-Сурет. ОСП-1 өрт сөндіргіштің әрекеті сызбасы

а - өздігінен қосылған кезде;

б – қолмен қосқан кезде.

Өрт сөндіргіштің типі мен қажетті санын таңдау олардың өртті сөндіру қабілетіне, аумаққа және өрттің класына байланысты болады.

Өртті сөндірудің алғашқы құралдары дәліз бен өтпелерде адамдарды көшіруге бөгет болмауы тиіс. Оларды шығатын есікке тақау, көрнекі жерге, 1,5 метрден аспайтын биіктікте орналастыру қажет.
№ 6 А) Радиациалық барлау, радиоактивті сәулеленуді, ластануды бақылауға және өлшеуге арналған құралдар.
Сабақ мақсаты: Радиациалық барлау, радиоактивті сәулеленуді, ластануды бақылауға және өлшеуге арналған құралдардың жұмыс принциптерімен құрылысымен және пайдалану ретімен танысу.

Жұмыс реті:

1. Радиоактивті сәулеленуді анықтау әдістерімен танысу.

2. ДКП-50А дозиметрінің пайдалану мақсаты мен жұмыс принциптерін оқып білу.

3. ДП-22, ДП-24, ДП-5А, ДП-3Б дозиметрінің пайдалану мақсаты мен жұ-мыс принциптерін оқып білу.

Радиоактивті сәулеленуді анықтау әдістері және дозиметрлік құралдардың жұмыс принциптері.

Иондаушы (радиоактивті) сәулелерді анықтау принципі осы сәулелердің ортаның затын иондау қабілетіне негізделген. Иондалу өлшенетін және анықталатын физикалық және химиялық өзгерістердің себебі болып табылады. Ортаның мұндай өзгерістеріне жататындары: заттардың электр өткізгіштігінің (газдардың, сұйықтың, қатты материалдардың) өзгеруі; кейбір заттардың люминесценциясы; фотопленкаларды жарықтандыруы; кейбір химиялық ерітінділердің түсінің, бояуының, мөлдірлігінің, электр тоғына кедергісінің өзгеруі.

Иондаушы сәулелерді анықтау және өлшеу үшін келесі әдістер қолданылады: фотографиялық, сцинтилляционды, химиялық және иондаушы.

Фотографиялық әдіс фотоэмульсияның қараю дәрежесіне негізделеді. Иондаушы сәулелердің әсерінен фотоэмульсиядағы бромды күмістің молекулалары күміс пен бромға ыдырайды. Пленканы шығару кезінде оның қараюын тудыратын жоғарыда түзілген күмістің ұсақ кристалдары. Осы принципке жеке фотодозиметрлер жұмысы негізделген.

Сцинтилляционды әдіс. Иондаушы сәулелердің әсерінен кейбір заттар (күкірт цинкі, иодты натрий) жарық шығарады. Жарқырау саны сәулелену мөлшерінің қуатына пропорционалды және фотоэлектронды көбейткіш—арнайы құрал көмегімен тіркеледі.

Химиялық әдіс. Кейбір химиялық заттар иондаушы сәулелердің әсерінен өзінің құрылымын өзгертеді. Судағы хлороформ сәулелену кезінде хлороформға қосылған бояғышпен, түсті реакцияға түсетін тұз қышқылына ыдырайды. Екі валентті темір қышқылды ортада, суды сәулелеу кезінде НО₂ және ОН бос радикалдарының әсерінен үш валенттіге тотығады. Үш валентті темір, бояғышпен түсті реакцияны береді. Бояу қоюлығына қарап, сәулелену мөлшерін (жұтылған энергия) байқаймыз. Осы принципке ДП—70 және ДП—70м химиялық дозиметрлер жұмысы негізделген.

Қазіргі кездегі дозиметрлік иондаушы сәулелерді өлшеу және анықтаудың иондаушы әдісі кең қолданыс тапты.

Иондаушы әдіске негізделген құралдардың құрылысы (26-сурет) бірдей және оған кіретіндері: қабылдағыш қондырғы (иондаушы камера немесе газразрядты санауыш) 1, иондаушы тоқтың күшейткіші (электрометрлік шамнан 2, жүктегіш кедергі 3, басқа да элементтерден тұратын электрлік сызба), тіркеуіш қондырғы 4 (микроамперметр) мен қоректену көзі 5 (құрғақ элементтер немесе аккумуляторлар).

26 –Сурет. Иондаушы әдіске негізделген құралдардың құрылысы.

Сәулелердің әсерінен иондаушы камерада ауа молекулалары иондалады. Электр өрісінде оң зарядталған бөлшектер катодқа қарай ығысады, ал теріс зарядталғандары анодқа тартылады. Камера тізбегінде микроамперметрмен өлшенетін иондаушы тоқ пайда болады. Иондаушы тоқтың сандық мәні сәулелену қуатына пропорционалды. Демек, иондаушы тоқ бойынша камераға әсер ететін сәулелену мөлшерінің қуатын бағалауға болады. Иондаушы камера қанығу шеңберінде жұмыс істейді.

Газразрядты есептегіш кіші белсенділіктегі радиоактивті сәулеленуді өлшеу үшін қолданылады. Есептегіштің жоғары сезімталдығы сәулелену қарқындылығы иондаушы камераға қарағанда ондаған мың есе аз сәулеленуді өлшеуге мүмкіндік береді.