ПОӘК 042-18-24 03\03-2013 1 ші басылым

жүктеу/скачать 5,95 Mb.

бет	9/9
Дата	15.09.2017
өлшемі	5,95 Mb.
	#33593

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Мес қарынды тесу. Операция көрсеткіштері. Мес қарында өте тез жэне аса көп газ жнналғанда малды тұншығып өліп кетудең сақтандыру максатымен мес қарынды теседі.

Сеэімін жою. Малдың іші окын тіршілігіне кауіп туғызатындай аса кеуіп кеткен болса, тесетін жердің сезімін жоймай-ақ қояды. Аса қауіпті жағдай болмағаи уакытта тесетін жерге новокаин ерітіндісін жібереді.

Операция тәртібі. Тесетін жердің жүнін таптақыр етіп қырқып, терісіне йодтың спирттегі ерітіндісін жағады. Тесу орнын малдың мінер жағындағы соңғы қабырганын орта жерімен, сербектін төменгі шетін қосатын сызықтың ортасынан аш бүйірден белгілейді.

Мес қарынды әдетте арнайы аспап — троакармен теседі. Ол үшін троакар-дың өткір ұшын жоғарыда көрсетілген жерге кояды да, малдың қамшылар жагыцдағы садак буынына қарай аспапты бағыттап, троакардың тұткасы үстінен колдыц алақанымен тесетіндей күшпен катты ұрады. Егер тері тесіл-месе, оны алдымен аэдап тіледі. Қүрсақ куысының қабырғасын және қарынды тескен соң, троакарды оны көлденең калканшасына жеткеніие арі карай тығады. Троакардың калканшасың теріге сәл басып, оның гильзасынан стилетті суырып алады да, іле-шала оның орнын дәкемен жабады, содан соң ақырындап газды шығарады. Троакардың гильзасы жем кесектерімен бітеліп қалса, оны стнлетпен тазалайды. Газды шығарып, троакардың гильзасы арқылы қарын ішіне жем ашуын тоқтататын дәрі-дәрмек жібереді және оны малдың, денесіне бннтпен таңып, 5 сағатка дейін ұсгайды. Газды шығарған соң канжарды

троакардың гильзасына кайта салып, теріні саусакпен баса отырып, троакарды қарыннан абайлап суырып алады. Жараны тазалап, йодтын спирттегі ерітіндісін жағады да, коллодий сіңдірілген мактанын жұқа кабатымен желімдейді.

Ірі караның мес қарынын тіліп жару - руменотомня. Мал құрсағын жарғаннан кейің мес қарынды гіліп жаруды руменотомня дейді.

Операция көрсеткіштері. Руменотомняны жұмыршак карын жаракаттанып кабынганда, оның ішіндегі қарыннын кабырғасын тесіп кететін бөгде заттар-ды алып тастау мақсатымен жасайды. Егер операция аурудың бастапқы кезінде, іш пердесінің іріцдеуі әлі басталмаған жағдайда және бөгде зат бас-қа органдарға — бауырға, талаққа, жүрекке өтіп кетпеген болса, операция жасалған малдыц 80 проценті айығады. Сондай-ақ бұл операцияны мес ка-рында өте көп жнналып, катайып тұнып калған жемшөп түйіршіктерін алып тастау үшін және ка^ын көбікті, жіті кеуіп кеткенде баска ем әдістері нәти-жесіз болғанда жасайды. Мес қарынға жиналған азық түйіршіктері шіріп, малды уландырғанда да осындай операцияны жасау керек. Бұдан баска бұл операцияның ауруды аныктау және болжауда да манызы өте үлкен, сондык-тан ішкі органдар ауруының клнникалык белгілері анық болмаған жағдайда да жасайды.

Сезімін жою. Руменотомня жасау алдында кұрсак кабырғасыныц қабат-тарының сезімін Оіртіндеп жою үшін ең соңғы кабырға аралық, I және II бел нервтерінің сезімін жояды.

Ең соңғы кабырға аралық нервтің сезімін жою үшін шіені ақырғы қабыр-ганың арткы бетінен бірінші бел омыртқаныц көлденец қанатыныц ұшы келе-тін жерден шаншады. Ииені эрі карай суйекке тірелгенше шаншады, содан соң сүйектен тайдырып жіберіп орі карай 3—5 мм тағы енгізеді де, 3 процент-тік новокаин ерітіндісінің 10 мл жібереді. Инені кері суырып келе жатып сезім жойғыш ерітіндіні осы мөлшерде ет арасына және тері астындағы клет-чаткаға да жібереді. Осы әдіспен бел нервтерінің де сезімін жояды, ол үшін инені: 1) екінші бел омыртканың көлденең канатының алдыцғы жағынан канат ұшынан 4,5—5,0 см жерден шаншады; 2) үшінші бел омыртканыц көл-денең қанатыныц алдыцғы жағынан канат ұшынан 7,0—7,5 см жерден шан-шады.

Кұрсак кабырғасыныц тізе кыртысы маңынан баска терінің сезімі түгелдей жойылады.

Ткань кабаттарынан сезімін жоюда инені шаншатын жерді мына тәсілмен табады. Екінші бел омыртқаныц көлденец қанатыныц ұшын табады, ол ец соңғы қабырғаның артында әрдайым анық білінеді. Одан 4—5 см жоғары жерден дененің ұзын бойына сызық сызады (бірінші бел омыртқаның көлде-нек канаты нактылы белгі бола алмайды, өйткені ол семіз малда колмен басканда сезілмейді). Инені сол сызык бойынша үш жерден шаншады, біреуін ен соңғы кабырғаның артынан, екеуін екінші және үшінші бел омыртқаның көлденең канаттарының алдыңғы жағынан шаншады.

Операциядан кейін аскынудан сактандыру ушін күрсақ қабырғасынын сезімің жоюмен бірге қосымша түрде Ліосин тосілімен плевра үстілік блокада жаеайды.

Операция тәртібі. Руменотомия кезінде малды козғалмайтын етіп (танау кыскыш салу, кабырғаға белбеулермен тартып байлау) байлаудың қажеті жок. Малға операцияны әдетте түрегеліп тұрған бойы жасайды, тек улану салдарынан мал аяғының шала параличі болып, ол тұра алмай жатқан жаг-дайла операцняны малға сол жаткан күйінде жасанды.

Кұрсак куысын малдыц мінер жағындағы кабырғаның бойымен оның арткы шетінен үш елі (6—7 см) жерден және бел омыртқалардыц квлденең қанат-тарынан да осындай кашыктыктан алынған жерден тіледі. Тері тілігінін узындығы 18—20 см болуы қажет. Кұрсақ қабаттарын бірінеи соц бірін сол теріні кескен бағытта тіледі. Терініц тілінген жнегіне зарарсыздандырылған клеенка жабыстырады.

Ауруды аныктау максатымен жасалғаи операциялар кезінде, сондай-ак жүмыршак карынныц кабынуына операция жасағанда құрсақ қуысын тексе-ріп байқайды. Ең алдымен мес карынныц жемге толыктығыи жоне оның ішіндегі заттың кою-сұйықтығын, сол жактағы бүйректік жағдайын, көлемін, гени-талилердің күйін аныктайды. Содан соң колды оң жак сербектен төмен және алға карай бағыттап кабат жасап тұрған шарбынын арт жағына карай жыл-жытады да бауырынык ок бөлігін тексереді. Бауырдан ішке караіі және сәл төмен жұмыршак карынды табады. Қолды құрсақтык сол жак кабырғасына жылжытып. талақты табады, о.і тіяген жердін алдыкғы жағында жатады, Талақтың жоғарғы жағын саусакпен басып байкап, онык жабыскан жері бол-маса, колды кеуде куысы мен іш куысын бөліп тұратын көк ет — диафрагма-ға дейін жылжытады, жалбыршақтык және аздап ұлтабардык күйін анык-тайды.

Кұрсак куысын тексеріп болған сон, мес карыннын арткы-жоғарғы жағын-дағы жынын төмен және алға карай ығыстырып, қарыннын босаған бөлігін сыртқа шығарады. Шыгарылған карын кабатын орамалмен орап. оныц түп жағына калакша тәрізді, ұзындығы 35—40 сантиметр екі жұмыр таякшадан жасалған кысқыш салады. Қарып кабатынын пайда болған тік кырыныц ұзын-дығын 15—18 см етіп барлык кабатын камти тіледі. Тіліндінің жиегіне арнайы кыскышпен немесе кұйрык кайырып ұстағышпен зарарсыздандырылған екі клеенка бекітіледі (П. А. Алексеев).

Осыдан соң мес карыннан кыскышты алып тастап, ішін аздап тазартып жүмыршақты тексереді. Табылған бөгде заттарды алып тастайды. Егер кат-парша карында бітеліп калған болса, оны жуан резина түтік (танау-өкеш зонды) аркылы глаубер тұзының 5 проценттік ерітіндісін жіберіп жуады, ол үшін түтіктік ұшын операниялык жара және жалбыршақ аркылы жұмыршақ карын кабаттарына өткізеді.Бұдан кейін мес карынға кыскышты кайта салып, тілік жиегіне бекітілген клеенканы алып тастайды*. Қарыеды екі катарлы сірі қабык тігісімен тігеді. Тігуге жұмыр түзу ине, тігіс жібі ретінде жікішке жібек, кетгут, немесе № 10 мақта жіп колданылады. Тігістіц бірінші қатарын елка тәрізді етіп, ннені тілік жиегінен немесе одан 2—3 мм жерден өткізіп тігеді, екінші катарында елка немесе Седовскнй — Плахотинше тігеді. Қыскышты босатып алып, карынға новокаин араластырылған пеницііллин ерітін-дісін шашады да, оны құрсак ішіне кайта салады.

Көк шандырды онын көлденек жұка шандыр кабаты және көлденек етімен бірге кетгутпен Реверденнік үздіксіз оралымды тігісімен жэне кұрсақ кабыр-ғасынық барлық ет кабаттарын бір қатарлы тігіспен тігеді. Құрсақ куысын жабар алдында онык ішіне пеникиллиннін новокаиндегі ерітіндісін жібереді. Теріні жібек жіпті кері тұзакталған немесе әдеттегі түйінді тігіспен тігеді. Операкиядан кенінгі алғашкы күндері малға аздап сапалы пішен, тамыр жемістілер және баска жекіл қорытылатын жемшөп береді.

