 минутте қайтадан 850±10°С жеткізілуі керек. Бұлай болмаған жағдайда тәжірибе қайталанады.

3 Жеті минут өткеннен кейін құмырашаларды табақшамен бірге муфел қондырғысынан алады да, қақпағын ашпай тұрып, алдымен ашық ауада 5 минут, одан соң эксикаторда бөлмелік температураға дейін суытады да, өлшейді.

4 Өлшеп болғаннан кейін, құмырашалардың бетін ашып қарайды және ұшпайтын түзілмелерді сұрыптап, көрсетілген кестеге енгізеді. Ұшпайтын заттар қалдығы сығылмаған өлшем арқылы анықталады.

Өлшеу көрсеткіштері төмендегі кестеге енгізіледі.

Бір аналитикалық тексерменің қатар өткізілген екі тәжірибесінің айырмашылығы мына сандардан жоғары болмауы тиіс:

9 % кем ұшқыш заттары бар – көмір үшін – 0,3 %;

9 %-тен 45% -ке дейін ұшқыш заттары бар – көмір үшін - 0,5 %;

45 % жоғары ұшқыш заттары бар көмір үшін – 1,0 %.
5 Өлшем көрсеткіштерін өндеу

Аналитикалық тексермені V^а және жанғыш масса ретінде есептелген V^г отынның құрамындағы ұшқыш заттар мына өрнек бойынша есептеледі:

мұнда W^а, А^а – аналитикалық тексерменің ылғалдылығы мен күлділігі; W мен A белгілері № 1 және № 2 лабораториялық жұмыстың қорытындысынан алынады.

Бұл жұмысты алғаш орындайтын студенттер, жұмыстың орындалу нұсқауымен танысуы керек, жұмыстың мазмұны мен сипаттамасымен және де бақылау сұрақтарында қойылған сұрақтарды пысықтап, тиісінше жауап бере білу керек.

1 Отынның жасына қарай ұшқыш заттардың бөлінуі қалай өзгереді?

2 Түзілме (кокс) дегеніміз не?

3 Мөлшері 9 % артық ұшқыш заттары бар отын қалай аталады?

4 Мөлшері 24-37% ұшқыш заттар бөлінетін майлы көмірдің түзілме (кокс) қалдығы қандай болады?

5 Текшелі (плиталы), қатарлы, кокысты (штыб) көмірлер қандай белгісі арқылы сұрыпталады?

6 Мөлшері 9 % төмен ұшқыш заттары бар отын түрлері?

7 Ұшқыш жанғыш заттардың көбеюі отынның тұтануына қандай әсерін тигізеді?

8 Қатты және сұйық отынның қандай бөлігі жанбайтын болып есептелінеді?

9 Қандай құрамалар (компонентер) отынның толық жанған кездегі өнімі болып есептелінеді?

1 Резников М.И., Липов Ю.М. Паровые котлы тепловых электростанций. – М.: Энергоиздат, 1981. – 240 с.

2 Панкратов Г.П. Сборник задач по теплотехнике. М.: «Высшая школа», 1986. – 248 с.

3 Белосельский Б.С., Вдовченко В.С. Контроль твердого топлива на электростанциях. Учебник для вузов. – М., 1987. – 176 с.

4 Мунц В.А. , Павлюк Е.Ю.  Основы теории горения топлив : Учеб. пособие. Екатеринбург: ГОУ ВПО УГТУ-УПИ, 2005. – 102 с.

5 ГОСТ 6382-2001 (ИСО 562-98, ИСО 5071-1-97). Межгосудар-ственный стандарт. Топливо твердое минеральное. Методы опреде-ления выхода летучих веществ. М.: ИПК Издательство стандартов, 2002. – 6 с.

Жарқ ету (вспышка) температурасы деп, сұйық отынның (немесе басқадай мұнай өнімдерінің, мысалы, жанармайдың) нақтылы жағдайда қыздырылғанда бөлінетін будың мөлшерінің қоршаған ауамен қоспасының жалынды жақындатқанда тұтану температурасын айтады. Бұл жағдайда отынның өзі әлі жанбайды.