Снырға кесарь тілігін жасау. Операцня жасалған сиырдыц 90 прокенті, не одан да көбі айығып кетеді, кө-біне төл де тірі қалады. Әдетте кесарь тілігінен кейін сиыр сүттілігін жой-маііды және жақсы бордақыланады, олардык 50—60 проценті ұрықтану қабі-летін сактанды.

Операция көрсеткіші. Бұл операнияны жатыр мойны ашылмағанда, не шала ашылғанда, төл біркелкі немесе өте үлкен болғанда, төл шығу жолдары жіцішке болса, жатыр бұралып кұрысканда, төл кемістігі жэне патологиясы болса, онык мүшелері дұрыс жатпаса және жөндеп жіберуге келмесе жасайды.

Сезімін жою. Кесарь тілігін жасу үшін кесетін жердіц ткань кабаттарынык сезімін жояды немесе кұрсақ қабырғасынык сезімін жою үшін, сокғы қабырға

* Мес қарын азық жынына аса толык болмаған жағдайда кұрсақ куысын жэне операния жасаған жараны мес қарыннан жеке ұстау үшін Магда тэсілін колданып, мес қарыннын тері үстіне шығарып кескендегі жнегін (кысқыш салмйй) арнайы нмек ілмектермен теріге немесе тері бетіне операциялық тілік жара айналасына бекітілген қалык резнна пластИнаға бекітеді. Осы тэсілге үксас жекелеуді Герцен де ұсынған. Мес қарын азыққа шамадан тыс толып кеуіп кетсе, оны жарар алдында Тарасов тәсілімен теріге тігеді де, тілінген жара жиегін кайырып, теріге немесе жекелеуіш клеенкаға бірнеше жерінен көктеп тігеді. аралык, I жэне II бел нервтерінің сезімін кетіреді (руменотомняны караныз). Буған косымша аздаған алкоголь наркозын (аузынан 0,5—1,0 л арак кұяды немесе венаға 450—600 мл 33 проценттік ректифнкат спирт жібереді) жасайды.

Жатырдьң жарылуын токтату және оны құрсак куысынан шығаруды женілдету үшін эпидуральді сезімін жояды. Инені I және II куйрык омырт-қаларынын арасындағы ойыс жерге шаншады. Ол жер малдың куйрығын бурғанда айкын байкалады. Инені алдымен теріге тік шаншып, одан өткен соң оны сәл ғана алға карай 45—60° бағыттап, омыртка арасындағы сінірден өткенде жылжытады, ал одан өткен иненің қуыска жеткенінен белгілі болады. Егер ине омыртка куысының кабырғасына тірелсе, оны сәл кері тартады. Ірі караға инені 2—4 си терендікяе шаншалы. Іінені со.т геренд/кке шанышкан-нан кейін эпндураль куысына новоканнкіц 1,5 проадкттік ерітіндісік 100—150 мл мөлшерінде немесе 2 проценттік ерітіндіден 100 миллилитрге дейін жібере-ді. Сезімін кетіру дурыс жасалган болса, жатырдың толғағы жәяе жиырылуы тугел токтайды, арткы екі аяғының шала паралнчі басталады, сезім жойылу азлап курсақ кабырғасына да тарайды. Ине дурыс турған болса. шпрнц пор-шенік сзл басканда ерітінді кедергісіз эпидураль куысқа куйылады.

Операция тәртібі. Сиырды операция жасайтын стол устіне, пішен, не сабан тендерінің үстіне, тіпті болмаса сиыр коранын немесе баска бір кора еденіне он жағына жаткызып, козғалмайтын етіп бекітеді.

Операция жасау алдыида Мосинше плевра үстілік блокада жасалынады және венаға новокаин жіберіледі. Керек жағдайда жүрек дәрілері беріледі. Малға, әсіресе әлсіз малға, венасына глюкоза және кальций глюконатын жібереді. Операция жасайтын жердің жүнін кырады және хирургияда қолда-нылатын жалпы әдістермен операция жасауға дайындзиды.

Курсақ қабырғасын малдын сол жақ сүт венасынан жогары жерден (вена мен шап кыртысы аралығы), кұрсак жігіне катар бағытта тіледі*. Тілік ұзын-дығы 30—Зо см. Тілген жердін арткы шеті сут венасынан 10—12 см, алдынғы шеті — 5—6 см кашыктықта болуы ксрек. Кабаттар былай тілінеді: 1) теріні тері асты кабатымен бірге; 2) күрсак бү.шык етініц шанлырлы сырткы қаба-ты; 3) булшык етті (скальпедь тұткасымен талшык.тарды,і бойычен ажыра-тады); 4) бұлшык еттің шандырлы ішкі кабатын тек етпен бірге тіледі. Кесіл-ген терінін шетіне стерильді клеенка жабыстырылады.

Кұрсак куысын ашкан соң оган колды сұғып, шарбыны жоғары және алға карай ығыстырады да жатыр бутағының жоғаргы бөлігін табады. Жатыр буғағьң екі қолмен ұстап, оны сыртқа қарай тартады да, операция жасалған жердің сыртына шығарады. Жатыр бұтағын оның тілген жерінен тіледі. Тіліктің ұзындығы одан төлді кедергісіз шығаратындай болуы кажет. Төлді шығарып алған соң шуды бүтіндей не жарым-жартылай алып тастаиды. Жатыр қуысына антибиотиктер (унтак түрінде биомицин) жіберіледі.

Жатырды кетгутпен екі катарлы үздіксіз серозды ет тігісімен кілегей кабы-ғын қамтымай тігеді. Бірінші тігісті елка тәрізді, екіншісін — Садовский — Пла-хотинше (руменотомияны караныз) тігеді. Жатыр ыдырап және ісініп турған жағдайда оның жыртылыл кетуі ыктимал, сондыктан косынша көктеп тігелі. Тігілген жатырга новокаинде ерітілген пенициллин ерітіндісін енгізіп, оны кұрсақ ішіне кайта салады.

Көк шандырды бұлшык еттің шандырлы ішкі кабатымен бірге тан тігісімен немесе Реверденнің үздіксіз орай тігу тәсілін қолданып кетгутпен немесе жі-бскпсн тігелі. Егер көк шандыр жырғы.та берсе, онда бұл тігіске әдеттегі

Кенде сиырды сол кабырғасына жаткызып бекітеді де, кұрсак қабырғасын он жак сүт венасы үстінен тіледі (ішегі шығып кетуі кауіп) немесе мат-га аягынан тік тұрган бойы кесарь тілігін жасайды. Сонғы жағдаида кұрсағын сол жак аш бүйірден тіледі. Кұрсақ кабырғасын аш бүйірден төмен қарай тіке немесе курсактын ішкі киғаш ет талшыктарының бағытымен киғаш тіледі, былайша айтканда жоғары және артынан — төмен карай және алга карай. Ішкі киғаш және көлденең етті олардың талшыктарьшын бойымен скальпельдің сабымеп ажыратады. Аягынан тік турған сиырға операция аурудыц бастапкы кезінде, асқынбаған жағдайда, сондай-ақ малдын күйлі кезінде жасалады орнына кайта әкелінген шарбы да коса тіпледі. Бұлшық еттің сыртқы қабатын бөлек-бөлек түиінді тігіспен тігеді. Күрсақ қуысын әбден жауып тастар ал-дында оған новокаин араластырылған пенициллин ерітіндісі (1—2 млн ЕД) жіберіледі.

Теріні жібек жіппен көлденеңінен немесе ұзын бойы тұзақты тігіспен тері асты қабатын, кейбір жерде құрсақ бұлшық еттің шандырлы қабын камти тігеді. Тері тігістерін 10—Г2-күкі алып тастайды.

Операциядан кейін емдеу, Операциядан кейінгі кезенде іріндеу кабынуға қарсы және малдың жалпы куйін көтеретін ем қолдаңылады. Ол үшін: ново-каинмен емдеу — новокаинді венаға кұяды немесе МостТнше блокада жасайды; антибиотиктерді—бұлшық ет арасына, ал курсақ көк шандыры кабьшды (ле-риторит) деп қауішенгенде күрсақ ішіне де кұяды, тлюкоза, кальций глюкона-ты жэне хлорлы кальций немесе вена ішіне оның 33 проценттік ерітіидісін кұяды, кофеин беріледі. Мес карын тканінің қан кысымы нашарласа немесе оның жұмысы әлсіресе руминаторлық дәрілер беріледі.

Олерадиядан кейіл жатырдыц кілегей кабыгынып кабынуып алдык ала және ұқыпты емдеудің үлкеи мацызы бар. Жатырдыц күш-қуатын күшейту және жиырылып-созылуын үдету үшін жатыр дорілері (питуитрин, окситоцин, эрготал) қолданылады, жатырды массаждайды жэне мүмкіндігіне карай мал-ды жетектеп жүргізіп тұрады. Жатыр ішіне жалпы әсер ететін антибиотиктер (биомиціт, тетрациклин) және сульфаниламид преператтары — ең қодайлы-сы — май немесе балауыз күйінде енгізу. Жатыр ішіне жлналған жалкаякты ағызып шығарады. Жатырда шіріген шу калдыктары болатын болса, оның ішін антисептикалық ерітінділермен жуып шаяды. Малға кұнды, сапалы жем береді.

Шошқаға кесарь тілігін жасау. Щошқаныи. төл шытатын жолдарьтын та-биғи тар болуы төл туу кезінде кынап аркылы акушер.іік көмек көрсетуді киындатады, сондықтан оларға кесарь тілігін қолданудың үлкен маңызы бар. Бұл операциядан шошқаның көбі жазылады, бірақ оны тек толғағы бастал-ғаішан кейіи бірнсше сағат ішінде жасэу керек. Үзак узхыт (24 сағат) нәти--жесіз акушерлік көмек көрсетілсе немесе толғағы басталғаннан 72 сағат өтсе операция жасаудың қажеті жоқ.

Операция көрсеткіштері. Шошқа төлінін өзі немесе оныи мүшелері жатыр-да дұрыс жатпағаидықтан, жамбас куысының тарлығынан, төлдің кемтарлы-ғынан т. б. төлді жатыр мойкының куысы арқылы шығарып ала алмайтын болса, мегежінге кесарь тілігін жасайды.