Егер отынға жалынды жақындатқан кезде будың тұтануынан кейін (5 сек кем емес) отынның өзі жанса, ол температура тұтану (воспламения) температурасы деп аталынады. Бір мұнай өнімдері үшін екі температуралық айырмасы аса үлкен болмайды, әдетте 60-70°С аспайды. Отынның жарқ ету және тұтану (жалындау) температурасы қайнау температурасының қысымы азайған кезде артады.
3 Зертханалық қондырғының сипаты

Қондырғының құрамында: (3 сурет) ішкі құмыраша (1); сырты құмыраша (2); термометр (3); штатив (4); барометр (5); үш деңге дейін қыздыратын электрлі қыздырғыш (6):

1 – ші деңгей – қуатты максималды – 800 кВт, 2 – ші деңгей – орта қуатты – 400 кВт, 3-ші деңгей – аз қуатты – 200 кВт.
4 Жұмысты орындау тәртібі

Мазуттың жарқ ету және тұтану (жалындау) температурасы 4333-87 мемлекеттік стандартқа (ГОСТ) сәйкес, ашық құмырашада төмендегідей анықталады:

Сурет 3 – зертханалық қондырғы

3 Сыртқы құмырашаны қыздыратын электрлі қыздырғышты екінші деңгейіне қойып мазутты 50 °С дейін, минутына 10 °С жыл-дамдықпен қыздырады.

Температура 50°С жеткізілген отынға сусыздандыру үшін, қатты қызып тұрған ас тұзы мен немесе калций сульфаты қосылады. Сусыздандырылған отынды 90°С температураға дейін минутына 4°С көтеріп қыздыру үшін электрлік қыздырғышты үшінші деңгейге қою керек.

4 Мөлшері 90°С температурада (тұтану температурасы шамасында 10°С төмен) білтені (фитиль) жағып, мазуттан 10-14 мм қашықтықта құмырашаның шетінен екінші шетіне дейін жалынды екі-үш секундта айналдыру керек. Бұндай тәжірибені әрбір екі градус сайын, температураны көтеріп отырып, бірінші тұтануға дейін қайталау керек. Тұтану кезіндегі термометрдің көрсеткіші кестеге кіргізіледі.

5 Отынның тұтану температурасын анықтаған соң, оны әрбір 2°С температураға көтеріп жаға отырып, минутына 4°С жылдам-дықпен қыздыру керек.

Жалындау температурасынан, сол сәтте термометрмен дәлелденетін температура алынады. Ол сыналатын отынға жалынды тигізген кезде пайда болады және ол кем дегенде 5 секунд жанады.

Сынау көрсеткіштері төмендегі кестеге кіргізіледі.

Кесте

Тұтану мен жану температурасы, t'_{жарқ ету} және t'_тұтану сәйкес белгіленіп, тәжірибенің нәтижесінде анықталады. Алынған көрсеткішке ∆t деген түзету енгізіледі, егер армосфералық қысымы (давление) бірқалыпты қысымнан (760 мм. сынап бағанасы) ауытқуы болса мына өрнек ( формула) бойынша анықталынады

Жарқ ету мен тұтану температурасы түзету есебімен

t_{жарқ ету} = t'_{жарқ ету} ± ∆t, °С,

t_тұтану =t´_тұтану ± ∆t, °С.

Бұл жұмысты алғаш орындайтын студенттер, жұмыстың орындалу нұсқауымен танысуы керек, жұмыстың мазмұны мен сипаттамасымен және де бақылау сұрақтарында қойылған сұрақтарды пысықтап, тиісінше жауап бере білу керек.

1 Отынның жану жылулығы дегеніміз не?

2 Шартты отын дегеніміз не?

3 Қазан агрегаттының жандыру қондырғыларында сұйық отынның қайсысы жанады?

4 Мазуттың қандай таңбалары (маркалары) болады?

5 Мазуттың жарқ ету температурасы дегеніміз не?

6 Отынның төменгі жану жылулығы Q^р_н оның W^p ылғалдылығымен қалай байланысты?

7 Мазутты қайдан алады?

8 Мазуттың таңбасындағы М100, М40... әрпінің артындағы сандар нені көрсетеді?

9 Сұйық отын тамшыларының жануы мен қатты отын жануының механизм арысындағы айырмашылық неде?

10 Тұтану температурасы дегеніміз не?
8 Қолданылған әдебиеттер

1 Резников М.И., Липов Ю.М. Паровые котлы тепловых электростанций. – М.: Энергоиздат, 1981. – 240 с.

2 Панкратов Г.П. Сборник задач по теплотехнике. М.: «Высшая школа», 1986. – 248 с.

3 Белосельский Б.С., Вдовченко В.С. Контроль твердого топлива на электростанциях. Учебник для вузов. – М., 1987. – 176 с.

4. Мунц В.А. , Павлюк Е.Ю.  Основы теории горения топлив : Учеб. пособие. Екатеринбург: ГОУ ВПО УГТУ-УПИ, 2005. – 102 с.

5 ГОСТ 4333-87 Нефтепродукты. Методы определения температур вспышки и воспламенения в открытом тигле (Утвержден 1988-07-01).

№ 5 тәжірбиелік сабақ «Көмір саның елеп сұрыптау»

Жұмыстың мақсаты – көмір шаңының ұнтақталу мөлшерін анықтау және көмір шаңының 90 мкм, 200 мкм елеуіші бойынша өтуін анықтау. Көмір шаңының ұнтақталу мөлшерінің (тонина помола) бу генераторы қондырғысының үнемділігіне тигізетін әсерін сұрыптау.

Көмір шаңның елеп сұрыптау, ұнтақтаудың жұқалығың (жіңішкеліғің немесе еркешеліктерін) анықтауға арналады. Шаңды (елеулі белгілі бір) мөлшердегі тесіктері бар елеуіштерде жүргізіледі. Елеуіштегі қалған шаңның салмағы, алғашқы алынған санның пайызы (%) көлемінде ұнтақтау жұқалығың (ерекшелігінің) көрсеткіші болады және R_x әрпімен белгіленеді, өйткені «Х» тесіктің ендік өлшемі.

Алғашқы салмақ бойынша елеуіштен өткел (өту) пайыз түріндеғі шаңнын саны деп аталынады да, Д_х әрпімен белгіленеді. Әрбір елеуіш үшін R + D = 100 % тепе теңдігі дұрыс.

Энергетика саласында тас көмірді жағу кезіндегі шаңның сапасын қолдануды бақылау кезінде, шаңнын еленуімен (рассевка) 90 және 200 мкм елеуішіндегі антрациттер мен жартылай антрациттер азаяды.

Энергетика саласында тас көмірді, антрациттер мен жартылай антрациттер жағу кезіндегі шаңның сапасын қолдануды бақылау кезінде, 90 және 200 мкм шаңнын еленуімен щек қойылады (анықталынады).
3 Жұмыс жүргізу тәртібі

Көмір шаңының ұнтақталу мөлшері және елеуіштен өтуі, қолмен елеу арқылы (25 г мөлшерінде өлшемді тексерме алынып) ұялары 90 және 200 мкм бар елеуіштерінде келесі жолмен жүргізіледі:

1 Шаңнын орташа тексермесін (пробасың) алады да, 25 г дәлділігімен мұнда да, одан әрі де 0,01 г техникалық таразда өлшейді.

2 Өлшемді орташа тексермемен 90 мкм ұялары бар елеуішке орналастырылады да, қақпағы мен және түбімен жабады. Елеуішті бір қолдан екінші қолға лақтырып отырып, минутына 120 соғу жылдамдығымен елеуді жүргізу керек.

Елеуішті 3-4 минутте бір рет 90°С горизантальдық тегістікке аударып отыру керек және әрбір аударған сайын елеуіштің екі жағынан алақанмен соғып отыру керек. Әрбір 2-3 минут сайын елеуішті астынғы жаынан жұмсақ щеткамен тазалау керек. Елеуді 20 минут мөлшерінде жүргізіледі. Әрбір елеуіштегі елеу жұмысының санның аяқталғанын қадағалау үшін, таза ақ қағазда елеу жұмысын жүргізу керек. Егер қағаздың бетінде тек қана аздаған шаңнын дәндері пайда болса, елеу бітті деп есептелінеді.

3 Елеу біткен соң елеуішті қағып, қалдықтарды таразының табақтарына салып өлшейді. Сонымен қатар елеуіштен өткен кездегі түбінде қалған қалдықтарды да өлшенеді.

4 Мөлшері 90 мкм өлшемді (размер) ұялы елеуіштегі қалдықтары өлшеп біткен соң 200 мкм өлшемді ұялы елеуішке төгеді де, жоғары әдіспен елеу жұмысын жүргізелі. 200 мкм елеуіште елеу жұмысы 5 мин. мөлшерінде жүргізіледі. Елеу біткен соң қалдықтар өлшенеді.

Көмір шаңының елену көрсеткіші төменгі кестеде көрсетіледі.