Сезімін жою. Ең қарапайым және қауіпсіз тәсілдің бірі операция жасайтын жердің ткань кабаттарының сезімін жою. Эпидуральді анестезия қолдануға да болады. Оны былай жасайды. Инені кұйымшактың орта бойынан оның уршык буынымен тогыскан жерінец буыньша шаншады. Инекі ек. алдымен тері бетіне тіке шаншады да, одан өткен соң инеге 30—35° көлбетіп, оны буыняралык сіңірден өткенше шаишады, одан өткені иненің қуыска тап бол-ғаиынан белгілі болады. Инені 1,5—4,0 см (ете семіз шошқаларды 6 см дейін) шаншады. Ине дұрыс тұрған болса, ерітінді шприцтің поршенін сәл басканда-ак кедергісіз эпидуралыі куыска құйылады. Дененін әрбір 10 см ұзындығына (желкесіиең құйрығының түбіне дейін алғаида) новокаиннің 1—2 проценттік ерітіндісінің 10 миллилнтрін құяды (Магда). Сондай-ақ инені бірінші және екінші құйрық омырткаларының арасынан шаишуга да бо.іады. онда салмағы 50—80 кг шошкаға )—2 проиенттік повокаин ерітінлісініц 15—20 мл жібереді (Голенскиіі және Герветовский). Мал өте катты тыиышсызданған жағдайда аралас наркоз — жеңіл хлоралгидратты наркоз және операшія орныиың сезі-мін жою (малдыц жалпы хаді нашар жэие төл тірі болса байкап қолданы-лады).

Операция әдісі. Малды аряайы етолға немесе колдан жасалған уакытша операция столына (жсрдеи 60—70 см бніктікте үстіне тақтзй шегелеген бас-палдақ) со.т жак бүніріне жаткызып козғалмайтын етіп бекітеді.

Операция жасайтын жерге тиісті дайыидык жасаған сон оң жақ аш бүйір-дін как ортасынаң бел омыртқа канатынан бастап жоғарыдан төмен қарай пке ие.месе сербектен адга қарай құрсак ішінік киғаш ет талшыгынілң бағы-тымен кнсайта тіледі. Кесетін жердің ұзындығы 15—20 см болуы қажет. Кұрсактьң ішкі киғаш және көлденен ет талшыктарын скальпельдін түткасымен ажыратады. Кұрсақ көк шандь:рын жогарыдан төмен карай тіке тіліп жарған жан, бірак алдын ала көкшандыр майын алып тастаган ынғайлы болады. Құрсак кабырғасын сұт безінен екі елі жоғары альщ тілгенде төлді суырып алу ынғайлы.

Күрсақ қабырғасын жарған сон тілік арқылы жатырдыц буаз бұғағын сыртка шығарады да, оны арка жағынан ақырғы тел тұсынан немесе жатыр буғағыңың екі айрылған жерінен тіліп жарады. Жатырды кейде жатыр дене-сіне жакын жерден көлденек бір-ак жерден тіледі. Бұл жағдайда осы бір тілінді аркылы жатырдыц екі бұғағындағы төлді шығарады. Жатырды жар-ганнан кейін төлді арка жагынан баса қозғап, операция жасалған жерге жа-кындатады да, алдымен төл қабығын жарып, колмен ұстап шығарып алады. Жатырда і.мфизематоздык төл болған жағ-дайда оны кыскышпен ұстап шыға-рып алады. Жатыр кұрғақ больш, іштегі төлді орнынан жылжыту кнынға сокса, оны кыскышпен шығарып алады. Жатыр түбінде жаткан төлді козгап, кескен жерге жакындатуға немесе кыскышпен алуға келмесе, оны жатыр ішіне кол салып шығарып алады. Щуды түгелдей алып тастайды немесе онын тек күш салмай онай алынатын бөліктерін шығарады. Осыдан кейін төл жолында төлдін қалған-кал.чағанын тексереді. Төлден босатылган жатырды екі катар-лы тігіспен тігеді. Бірінші катарлы тігісті Шмиденше инені кілегей кабык жағынан шаншып тігеді. Бұл тігіс үстіне Садовский — Плахотинше сірі кабық бұлшық ет екінші тігісті Жаба тігеді. Тігілген жатыр бұғағын күрсак куысына кайта салады да, екінші бұғакты шығарып алып, оған да бірінші бүғакқа жасағандай операция тәртібін колданады.

Күрсак кабырғасын екі катарлы немесе уш катарлы тігіснен тігеді. Жатырды және кұрсақ куысын тігіп тастау алдында оларға антибиотиктер кұяды. Тері тігісін 8—10-күні алып тастанды.

Жарықты операциямен емдеу Кіндік жарығынын операциясы. Кіндік жарығы көбінесе шошқада кездеседі. Кіндік жарығымен ауырган торай.тар баяу өседі, күні бұрын бракқа шығарылады немесе жарық сұйық затының қысылуынан я болмаса семуінен және жарык капшығының тесілуінен өліп кетеді.

Шошқ,аның кіндік жарығына операция жасау әдісі. Операцияны тәмендегі тәсілдердің бірімен жасайды.

Б і р і н ш і т ә с і л. Жарық сүйық затын кұрсақ қуысына қайта енгізгеннен кейін жарық тесігін қайырма тігіспен кусыра тігеді. Тігіс жібін жарық тесігінін, шегінен 1,5—2 см жерден көкшандырға тиңей, теріден және кұрсақ кабырғасынан өткізеді. Бұл тәсілмен жасалатын операцияны тек енесін еміп жүрген торайларға жасаған жөн, өиткені ол кезде жарық шеңбері үлкен бол-майды.

Екінші тәсіл. Теріні тура бағытта немесе ұршық тәрізді етіп жарыктың ең үлкен дөнесін айналдыра кеседі. Жарық үлкен және қабысып кегкен жағдайда, сондай-ақ сыртқы беті өліеттенген болса, ұршық тэрізді кесу әдісі колданылады.

Жарыктың сірі кабын дәке тампонмен теріден жарык сакинасына дейін ажыратады. Сақина айналасындағы тканьдерді де жан-жакқа ығыс-тырады. Содан соц жарық кабын кұрсақ қуысына салады да, жарық тесігін бүрінді, түйінді немесе ілмек тігіспен тігеді. Тігістіц екінші қатарымен теріні тігсді, Бұл Жарыктың сірі кабын дәке тампонмен теріден жарык сакинасына дейін ажыратады. Сақина айналасындағы тканьдерді де жан-жакқа ығыс-тырады. Содан соц жарық кабын кұрсақ қуысына салады да, жарық тесігін бүрінді, түйінді немесе ілмек тігіспен тігеді. Тігістіц екінші қатарымен теріні тігсді, Бұл Жарыктың сірі кабын дәке тампонмен теріден жарык сакинасына дейін ажыратады. Сақина айналасындағы тканьдерді де жан-жакқа ығыс-тырады. Содан соц жарық кабын кұрсақ қуысына салады да, жарық тесігін бүрінді, түйінді немесе ілмек тігіспен тігеді. Тігістіц екінші қатарымен теріні тігсді, Бұл Жарыктың сірі кабын дәке тампонмен теріден жарык сакинасына дейін ажыратады. Сақина айналасындағы тканьдерді де жан-жакқа ығыс-тырады. Содан соц жарық кабын кұрсақ қуысына салады да, жарық тесігін бүрінді, түйінді немесе ілмек тігіспен тігеді. Тігістіц екінші қатарымен теріні тігсді, Бұл тәсіл карапайым, бірак аурудыц кайтадауы да мүмкін. Жарык кабын қүрсак кабырғасына коса тіккенде де ауру қайталауы ықтимал.

Үшінші тасіл. Жарык аузы жіцішке және жарык капшығы өте калын болған жағдайда, оны күрсак қабырғасына жақын жерден тігіс лигатурасы-мен байлап, одан 1,5—2,0 см жердел алып кесіп тастайды. Лнгатураныц екі үщын ине көзіне іліп, жарык шетінен өткізіп, жиырып тігеді.

Төртінші тәсіл. Шошканын жарығы үлкен болған жағдайда ең тиімді операция күрсақ қуысын жарып, жарық тесігін тіккен жөн. Сезімін жою үшін хлоралгидратты наркоз (вена аркылы) қолданылады. Малды қақ шалқасынан жатқызып, басын сәл салбыратып қояды. Арткы аяқтарын тірсе-гінен сәл бүгіп байлап, күрсағына карай иіп, алдыцғы аяхтарын кейін қарай дене бойына тзртып кояды. Бүлай бекіту күрсақтыц бауыр бетін босацсытуға көмек береді.

Жарык капшығыныц ец үлкен төмпешігі үстінен теріні үзынынан кеседі, оныц үзындығы жарық тесігініц үзындығынан сәл үлкен болуы керек. Айнала кесілген тері тіліндісін алып тастайды да, скальпельдіц түткасымен сірі қап-шықты қоршап түрған тканьнен ажыратады. Содан соц шекті күрсақ қуысына салады, жарық капшығын алдынан және артынан Пеан кысқышымен немесе корнцангпен ұстайды да, оны ортасынан көлденек тіледі. Пайда болған екі тіліндіні (алдыцғы және арткы) екі жағына тартып, күрсақтын бауыр қабыр-ғасын сәл жапсыра басады. Бұл кезде жарық сақинасы аздап көлденец бағыт-та созылады да сопак түрге келеді. Осылай түрғанда оны түйінді тігіспен, бы-лайша айтқанда күрсак куысына өтетін тігіспен тігеді. Тігіс жібін үзына бойына, құрсак жігіне жарыспалы күйде өткізеді, сөйтіп жарык тесігінің ал-дыцғы жане арткы кабырғасын жакындатады. Тігіс жібі ретінде № 6—8 жібек немесе иірілген жіп қолданылады. Көкшандырды жарык тесігініц қабырғасын бармакпен бакылай отырып, оныц шетінен, 0,5—10 см жерден инені шаншып, жарык қапшығыныц тіліндерініи түбінен тігеді. Жарык тесігініц көлеміне карай 2-ден 8—10-ға дейін тігіс салады.