Ұнтақтау мөлшері (тонина помола) мына өрнек бойынша есептелінеді











Елеуіш өтуі осылай табылады









Бұл жұмысты алғаш орындайтын студенттер, жұмыстың орындалу нұсқауымен танысуы керек, жұмыстың мазмұны мен сипаттамасымен және де бақылау сұрақтарында қойылған сұрақтарды пысықтап, тиісінше жауап бере білу керек.

1 Елеуіш неге қолданылады?

2 Сепараторда не болады?

3 Көмір шаңнын ылғалдылығы арту оқиғада не болады?

4 Отынның қайсы элементтері жанатын болады:

C+H+O+N+S+W+A=100%

5 Отынның қайсы түрі барынша көп (максималды) жылулық береді?

6 Қандай құрамалар (отын жанған кезде) отынның толықсыз жанған өнімі болып есептелінеді?

7 Отынның қандай бөлігі жанбайтын болып есептелінеді?

8 Отынның қандай құрамалары сыртқы балласт деп есептелінеді?

9 «СИ» жүйесінде қандай мөлшерлікпен отынның жану жылулық есептелінеді?

10 Отынның ұнтақтау (ұсақтау) заңы?

1 Резников М.И., Липов Ю.М. Паровые котлы тепловых элек-тростанций. – М.: Энергоиздат, 1981. – 240 с.

2 Белосельский Б.С., Вдовченко В.С. Контроль твердого топлива на электростанциях. Учебник для вузов. – М., 1987. – 176 с.

3 Трембовля В.И., Фингер Е.Д., Авдеева А.А. Теплотехнические испытания котельных установок. – М.: Энергия, 1977. – 297 с.

4 Мунц В.А. , Павлюк Е.Ю.  Основы теории горения топлив : Учеб. пособие. Екатеринбург: ГОУ ВПО УГТУ-УПИ, 2005. – 102 с.

5 ГОСТ 2093-82 Топливо твердое. Ситовый метод определения гранулометрического состава.

№ 6 тәжірбиелік сабақ «Өрт пен жарылыстың алдын алу туралы халыққа нұсқаулар жүргізу»
Жұмыстың бағыты

Жұмыстың мақсаты – өрт қауіпсіздігәі туралы, өрт қауіпсіздігін сақтау және өрт кезіндегі ұтымды әрекеттер, олардың өрт қаупін төмендетуге әсері, нысан қызметкерлері өрт және жарылысты болдырмау үшін нысанда бекітілген өрт қауіпсіздігі ереже, нормалары және Еңбек қорғау және қауіпсіздік техникасы нұсқауларына сай әрекет жасау, жұмыстағы жарылысты және өртті болдырмау үшін және олар пайда болған жағдайда өмір мен мүлікті сақтап қалу мақсатында келесі ережелерді сақтау туралы оқып үйрену.

Өрттер орасан зор экономикалық шығын келтіруге қабілетті.

Жұмыстағы жарылысты және өртті болдырмау үшін және олар пайда болған жағдайда өмір мен мүлікті сақтап қалу мақсатында келесі ережелерді сақтау керек:

• 
  үйде тез тұтанатын сұйықтар мен жарылғыш заттар сақталуына жол бермеу;
  
• 
  аз мөлшердегі тез тұтанатын сұйықтар мен жарылғыш заттарды тығыз жабылатын қақпақты ыдыста, қыздыру құралдарынан алыс жерде сақтау керек. Соққыға , шайқалуға, төгілуге мүмкіндік бермеу;
  
• 
  бояу, лактарды, аэрозольдерді ашық отта қыздырмау, бензинмен жумау;
  
• 
  баспалдақтар мен өрт жолдарын жиһаз және т.б. заттармен толтырмау;
  
• 
  электр құралдарын жарылғыш заттарға жақын қоймау;
  
• 
  бөлмелердің электр жабдықтарын бұзылмаған күйде ұстау, электр қыздырғыштарын, қосып қалдырмауға, электр желісңн өте көп жүктемеу;
  
• 
  шылым шеккенде және ашық от пайдаланғанда қауіпсіздікті сақтау;
  
• 
  өрт сөндіргіш баллонды пайдалану ережелерін білу, зақымданғандарға алғашқы медициналық көмек көрсету ережелерін білу.
  