Егер жалпы наркозсыз, тек операция жасайтын жердіц сезімін жоюмен операцияланатын болса, онда шек шығып кетуден сактану үшін Ричардсон шарыи қолдануға болады. Спнртпен сүртілген шағын баллонды күрсак ішіне салып, жарык тесігініц касына орналастырады да, оныц резинкалы түтігін сыртка шығарады және оны Пеан қысқышымен кысып кояды. Щағын баллон-ды үрлеп ауаға толтырады, сөйтіп шекті жарық тесігінен әрі ығыстырады, бүл жарық аузын тігуді едәуір жецілдетеді. Тігіп болған соц алдымен шағын бал-лонныц ауасын шығарады да, кұрсақ қуысынан суырып алады. Жарық тесігін тіккеннен кейін, оныц капшығыныц тілінділерін жоғары көтеріп, күрсақ қуы-сынан 1,5—2 см жерден кеседі. Тілінділердіц қалған шетін үздіксіз немесе түйінді тігіспен косып тігеді. Операцияны тері тігумен аяктайды.

Күлынның және бүзаудың кіндік жарығына операция жасау әдісі. Операцияны жалпы наркоз беріп немесе сезімін жоюмен аралас жасайды. Малды шалкасынан жатқызып бекітеді. Теріні үзынынан кескеннен кейін скальпельдің тұткасымен одан жарыктың сірі капшығын ажыратады. Жарық сүйық затын күрсақ куысына ығыстырып, жарык қапшығын корнсангпен үстайды да, оны айналдыра бір бұрап жоғарғы жағынан ұзын тігіс лигатурасымен байлайды. Лигатураның бір ұшын инеге өткізіп, оны бармак көмегімен жарық тесігінің шетінен 1—2 см жерден өткізеді. Екінші жіпті осылай етіп карама-қарсы жағынан өткізеді. Лигатураның ұштарын тартып жиыра бастағанда жарык қапшығы ішке түседі және жарық тесігі жабылады. Кажеті болса жарык тесігін косымша 1—2 тігіспен тігеді. Тері тесігін түйінді немесе түзақ тігіспен тігеді.

Ұма-шап жарығына операция жасау. Ұма-шап жарығы көбінесе қабандарда кездеседі. Ол торайларда алғашкы 3—4 айлык кезінде пайда болады, ал А. Ф. Бурденюктің мәліметтері бойынша туғаннан кейін бірнеше күнде немесе бірнеше апта өткен сон да пайда болады. Бұл жарықтың пайда болуына шошқаны күту және жемдеу жағдайлары көп әсер етеді. Ол көбінесе нашар кұтілген, авитаминоз, мешел немесе кейбір басқа да аурулардың белгісі бар малда байкалады. Шошкада ұма-шап жарығының кысылып калуы сирек байкалғанымен, ауру малды операцня жасап емдеу керек. Олай болмаса, жарык үлкейіп кетеді де, шошканы бағып-күту және бордакылау қиындайды және бракқа ерте шығаруға тура келедГ. Қабанныц үма-шап жарығына опе-рация жасаудыц тәртібі мынадай: операциядан бір күн бүрын оған жем бермей ашыктырады. Жотасына жатқызып, басын төмен салбыратып байлаіг* бекітеді. Асау, сондай-ақ жарык үлкен болса, наркоз колданылады, Операция жасаған кезде мынадай тәсілдердін бірі қолданылады.

Бірінші тәсіл. Жабық тәсілмен піштіреді. Қынадтык жалпы қабықты мүмкіндігінше толык тарта бөліп, оны ен және енбаумен бірге бірнеше рет айналдыра бүрайды. Бүл кезде шек куысына еніп кетеді. Егер жарық сұйық заты қынаптыц жалпы қабыкпен жалғасуы салдарынан кұрсақ куысына кайта енбесе оны кішкене тіліндімен жарады да, жалғаскан жерін скальпельдіц тұткасымен немесе кайшымен бұзады. Бұрағаннан кейін қынаптық жалпы кабыкка жэне енбауға мүмкіндігінше жарықтыц сыртқы сакинасына жақын жерден тігіс лнгатурасын салады. Лигатураны жараныц түбіне ұма коршау-ына бекітеді. Бұл тәсіл оцай болғанымен, сонынан ауру кайталауы мүмкін.

Екінші тәсіл. Теріні шаптыц сырткы сакшіасыныц үстінен және одан әрі үманын алдыцғы бетімен тіледі. Тіліктіц ұзындығы 5—10 см болуы кажет. Теріні, тері асты -кабатын және көк шандырды кынап каналына дейін тіледі. Қолды кесілген жерге енгізіп, қынаптык жалпы кабыкты ажыратады да, оны енмен бірге сыртқа шығарады, бірак алдын ала кынаптык жалпы қабықпен ұма терісініц артқы-төменгі белігініц арасындағы сіцірді кеседі. Шекті кұр-сак куысына ығыстырады. Қынаптық жалпы кабыкты енбаумен бірге бірнеше айналдырып бұрайды. Сыртқы шап сақинасынан 3—4 см жерден енбауға қынаптық жалпы қабығымен бірге тігіс лигатурасын салады. Лигатураныц бір ұшын сыртқы шап сакинасыныц шетінен, ал екіншісін — ішкісінен өткізеді. Лигатураныц ұштарын тартып байлайды; бұл кезде лигатурадан жоғары жаткан енбау ішке қарай тартылады да биологиялык тампон ретінде шап каналын жабады. Енбауды лигатурада 5—2,0 см жерден кеседі. Шап саки-насы кец болған жағдайда оған косымша 2—3 тігіс салынады. Теріні түгелдей тігеді немесе оныц арткы бұрышынан аздап тесік калдырады, одан ұма ішіне 3—4 күнге дәкелі дренаж салады (Чубарь).

Бұлайша піштіру тәсілі сенімді және нәтижелі, бірақ жарық кезінде кы-наптық каналдын, кабырғасы өте жұқаратын болғандықтан, операция жаса-ғанда жаракаттануы мүмкін. Бұл шектіц сыртка шығуына әкеліп соктырады, ал мұныц озі операцня жасауды киындатады.

Үшінші тәсіл. Ұма терісін малды кәдімгі піштіру кезіндегідей етіп тіледі. Қынаптык жалпы кабыкты ажыратады және оны бұрап, шекті кұрсак куысына ығыстырады. Жалпы үя кабымен жабылған енбауға корнцанг сала-ды. Одан 1,5—2,0 см жерден енбауды кеседі де, енді шығарады. Содан сон жоғарғы шагг" сакннасыныц үстінен екінші жерден теріні және көкшандырды тіледі, онда бұралған енбау анық сезіліп тұрады. Корнцанг пен енбау осы кескен жерден тері астымен шығарып алынады. Шыққан. енбауды баска корнцангпен ұстайды да, біріншісін босатып, ұма кесілген жерден сыртка шығарып алады. Енбауды корнцангтан жоғары жерден, алдын ала тағы 1—2 рет бүрайды да, тігіс лигатурасымен буып байлайды. Лигатураныц ұштарын екінші тәсілдегідей сырткы шап сакинасыныц жнегінен өткізеді. Содан кейін корнцангты босатып алып, лигатураныц ұштарын тартып байлайды. Шап са-кинасыныц үстіндегі тілікті түгелдей тігеді, ал ұма тілігін ашык калдырады (Алексеев).

Жарық бір жағында болғанда, екінші енді операцияныц кез келген тәсілімен жабық әдіспен алып тастайды.

Дәріс – 12. АТАЛЫҚТАРДЫ ПІШУ (ЛЖС – 13-14)

Аталықтарды пішу – орхиодектомия деп аталады.

Жас кабанды пішу. Ен және оның косалқылары түгелдей алынып тас-та.іынатын болса, толык піштіру, ал енніц немесе онын қосалқыларының кей-бір бөліктері орнында калдырылатын болса — жартылай піштіру деп ата-лады.

Толық пішу. Толык піштіргенде ен ашық немесе жабык тәсілдермсң алынып тасталады.

Ашык тәсіл. Ашық тәсіл колданғанда кабанды лигатурамен, Занд кыскышымен немесе эмаскулятормен және енбауды үзу әдісімен піштіреді.

1. Лигатурамен тарттыру. Бұл әдіспен еркек торайды туғанына 10 күн тол-ғаннан кейін және одан аскан соң піштіре береді. Әдетте еркек торайларды енесінен айырудан екі апта бұрың немесе одан бірнеше күн өткен соң пішті-реді.

Еркек торайдык жасына байланысты оны басын төмен салбыратып, арткы аяктарын көтеріп тұрады немесе орындыкка, баспалдақка, астауға, не опера-ция жасайтын столға жаткызып байлайды. Ұма жүнін кыркып, терісін дена-турат араластырылған спнртпен сүртіп майсыздандырады, ал тілетін жеріне иодтың спирттегі 5 проценттік ерітіндісің жағады. Бұдан соц ен сол колдың сұк бармағымен үлкен бармағының арасына үсталады да ұманын барлық тканін және кынаптык жалпы кабығын коса скальпельмен тіледі. Тілік ұыа жігімен жарыстыра, одан 0,5—1 см жерден жасалады.

Жалаңаштанған ен сыртка шығарылады, бекіткіш сіңірін кесіп, сол колдың сұк бармағы мен үлкен бармағының арасына ала отырып, барлық тілінгеи тканьдерді кұрсак кабырғасына қарай ен бауды ығыстырады. Осылай жала-ңаштанған енбауды лигатурамен буады (жібек, кетгут, жіп). Лигатурадан енге карай 0,5—1 см жерден еибауды кеседі де, калған калдығына иодтың спирт-тегі 5 проценттік ерітіндісін немесе нодтың глицериндегі ерітіндісін (1 : 10) жағады, жара шетіне вазелин жағады.