• 
  жанып жатқан бөлмеге кірер алдында басты су орамалмен жабу;
  
• 
  түтінге толы бөлмені ашқанда таза ауа әсерінен жалынның өрщуінен сақтану;
  
• 
  түтінге толы бөлмеде еңбектеп жүру;
  
• 
  жанып жатқан киімді сөндіру үшін оның бетін мықтап жабу;
  
• 
  жерге домалап, отты сөндіру , жүгіруге болмайды; өртті сөндіргенде өрт сөндіргіш құралдарды, өрт крандарын, су, құм, топырақ және т.б.заттарды пайдалану;
  
• 
  электр желілері жанғанда алдымен желіні ажырату керек;
  
• 
  егер қоғамдық орындарда өрт дабылы қағылса, жылдам нысаннан шығу;
  
• 
  жанып жатқан ғимараттан эвакуациялау кезінде негізгілермен қоса, қосымша жолдар мен сатыларды пайдалану керек.
  

Жарылыс кезінде өте қуатты, қысқа мерзімді және ауыспалы жүктеме пайда болады. Бұл жүктеме жарылыстың газ тәрізді өнімдеріне және соққы толқыны әсері нәтижесінде пайда болады.

Жарылыс өнімдері мен соққы толқыны әсеріне үлкен өлшемді және биік ғимараттар мен нысандар, темір қаңқасы жоқ нысандар ұшырайды. Жер асты және топыраққа мықтап бекіген нысандар қирауға төтеп бере алады. Соққы толқыны параметрлерінің ішіндегі ең шешушісі – артық қысым. Ал аз ауданды биік жабдықтың қирауы кезіндегі әсер етуші параметр – жылдамдықтық күш.

Қирау толық, күшті, орташа және әлсіз болып бөлінеді.

Өрттерді сөндіру үшін су, су буы немесе арнайы химиялық құралдарды пайдаланады. Өртті сөндіру үшін су ортақ су құбырынан немесе арнайы өрт су қоймасынан келеді. Су екпіні арнайы өрт сорғыларымен көтеріледі. Су құбыры желілермен келетін өрт су көзі арнайы құдықта болады және оған гидранттар-қатпайтын крандар орнатылады.

Суды оңай тұтанатын сұйықтарға (бензин, май, керосин) қолдануға тиым салынады. Себебі су олардан ауыр болғандықтан , астыға жиналып жану бетін кеңейтеді. Сумен кальций карбиді мен селитраны да өшіруге болмайды. , олар сумен әрекеттескенде жанғыш заттар түзеді. Суды электр қондырғыларын сөндіруге тиым салынады, су ағыны арқылы ток соғу қауіпі болады.

Кейбір өрт қауіпі бар цехтарда спринклері бар өрт сөндіру құралдары қолданылады.

Спринклерлі құрылғылары өрт туралы автоматты дабыл беру және өрттің өршу жылдамдығы шектелген нысандарды қорғау үшін қолданылады. Бұл жағдайда дәл уақытында іске қосылған спринклерлер өрттің шығу көзін дер кезінде жоюға мүмкіндік береді. Спринклері құрылғы сумен қамтамасыз ету көзі, сорғыш, бақылау белгі беру жүйесі, су құбыры және спринклерлі түтікшелерден тұрады. Спринклерлі құрылғыларды пайдалану олармен қамтамасыз етілген ғимараттарда шыққан өрттердің ең кемінде 90 процентін сөндіретінін көрсетті, олардың көпшілігі өрт сөндіру құрылымдардың келуіне дейін сөндіреді.

Дренчерлі құрылғылар бөлменің бүкіл аумағындағы өртті толық автоматты және қолмен өшіруге , сондай-ақ есік пен терезеге арналған саңылауларда су пердесін құруға, технологиялық құралдардың жекеленген элементтерін суландыруға арналған. Дренчерлік түтікшелердің құлпы болмайды. Олардың шығу саңылаулары үнемі ашық болады.

Химиялық көбікпен сөндіруді тез тұтанатын сұйықтар қоймасында қолданады. Көбік арнайы көбік түзуші ұнтақтан жасалады. Жанып жатқан жерге сепкенде көбік оны жану аймағынан оқшаулайды.

Ауа-көбікті өрт сөндіргіштер мұнай өнімдері қоймасындағы өрттерді сөндіру үшін қолданылады. Ауа-көбікті сөндіргіш ол қоспа: ауа-90 процент, су-9,5 процент және көбік түзгіш 0,5 прцент.