Қыскышпен немесе эмаскулятормен піштіру. Бұл тэсіл ересек кабанға колданылады. Занд кысқышын жаланаштанған енбауға салады да, оның аузын жабады. Езілген енбауды қолмен бұрап үзеді. Қалған қалдығына иод-тын. спирттегі ерітіндісін жагады, содан соң кыскышты жайлап алып тастай-ды. Эмаскуляторды колданғанда ен аспаптың кескішімен бөлінеді.
Енбауды үзу әдісімен тарттыру. Бұл тэсіл 10—15 күндік еркек торайға колданылады. Бекіткіш сіңірді кескен соң тканьдерді сол колмен шап сакина-сына карай саусак арасынан енбауды еткізе ығыстырады. Он колмен енді ұстап, оны ұзына бойына бұрайды да, аздап кұрсак кабырғасына карай тар-тады. Содан соң сол колмен ұма мойыны терісі аркылы енбауды ұстайды да (Кохер пинцетімен де ұстауға болады), оны оң колдың сұқ бармағына бір айналдырып, енбау үзілгенше тартады. Кейбір операторлар енбауды кауырт тартып үзеді. Жараға антнсептнкалык ұнтак себеді немесе оның жиегіне антибиотнктері бар вазелин маііын жағады.

Жабық тәсіл. Бұл тэсілмен шап сакинасы үлкейген ірі және кәрі ка-банды піштіреді.

Кәрі кабанды піштіру. Жануарды ша.ткасынан жаткызып байлайды, опе-рация жасайтын жерді дайындайды. новокаиннің 5 проценттік ерітіндісімең ткань қабаттарының сезімін жояды. Ұма терісін көлденең бүктейді де, кынап-тык жалпы кабыкка тимей (ол көкшіл түсті) байкап тіледі. Кынаптық жалпы кабыкты жаланаштап, ол аркылы енді ұстайды да, ұманы купер фасциясымен бірге кұрсақ кабырғасына ығыстырады. Содаң соң енді кынаптық жалпы қабыкпен бірге ұзына бойыиаи 360 -ка айналдырады да, мүмкіндігінше шап сақинасына жакын жерден тігіс лигатурасын буады. Енбауды кынаптык жал-пы қабыкпен бірге лигатурадан енге қарай 1—2,5 см жерден кеседі.

Интравагиналды жарығы бар кабанды піштіру. Мұндай қабанды неғұр-лым жас кезінде тарттырған жөн. Оны денесінің арт жағынан көтеріңкі етіп шалқасынан жаткызып байлайды. Операцня жасайтын жерді дайындап, әдет-тегі тэсілмен сезімін жояды. Әдеттегідей ұма маңынан емес, сыртқы шап сакинасына карсы (бұл жагдайда жарык сакинасына карсы) жерден ұзын-дығын 6—9 см етіп тіледі. Бұл үшін теріні пинцетпен көлденең қабаттап тіледі. Кынаптық жалпы кабықты, бұл арада жарык қабы болып тұрғаи, жармай-ды, оны ішіндегі сұйық затымен бірге дәке тампонымен ұма терісінен ажыра-тады. Содан кейін жарық қабындағы сұйық затты (әдетте шек тұзағы) құр-сақ қуысына ығыстырады, ал қынаптық жалпы қабықты енбаумен және енмен бірге 1—2 рет айналдыра бұрайды, мұнда шек бөлігі кысылып калмауын байкау керек. Қынаптык жалпы қабықтын үстінен, жарық сақинасына неғұр-лым жакын жерден тігіс лигатурасымен буады да, одан енге карай 1 ем жерден кеседі. Калдығын лигатураның ұшымен жарық сақинасына тігеді, ол үшін жіптіц бір ұшын жарык. тесігінік сырткы жиегіне, ал екіншісін — ішкі жиегіне өткізеді, содан сок лигатураның екі ұшын байластырады.

Жарым-жартылай піштіру. Қабанды жартылай піштіру М. Н. Кирнллов әдісімен жүргізіледі. Кабанды шалкасынан жаткызып байлайды. Тілетін жер-дік орны ашық тәсілдегіден, бірақ кынаптық жалпы қабык тілінген сок бекіт-кіш сікірді кеспейді, сондықтан ен орнында тұрады. Бұдан кейін еннік белок кабығын 1—2 см етіп тіледі де, ен паренхимасын саусакпен кысып, тілік аркы-лы шығарады, бірақ паренхиманың ¹/з—'/< бөлігін қалдырады, оны иодтык спирттегі 5 проценттік ерітіндісімен күйдіреді. Жалпы ен кабығының куысына енніц калған калдығымен бірге косалкысын салады. Бұл тәсілмен піштірудіц кемістігі —ұрық бездерінің сперматогендік кызметінің толық токтамауында.

Қошқарды және текені пішу. Малды бір айлык жасынан бастап піштіру-ге болады. Бұл жануарларды да қабанды піштірудегідей толык жоне жарым-жартылай піштіруге болады.

Толық піштіру. Толық піштірудік ашык және жабык тәсілдері бар.

Ашық тәсіл. Мұнда енді үзу немесе енбауды бұрап үзу әдісі немесе лигатурамен піштіру әдісі қолданылады.

Енбауды үзу әдісімен піштіру. Бұл әдіспен тек жас малды піштіреді. Көмекші адам табуреткага отырады да, қошқарды екі тізесінік үстіне салады, оны аркасына жаткызып екі колымен аяқтарынан ұстайды (бір қолымен арткы және екінші колымен алдыкғы аяктарды қоса ұстау кажет. Кошқардык басын төмен салбыратып, арткы аяқтарынан ұстауға немесе операцня жасай-тын столда шалкаеынан жаткызуға да болады. Ұма жүнін кыска етіп қырқа-ды, онык терісін денатурат араластырылған спиртпен немесе химиялық таза бензннмен майсыздандырады және иодтыц спнрттегі ерітіндісін жағады. Бұдан сок пинцетпен ұма ұшын үстап, оны тартады да, ұзындығын 1—2 см етіп қай-шымен кеседі. Операция жасалған жермен ұмадан екі енді де шығарады, кынаптық жалпы кабықты тіледі (егер ол қайшымен кескенде кесілмеген болса) және бекіткіш» сіңірді де кеседі. Бұдан кейін енбауды жаланаштайды да еннен ұзын ұстап айналдыра бұрайды, содан соң қыскышы бар пинцентпен ұкыпты кысып кояды. Енбауды пинцетпен үстай отырып, кенет тартып, оны үзеді. Енбауды пннцентпен ұстамай үзу қауіпті, өйткені кұрсак ішінің қансы-рауы немесе кұрсақ ішіндегі шек бөлігінің кысылып қалуы мү.мкін (үзілген енбау кұрсақ кабырғасына тұзак тәрізді кіріге еседі).

Енбауды бұрап үзу әдісімен піштіру. Бұл операцияны алдыңғы тәсіл бойынша жасайды, бірақ енбауды пинцентпен кыскашіан кенін тартып үзбейді, тек. еннен ұстап бұрап үзеді.

Лнгатурамен піштіру. Жалакаштанған енбауға сырткы шап сақинасына ең жакын жерден кәдімгі лигатура, ал ересек кошкарға тігіс лигатурасын салады.

Жабык әдіс. Қазіргі кезде жабык тәсілмен піштірудің бірнеше вари-анттары бар, оның ішінде кен таралғандары мыналар:

Лигатурамен піштіру. Ересек кошқарларды піштіреді. Піштіруге дайын-дық әдеттегідей. Ұма түбін кескеннен немесе ұма жігін ұзынынан тілгеннен кейін әрқайсысы қыиаптық жалпы қабыкпен жабылған екі енді ашады. Кесіл-ген тканьдерді құрсақ кабырғасына ығыстырады, ал қынаптық жалпы кабык-пен жабылған енбауды лигатурамен байлайды, кейде тігеді, мұнда кетгут жіп қолданған жаксы. Енбауды және кынаптык жалпы қабықты лнгатурадан 1,5—2 см жерден кеседі, Ендерін алып тастаған соң ұма жиегіне антнсепти-калық ұнтақ себеді немесе иодтың стіирттегі 5 проценттік ерітіндісін жағады.

М. А. Ханиннің тәсілімен Занд кысқышымен ұманы кесіп тастау аркылы піштіру. Кәрі кошқар мен текені 6—12 сағат ашыктырып барып піштіреді. Малды £толғ.э сол жак бүйірше жаткызып байлайды. Үма моиныныи ма-нындағы жүнін енін 5—6 см етіп айнала кыркады. Операция жасаіітын жерді әдеттегідей дайындайды. Оператор сол колымен үма түбін қысып, екі енді де сырткы шасі сакинасына карай ьгғыстырады, ума тканін кыеып, екі енді де сырткы шап сакннасына карай ығыстырады, үма тканін дөнтелек тәрізді етіп (теріні, жүмсак етін және еггі-кабықгы) жетілмеген сут емшектерден төмен 2 см жерден кеседі.

Үманыц кесілген тканьдерін төмен караіі ығыстырады, оныц салдарынан кынаптык жалпы кабыкпен қоршалған ен жалан.аштанады. Содан сок скаль-пельмен ума ара.іык бөлікті кесіп жіберіп, екі енбауды да бар үзындығына шап каналынан шығарады. Қөмекші адам екі енбауға бірдей Занд қыскышын салады да, онын тұтқасын стол бетіне тіреп катты кысады.

Енбауларды кыскиштык жүзіне жакын жерден кеседі, ал калдығына иод-тын спнрттегі 5 проценттік ерітіндісін жағады. Қысқышты 2—3 минуттан кейін босатып алып, жараға ак стрептоцидтін унтағын себеді, ал жара жиегін жакындатып екі түйінді тігіспен ортасынан тесік қалдырып тігеді.

А. Г. Черноморсков бойынша перкуталык. тәсіл.мен піштіру (эндоорхи-дектомня). Кошкардын жасы 2—3 айлық, текеиікі — 1-^2 ай. Малды шонда-найында жэне күйрығынык түбімеи 40—50° бағытта жерге тірелетін етіп бай-лайды, ол үшін көмекші адам қошқарды алдыкғы екі аяғынан көтереді. Сол жак енді ліштіргенде кесуші адам аяғының табанымен қошкардыц сол аяғын жерге басады, сол колымен енді ұстайды да оны үма түбіне ығысгырады, бу.т кезде енбау созылады, серпімді жіп тәрізді белгілі болады. Оператор он қолы-нык сүк, ортанғы және үлкен бармағымен енбауды ума мойнынан устайды да, тайдыра жоғары карай кенет тартып, енбауды және сырткы ен кэтергішті үаеді, бүдан сок ен үма түбіне түседі. Екінші енмен де осылай істейді. Еннік семуі 25—30-күні басталады.
К. Г. Голенскийдіц және И. А. Г.тушконың кыскышымен перкуталык тәсілмен піштіру. Малдын жасы 3—4 ай, аятынан тік түрған бойы байлап бекітеді. Операгор бас бармағы және сүқ бармағымен енбауды үстап, оны үма мойнынык шет жағыиа тартады. Көмекші адам кыскыштын басын енбауға салады, оны кысып бір минут ұстайды. Содан сок кысқышты ашып, оны 1—1,5 см жоғары караіі жылжытып, тағы да енбауды кысады. Екінші ен.мен де осылай жасайды. Еннік семуі 2—3 айға созылады.
И. А. Телятннковтык қысқышымен перкуталык тәсілмен піштіру. Малдык жасы 1—5 айға дейін. Бүл тәсіл тері астынан енбауды еэіп үзуге ыкғайлакған. Енбауды еннен ек жакыны 0,5 см, ец алысы —3 сантиметр\ден кем емес жерден үзу қажет.
А. Н. Мочаловскнн бойыншэ компрессиялык тәсілмен піштіру. Малдык жасы 3—7 ай. Енбаудын толықша келтен шетіне 2—3 миллилитрден 3 прокент-тік новокаин ерітіндісін жібереді. Малды бүйіріне жаткызып байлап бекітеді. Енді ума мойнынак үстап, арнайы дайындалған қыскыш ернініц арасына салып кысады, ен пареихнмасын езеді де оны белоктык және кынаптык кабы-гынан шығарады. Ен қосалкысы жаракаттанбайды. Екіиші енмен де осылай істейді.

Жарым-жартылай піштіру. А. А. Байбургцяннык, В. Я- Андреевский және Г. Тильманнык, А. Я. Красницкнйдік әдістері бар.

А. А. Байбуртцянныц әдісімен піштіру. Піштіретін кош-кар мен текенік жасы 1—4 айлықтан артық болмауы қажет. Малды стол үстіне шалқа буйіріне жаткан түрінде аяқтарын байлап бекітеді. Оператор ұма терісін сол колынык үлкеи, сүқ және ортақғы бармақтарынын арасынан алып енді устайды. Ине шаншатын жердегі ума жүнін екі жакқа ажыратады немесе қырқады, черіге иодтық спирттегі о проценттік ерітікдісін жағады. Косалкыға карсы бетінен еннік ортацғы үлкен кырынын үштен бір бөлігінен жаллақ скальпельмен шаншады да, онык жүзін (еннін мвлшеріне карай) 0,5—1 см етіп паренхимасына енгізеді. Скальпельді суырмай тұрып оны өз боійымен 90° айналдыра бүрайды да, суырыл алады. Ен ларенхимасын пайда болған жарадан ок колдык бүгілген саусақтарымеи (сұқ саусақ, ортақғы және бас бармак) әуелі жараға жакын жерден, содан сок еннің орта шенінен, одан кейін онык арт жағынан жж бас жатыиан біртіндеп сығып шығарады. Екінші енді де осылай алып тастайды. Бұл тәсілдіц кемістігі паренхима толык алынбаған жағдайда оның регенерациясы болады да, піштірген кошкардын үрыктану кабілеті кайта басталады.

В. Я. Андреевскнй мен Г. Тильманнын әдісімен қош-
карларды (букаларды) жарым-жартылаи л і ш тіру. Опе-
рацняны малды сынау ретінде пайдалану үшін және ұрғашы малдыц жыныс-
іык кызметін үдете тусу үшін жасайды. Осы мақсатпен еркех маддын еи
косалкысының кұйрығын алып тастайды. Малды піштіргендегідей беЛтіп,
ұманын төменгі жагын кырып, кесетін жердін ткань қабаттарыныц сезімік
жояды, ал енніц түп жағындағы косалкы кұйрыкка 2—3 миллилитрден 3 про-
центтік новокаин ерітіндісін жібереді. 5—7 минут өткеннен кейін сезімі жойы-
лады.

Операцияны алдымен төменгі енге, кейіннен жоғарғы енге жасайды. Енді ұма тұбіне ығыстырады, сонда косалкы құйрығыныц шеті жақсы көрінеді. Қынаптық жалпы кабықгы коса тканьдерді енніц төменгі жағынан ұма жігіне катар етіп, 1—2 см жерден (бүкаларда 3—4 с.«), узындығын косалкы күйры-ғыныц көлеміне сәйкес тіледі.

Тілген жерден шығарылған қосалкы күйрығын екі кетгут лигатурамен, бі-реуін ұрық жолы бастамасына, екіншісін — ен денесінің қосалкыға айналған жерінен байлайды. Лигатураны байлағаннан кейін қосалқы қүйрығын кеседд, кынаптык жалпы кабыктыц айналасындағы жараның аузын кетгутпен тігеді, ал теріні түйін тігіспен тігеді. Тілінген жердің үстіне иодтыц спирттегі 5 про-центтік ерітіндісін немесе нодоформ коллоднндін жағады. Малды 15—20 күн бойы бөлек устайды, бұдан кейін оны кажетіне карай пайдаланады.

А. Я. Қ р а с к и ц к и й д і ц ә д і с і м е н ұ р ы қ ж о л ы н к е с і п т а с т а у. Бұл операцняда да жоғарыда көрсетілгендегідей мақсат көзделеді, біряк еркек малдык иіабыты яен шағылысу каб'ілеті сакталады, ұрғашы мал-ды үрықтандыра алмайды. Малды арка бүніріне жаткызып бекітеді, ұманың арткы бетіндегі түгін тазалап, теріні майсыздандырып, иодтын спирттегі ері-тіндісін жағады да және тілетін жер бойына 10 миллнлитрден 1 проценттік новоканн ерітіндісін жібереді. Ұма жігіне қатар I—1,5 см, үзындығын 4—5 см етіп тіледі. Тілінген жерден пннцетпен ұрық жолын ұстап, оны катар орна-ласкан кан және лнмфа тамырларынан ажыратады да, ұзындығын 1—2 см етіп кеседі. Тері тілігін түііінді тігіспен тігіп, коллоид таңғыш салады. Екінші ұрык жолымен де осылай істейді. Жара- 7—10 күннен кеііін беті тартылып жазыла бастайды, 20—25 күннен соц малды кажетіне карай паіідаланады.

Бұканы пішу. Бордакылауга тагайындалып піштірілетін бұкашык-тардыц 2—3 айлық, жұыысха тағайындалғандарынікі — 1,5—2 жыл. Бүкалар-ды жабық және ашык тэсілмен піштіреді.

Ашық тэсіл. Бірнеше түрі бар, олардық ішіиен көп тарағаиы мыиалар:

Лигатурамен піштіру. Жас бұканы мүйізінен кыска етіп байлайды, бір көмекші адам саусагымен танауынан тартып, екінші адам сербегіне тіреп, бұқаны кабырғаға такап ұстайды. Ересек бұкаларды сол бүйіріне жаткызып байлап бекітеді. Операцняға дайындаған ұ.маны төмен карай тартады да, ұзын-дығын 2—3 см етіп кесіп тастайды немесе екі жағынан ұма жігіне катар тіледі. Пайда болған тесіктен әркайсысы кынаптык жалпы қабыкпен коршал-ған енді шығарып алады. Тілінген тканьдг құрсак кабырғасыиа қараіі ығыс-тырады да, жалаңаштанған енбауға еннен 3—5 см жоғары жерден тұзак турінде лигатура салады. Енбауды лнгатурадан 1,5—2 см твменгі жерден ке-седі. Екінші күні таңертец және кешке 20—30 минут жетектеп жүргізеді.
Занд кысқышымен немесе эмаскулятормен піштіру. Бұл әдіспен жала-цаштанган енбауды Занд кыскышымсн кысады да, енбауды бұрап алады; эмаскуляторды колданғаида евбэу езіледі де кесіледі. М. А. Хапл>і Занд кыс-қышы (тамырлы конустан жог»ры жердсн) екі енбауга бірдей салып, енді қысқыштын аузына жакыв жердеп қайшымен кесуді үсынады.

Жабық тәсіл. Бұкаларды піштіруде кенінен тараған тәсілдер мы-налар-.

1. Лигатурамен піштіру. Лигатураны қынаптық жалпы кабыкпен коршал-ған енбауға салады. Тігіс лкгатурасы неғүрлым қолаклы келеді.

Т. С. Минкиннін эдісімен қалакшамен піштіру. Ересек бұкаларды пішті-реді. Операинядан бір күн бүрын ағаш калакшаға калындығын 1 мм етіп пас-та жағады (5 грамнан мыс тотняйынынын және гуммнарабик немесе крахмал, суды паста болғанша араластырады), Операцияға дайындаған ұма түбін кеседі де, пайда болған тесіктен енді шығарады. Енбауға қынаптык кабығы-мен бірге еннен 4—6 см жоғары жерден қалакшаны басып, онын пластинка-сын Обих винтімен жакындатып, лнгатурамен бекітеді. Енді 3—3,5 сантиметр-дей калдық қалғандай етіп кеседі. Екінші енмен де осылай істейді. Қалакшаны екі тәуліктен кейін алып тастайды, бірақ алдымен кесінді қалдығын калақшаға жакын жерден кеседі.
Ұма мойнына лнгатура салып піштіру әдісі. Үма мойныныц түгін қыр-кады, спиртпен сүртеді де, тұзақ түрінде катты тартып лнгатура салады. Лига-тураны катты тарту үшін, онын жібінін ұшына таякша байлайды. Кейде лигатура салар алдында ұма мойнын 5 минут бойы Занд кысқышымен қысады. Ен ұмамен және лигатурамен бірге бірнеше күннен сон түсіп калады.
К. Г. Голенскнйдін және И. А. Глушконык қысқышын колданып піштіру. Бүкашықтардыц жасы 4—7 айлық. Ұма мойныныц терісін иод-бензинмен (1 : 1000) баптайды^Біо қыскышпен енбауды ұстайды, ал енді біреуімен оны езеді. Екінші енмен де осылай істейді. Ендер 2—3 ай ішінде ыдырап кетеді.
И. А. Телятников қысқышын қолданып піштіру. Бүқашыктарды аяғынан тік түрған бойы піштіреді. Піштірілетін малдыц жасы 2—5 ай. Оператор сол қолыныц бармақтарымен енбауды ұстайды, оған қысқышты салып, енбау езілгенін білдіретін белгілі сыкыр шыкқанша кенет қатты қысады. Екінші енніц енбауына да осылай істейді.
А. Н. Мочаловскийдін компрессиялық қысқышын қолданып піштіру. Бұ-калардыц жасы 1—6 ай. Малды жаткызып байлайды. Енбаудын толық келген жеріне новокаиннін 3 пооненттік ерітіндісініц 2—3 мл жібереді. Енді қысқыш-тыц аузына салып, ұма мойныныц терісімен капталған енбауды кыскыштыц жырығынан өткізеді. Кыскыштын тұтқасын кысқанда ен қысылады да, онын өз кабығы жэне паренхимасы езіліп коймалжыц түрінде кынаптық жалпы кабы қуысына шығады. Екінші енбауға да осылай жасайды.