Көмірқышқылды сөндіру қондырғылары кез келген өртті сөндіруге қолданылады.

Бумен сөндіру қондырғылары жабық бөлмеде, қазандықтары бар орындарда болған өртті сөндіруге пайдаланылады.

Кейінгі жылдарда өрт сөндіру құралдары ретінде неорганикалық сілтілік металдар тұздары негізіндегі ұнтақтық қоспаларды кеңінен қолданылады. Олар жоғары өрт сөндіргіштік әсерге ие және универсалды.

Өрт сөндірудің алғашқылық құралдары

Өртті бастапқы сатысында жою үшін қолда бар және өртті сөндірудің алғашқы құралдары қолданылады. Қолда бар құралдар өртті сөндіруге алдын ала дайындалмаған заттар. Оларға су, құм, топырақ, түрлі заттар жатады.

Алғашқылық құралдар – өртті сөндіруге алдын ала дайындалған заттар мен құралдар. Халық шаруашылығы нысандарында алғашқылық өртсөндіру құралдары ретінде құм, су , қомша (киіз) т.б. заттар қойылады.

Мемлекеттік және халықаралық стандарттарға сай жану материалына байланысты келесі өрт кластарын бөледі: А- негізінен органикалық негіздіқатты заттардың жануы, В-жанғыш сұйықтар мен балқитын қатты заттардың жануы, С- газдардың жануы, Д- металдардың жануы. Елімізде бұлардан басқа Е- кернеудегі құралдардың жануы деңгейі енгізілген.

Ранецті өрт сөндіргіш орман өрттерін сөндіруде пайдаланылады.

Көмірқышқылды өрт сөндіргіштер қатты, сұйық заттардың өрттерін , кітап қоймаларындағы, элетр қондырғыларындағы өртті сөндіруге қолданылады. Бұл құралдар көмірқышқылы улы болғандықтан, пайдаланылуы шектеулі.

Хладонды өрт сөндіргіштер. Өрт сөндіргіш зат ретінде 1211 және 2402 хладондары қолданылады. Сақтау мерзімі 10 жылға дейін. Хладонды өрт сөндіргіштер барлық класс өрттерін сөндіруге жарайды, бірақ улы болғандықтан және атмосфераның озон қабатын бұзуға қабілетті болуына байланысты шектеулі.

Ұнтақ өрт сөндіргіштер универсалды, олар да барлық класты өрттерді сөндіруге қолданылады, температура диапазоны үлкен. 1 ден 10 л ға дейін қолға ұстайтын болып жасалады. Қалғандары қозғалмалы және стационар болады.

Өртке қарсы режимді және өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтау кәсіпорын жетекшесіне және цех бастықтарына жүктеледі. Кәсіпорын жетекшісінің міндеттері:

- өрт қауіпсіздігінің ережелерінің құрылыстық нормалар мен нысандарды салу, жобалау, пайдаланудағы нұсқауларды қатаң орындалуын қамтамасыз ету;

- кәсіпорында өрт күзетін, ерікті өрт дружиналарын, өрт дружиналарын, өрт-техникалық комиссияларын құру және оларды басқару;

- өрт сөндіру құралдарын жабдықтау;

- цехтардағы, зертханалардағы, базалардың өндірістік бөліктеріндегі, қоймаларындағы өрт қауіпсіздігіне жауапты тұлғаларды тағайындау.

Әр кәсіпорын үшін жалпы нысандық және цехтың өртке қарсы нұсқаулары әзірленеді, нұсқаулармен таныстыру және өрт-техникалық сабақтар өткізіледі.

Кәсіпорындарды жоспарлауда ғимараттарға өрт сөндіру автомобильдерінің оңай жақындауы қажет. Жалынның ғимараттың бір бөлігінен екіншісіне таралуын болдырмау үшін өртке қарсы бөгеттер орнатады, олар өртке қарсы қабырғалар, өалқалар, жабулар, сонымен қатар өртке қарсы аймақ және су перделері болып табылады. Өртке қарсы бөгеттер жанбайтын материалдардан (отқа төзімділігі 2,5 сағаттан аз емес) жасалуы қажет.

1. 
   Өрттер мен жарылыстар
   
2. 
   Жарылыстың ғимараттарға, жабдықтарға, нысандарға әсері
   
3. 
   Кәсіпорындарда өрт қауіпсіздігін ұйымдастыру
   
4. 
   Өрт сөндіру құралдары