Солтүстік бұғысын пішу. 2—3 жасар еркек бұғылар піштіріледі. Бұларды бұқаны піштіргендегідей етіп байлап бекітеді. Занд кысқышыи немесе эмас-куляторды қолданып енбауды үзетін ашық тэсілмен пішеді. Бұдан басқа да піштіру тәсілдерін қолданады: тунгус тәсілі—үма мойнын үшкірленген кіш-кене ағашпен теседі де, онын екі ұшын «бұғы тарамысымен» немесе мыкты жіппен орап шалады, бірнеше күн өткен сон ұма семіп, енімен бірге түсіп калады; перкуталық тәсіл — малды жаткызып байлайды, ұма мойнын сол колмен қысып, енді онын түбіне карай ығыстырады да, ен астына тактай салып, оныц үстінен оц колдағы калакпен соғып, енніц өз кабығын жарады, содан соц ен паренхнмасын қолмен уқалап езеді.

Бураларды піштіру. Бура 2—3 жасында піштіріледі. Малды сол жағына жаткызып байлайды. Кәрі бураларды аралас наркозбен, жастарын — жергі-лікті сезім кетірумен операциялайды. Ұма 1.5—2 см жерден еннін ұзына бойы-на тілінеді. Енбауды қынаптық жалпы қабығымен бірге Занд қыскышымен қысады. Енбауды қынаптык жалпы қабыкпен бірге немесе бөлек бұрап үзеді, алдымен қыскыштыц басы кысып тұрған жерден сәл төмен қабықты тіледі. Енді бұрағаннан кейін кыскышты бірден алып тастайды. Жас түйеге эмаску-лятор колданады, оны кееінді қалдығында 4—5 мннутка қалдырады. Піштір-геннен 7—8 күннен соц түйені жүмыска пайдаланады.

Айғырды пішу. Кез-келген жасында піштіруге болады. Дегенмен 2,5—4 жаста піштірген жаксы. Піштірместен бұрын шаптын ішкі сақинасыныц көле-міп тексеріп алу кажет, өйткені осыған байланысты операция тәсілі белгілене-ді. Егер сакинаныц көлемі екі еліден аспайтын болса, малды ашық тасілмен піштіруге болады, егер 3 елі немесе одан дгг артык болса — жабык тэсілмен піштіреді.

Ашық тэсіл. Айғырды ашық тәсілмен піштіргенде Занд қысқышын, эмас-куляторды немесе лигатураны қолданады.

Занд қыскышын'немесе эмаскуляторды қолданып іі і ш т і р у. Піштіруге дайындаған айғырды квгалды жердс сол бүйіріие, ал операция жасайтын столда оц бүйіріне жаткызып байлайды. Кесетін жерге 1 проценттік новокаин ерітіндісін жіберіп, ткань кабаттарыныц сезімін жояды. Ұма мойнын резина бұраумен катты буып, оныц бір ұшын тартканда шешіле-тін етіп байлайды, немесе ұма мойнын ен терісі тартылатындай етіп, сол колмен кысып ұстайды. Содан соц төменгі енді ұма жігіне катар және одан 1,5—2 см твменгі жерден тіледі. Теріні кабат-кабатымен, етті-серпімді кабық-ты купер шандырмен бірге тіліп, кынаптык жалпы кабықты жалацаштайды. Енніц алдыцғы және арткы жағына жакын жерден кынаптык жалпы қабык үстінен скальпельмен екі кішкене тесік жасайды, оныц біріне ілгек ұшты Қай-шы енгізіп, қабыктыц екі тесік аралығын кеседі.

Енді шығарып алғаннан кейін екі енді жалғастырып тұратын сіцірді кынап-тык жалпы қабыкка жакын жерден кеседі. Енді оц колмен ұстпй отырып, сол колмен кесілген тканьдерді кұрсақ қабырғасына^арай ығыстырады. Осы кезде көмекші адам ашық қысқышты ен қосалкысына 5—8 см жерден салып, енбауды кысады. Содан соң енді бұрап алып, енбаудыц қалдығына нодтың спирттегі 5 проценттік ерітіндісін жағады, қысқышты алып, ұма тканін төмен карай тартумен оны кынаптық жалпы қабығы ішіне салады. Жараныц айнала-сы ерте тартылып кетпеу үшін вазелнн немесе камфара майын жағады. Екінші енді де осылай алып тастайды.

Эмаскуляторды колданғанда аспаптың кесетін бетін енге каратып, ал езетін бетін — кұрсак кабырғасына каратып салады. Аспап енбаудың ұзын бойына көлденең келіп, оныц қосалкысынан 4—5 см жоғары болуы керек. Эмаскуля-тормен енбауды жайлап кысып, ен үзілгенше кысымын үдете түсу керек.

Қаннын ағуын тоқтату үшін эмаскуляторды енбаудан ен бөлінгеннен 3—4 мннут өткен сок алады. Аспаптын аузын жайлап ашып алу керек.

Лигатурамен піштіру. Жалаңаштанған енбауға жібек немесе кетгут лигатурасын піштіру тұзағы түрінде салады. Енбауды лигатурадан тө-мен алып 1—1,5 см жерден кеседі.

Жабык одіс. Бұны шап сакннасы кецейгенде, ұма шемені жэне интраваги-налдық жарык болғанда колданады. Тканьдерді кынаптық жалпы кабыққа дейін тіледі, енбау мен кыиаптык жалпы кабыққа калакша салады. оцы сыртқы шап сақннасына неғұрлым жакын, алдыцғы-артқы бағытта орналас-тырады. Калакшаныц арасына сн немесе тері калдыруға бо.імайды. Калакша-ныц пластннкаларын Обих винтімен жақындатып, піштіру тұзағы күйінде ЛВгатура салады. Внбауды үзындығын 2 сантиметрден кем' етпей кынаптык жалпы қабыкисн бірге кеседі. Әдетте бір тәуліктен кейін, ересек айғырларда екі тәуліктен кейін енбау қалдығын спиртпен сүртіп, иодтыц спнрттегі 5 про-иенттік ерітіндісін жағады да, калдыкты Купер қайшысымен төменгі шетінен кеседі, содан соц екі лигатураны кесіп, калакшаларды жаймен алады. Калақ-шаның астында пайда болған кабыршакты кеспейді, ол бірнеше күннен кейін өзі түсіп калады. Екінші енмен де осылай жасайды. Піштіргеннен кейін екінші күннен бастап малды тацертец және кешкіде Оір сағаттан (ұма және күпек сарсылып іспеу үшін) кездіреді. Бесінші тәулікте (процесс әдеттегідеіі өтір жатса) малды жеці.і жұмыска пайдаланады.

Бypaны пiшy

Ұмaның құpылымдapы жэнe жaлпы қынaптық қaбық aнaтoмиялық epeкшeлiктepe бaйлaныcты көбiндe aшық тэciлмeн пiшeдi.

Бeкimy жэнe жaнcыздaндыpy. Maлды aйғыp cияқты жaтқaн жaйдa бeкiтeдi, интpaтecтикyляpлыққa жәнe жepгiлiктi жaнcыздaндыpyғa нoвoкaиннiң epiтiндiciн қoлдaнaды.

Onepaцuяныц mexнuкacы. ¥мa жэнe жaлпы қынaптық қaбығын aшқaннaн кeйiн, жaлпы қынaптық қaбығынaн эp жaғынaн көлeмi 3 cм eнiмeн бөлшeктep кeciп oлaды. Oның қaжeтiлiгi eн көтepгiштiң әлciз дaмyынaн жәнe фacцияның жaлпы қынaптық кaбықпeн тығыз жeтiлy ceбeбiнeн пiшyдeн кeйiн жapaдaн ұмa қaбықтapы cыpтқa түciп caлбыpayы мүмкiн. Iшкi eн көтepгiштiң әлciз дaмyы ceбeбiнeн, eн бayының қeceгi түciп қaлмay үшiн eн бayын eннiң үcтiнeн 9 - 10 cм жoғapыpaқ aжыpaтaды. Coдaн coң Зaндтың қыcқышын нeмece эмacкyлятopды eндi бөлiп aлaды. Acпaптap opнынa лигaтypaны қoлдaнyғa бoлaды. Бypaны пiшy

Ұмaның құpылымдapы жэнe жaлпы қынaптық қaбық aнaтoмиялық epeкшeлiктepe бaйлaныcты көбiндe aшық тэciлмeн пiшeдi.

Oпepaцияғa И.A. Teлятникoвтың қыcқышын қoлдaнып пiшyдi пepкyтopлық әдicпeн жүзere acыpaды. Жaтқaн жaйдa бeкeмдeйдi. Жaнcыздaндыpyғa нeйpoлeптик қoлдaнyы қaжeт.

Onepaцшның mexнuкacы бұқaлapғa жәнe қoшқapдapғa жacaғaнымeн бipдeй, қыcқышты eнгe жaқын мaңдa тaмыpлы кoнycқa caлyымeн жacaлaды. Oпepaцияның дұpыc жacaлyынa күмән бoлca (қыcқышты қыcқaн кeздe тиicтi cықыp ecтiлмece жэнe eн бayындa aқay тaбылмaca), қыcқышты 1,5—2 cм жoғapыpaқ opнaлacтыpып қaйтaдaн қыcaды.

Tөбeттepдi пiшy

Kөpcemyi. Eннiң жaзылмaйтын aypyлapы, либидocын жoюы нeмece жyacтaтy.

Жaнcыздaндыpyы. Heйpoлeптик жәнe жepгiлiктi жaнcыздaндыpy.

Onepaцuяныц mexнuкacы. Eң қapaпaйым түpi пiшyдi жaбық тәciлмeн жacayы. Maлды apқacынa жaтқызaды. Oпpepaция opнын дaяpлaғaннaн кeйiн шaптың ayмaғындa ұмaның мoйын көлeмiндe cипaлaп eн бayлapын тaбaды. Coл opынғa, тepi acтынaн 2 %-тiк нoвoкaин epiтiндiciн инъeкциялaйды. 5-10 минyттaн кeйiн eн бayының бoйымeн oның үcтiнeн, тepiнi 3 - 5 cм мөлшepдe тiлiп, жaлпы қынaптық қaбықпeн жaбылғaн, capғыш - көгiлдip түcтi eн бayының дeнeciн aшaды. Coдaн coң қocылғaн қaйшыны eн бayының acтынa әкeлiп oны жapa iшiнeн cыpтқa шығapaды. Жiңiшкe инeмeн интpaвaгинaлды 2 мл 2 %-тiк нoвoкaин epiтiндiciн eнriзiп eндi жapaның cыpтынa aлып шығaды. Жaлпы қынaптық қaбықпeн жaбылғaн eн бayдың, жiңiшкepiлгeн бөлiмiнe кeтгyттiң лигaтypacын caлып, oны төмeнiнeн кeciп eндi aлaды. Жapaны тiгiп қoяды.

Epкeк мыcықты пiшy

Kөpcemyi. Либидocын бacy жәнe aнaльдық бeздepдiң epeкшe жaғымcыз иiciн aзaйтy нeмece бipжoлaтa жoю үшiн.

Бeкimy жaнaндaғы aдaмдapды жapaқaттaмay үшiн caқтықпeн жacaлaды нeriзiндe нeйpoлeптик жәнe жepгiлiктi жaнcыздaндыpy қoлдaнyы дүpыc бoлaды, ceбeбi мыcықтap ayыpcынyғa ceзiмтaлдығы зop бoлғaндықтaн oпepaцияны өтe ayыp көтepeдi.

Жaнcыздыpмaй жacaғaн пiшyдe жaнyapдың жaзылyы ұзaққa coзылaды. Hэзiк тyjқымды мыcықтap шoк бoлып өлiп кeтyi мүмкiн. Onepaцuяның mexнuкacы. Tepiнi 5 % йoд epiтiндiciмeн дoмдaп эp eннiң iшiнe жiңiшкe инeмeн 1 мл 0,5%- тiк нoвoкaин epiтiндiciн eнгiзeдi. Coл қoлдың caycaқтapымeн ұмaны ұcтaп oның қaбaттapын жapып тiлeдi. Қaйшымeн eкi eннiң жaлпығa қынaп бyдaлapын кeciп жaлпы қынaп қaбықтaн бocaтып aлaды. Coдaн coң eн бayының eкeyiндe -қaн тoқтaтaтын icкeкпeн қыcып ұcтaп, eкiншi icкeкпeн-oлapды бacып aлып нeмece қoлмeн yxтaп aйнaлa бұpaп (тopзильдeп) үзiп aлaды. Eн бayын бұpaп aлy opнынa oғaн лигaтypaны caлyғa бoлaды.

Cy тышқaядapдың (нyтpияны) пiшy

(И.A. Kaлaшникoв жэнe т.б.)

Kөpcemyi. Бacқыншылықты, тicтeyлepдi жoюынa apнaйы жәнe oлapдaн aлынaтын eлтipiнiң caпacын жoғapлaтy үшiн. Apқacынa жaтқызып кeyдe жэнe жaмбacтap aяқтapын бipiктipiп ұcтaп бeкeмдeйдi. Tыныштaнyғa poмпyн нeмece poмeтap қoлдaнaды.

Onepaцшның mexнmacы. Maлдың құpcaғын қoлымeн бacып eндepiн жaлпы қынaптық қaбық қyыcынa ығыcтыpaды. Eннiң бipeyiн eн қaбымeн бipre coл қoл caycaқтapымeн бeкiтiп ұcтaп, coдaн coң oның тepiciн қызғылты түcтi жaлпы қынaптық қaбығынa дeйiн жapып aшaды. Eндi жaлпы қынaптық қaбығымeн бipre дoғaл тәciлмeн шaптық caқинaгa дeйiн бөлiп aлaды, eн бayымeн бipгe

285

180° бұpaп шaптық caқинa жaқын мaңцa apтepиaлдық icкeкпeн қыcaды. Eкiншi жaқтaғы eнмeн дәл ocылaй жacaйды. Эp icкeктiң aлдынaн eн бayынa тiгic лигaтypaны caлaды, apтқы жaғынaн eндi жaлпы қынaптық қaбықпeн бipгe кeciп өтeдi. Keciктi 5 % -тiк йoд epiтiндiciн жaғaды. Tepiнi тiкпeйдi.

Yй қoяндapын пiшy

Kөpcemyi. Бopдaқылayды жaқcapтy үшiн.

Бeкimy. Шaптық кaнaлдapының үлкeн бoлғaндықтaн үй қoяндapының eндepi кpeмacтepoвпeн құpcaқ қyыcқa жылжыт кeтeдi. Coндықтaн үй қoянды пiшy үшiн oлapдың кeyдe жэнe жaмбac aяқтapын eкiдeн қocып ұcтaп, қүJiымшaқ - apқaлы жaйдa бeкiтeдi.

Onepaцшның mexнuкacы. Oпepaциялық opынды дaйындayынaн кeйiн қoлмeн қapын қaбыpғacын cәл бacып eндepдi apтқa eн қaпқa ығыcтыpaды. Жaлпы қынaптық қaбықты aшпaй Y-мaның бapлық қaбaттapын тiлiп aшып eндi cыpтқa шығapaды. Coдaн coң жaлпы қынaптық қaбықпeн жaбылғaн eн бayлapын icкeкпeн бacып ұcтaп oлapды кeтгyттiк жiппeн лигaтypa caлып oдaн 1 cм қaшық aлып кeciп өтeдi.
Қоразды пішу. Тауық коразын 40 күішен 100 күнге дейінгі арадағы жасында піштіреді. Піштірілген кораздардың семіруі операциядан кейін ща-мамен 200 күннен соц басталады. Қораздыц аяғын токыма таспа жіппен шан-дып, оған 400—500 г салмақ байлайды, қанаттары да осылай байланады. Қүсты тар столға аяғындағы салмак бір жағына, канаттардағы салмак екін-ші жағына салбырап тұратын етіп салады. Соцгы кабырға аралығындағы кауырсындарын сулап жан-жағына кайырады (кырқуға немесе жұлуға бол-майды), терісін санына карай ығыстырады. Қабырға артериясын закымдап алмау үшін соцғы қабырғаның алдыңғы шетіне жақындау жерден тіледі. Қе-сілген жерді ілгіштермен тартып кеңейтіп, сірі кабықты жыртады. арнайы пинцентпец енді ұстап аздап көтеріп бұрайды. Екінші енмен де осылай істейді. Қораздыц ені бүйрегінен жоғары орналаскан, пішіні сопакшалау, үлкендігі бидай, бұршак дәніндей, түсі көбінесе сары болады. Енмен катар колка орна-ласкан, сондықтан енді ппнцентпен ұстағанда колканы зақымдап алмайтындай етіп абайлап ұстау керек

Еркек малды піштірген кезде болатын асқынулар

Epкeк мaлды пiшкeннeн кeiiiн тiкeлeй бoлaтын шиeлeнicyлep

Жainы ecкepmne. Пiшкeннeн кeйiн бoлaтын шиeлeнicyлepдi жoюы үшiн нapкoзды, тpaнквилизaтopлapды жәнe миopeлeкcaнтapды қoлдaнyғa мұқият қapaғaн жөн бoлaды, ceбeбi oлapды қaйтaдaн пaйдaлaнғaндa дoзaлapы acқaндықтaн мaлдың opгaнизмiндe интoкcикaцияғa aйнaлyы мүмкiн.

Yмaның maмыpлapынaн кaн кemyi aйғыpлapдa жиipeк кeздeceдi, ү_мaның iшкi бeттepiнeн қaн жиi тaмшылaп тұpaды. Eгep қaн кeтyi жaқын apaдa oпepaциядaн кeйiн жapым caғaт iшiндe дepбec тыйылмaca, oны тoқтaтyғa кipiceдi. Maлды бap бoлca cтaнoктa бeкiтeдi. Kөмeкшiлep кeyдe aяғын aздaп жoғapы көтepeдi, aл жaмбac aяғын cтaнoк бaғaнacынa бeлдiкпeн тapтып бaйлaйды. ¥мa жapacын apacын icкeкпeн нeмece күpшeкпeн aшып, гeмocтaтикaлық icкeкпeн қaнaғaн тaмыpлapды бұpaп қaн кeтyiн тoқтaтyғa тыpыcaды. Eгep қaн aққaн тaмыpлap aнықтaлca, ұмa қyыcынa 3-4 caғaтқa cтepилдeнгeн дэкe aнжылapын тығыз caлып, жapa жaқтapын coл мeзгiлгe 1 - 2 тiгicпeн жaқындaтып қaн кeтyiн тoқтaтaды.

Ypьщ өmкiзгiш apmepmcынaн қaн кemyi қынaптық бyдacын қocaлқының құйpығының жaқын мaңaйындa үзгeндe бoлaды. Жaлпы қынып қaбықтың iшкi бeтiнeн қaн ұзaқ yaқыт, жиi тaмшылaп aғaды. Maлды бeкiтiп, жaлпы қынaптық қaбықтың жaқтapын icкeкпeн aлып жapaның тepi дeңгeйiнe шығapaды, қaбық экpaзepдың бayымeн oны бөлiп aлaды. Eгep қaжeт бoлca, қoлды қынaптaн. cыpтқa cyыpып aлмaй coл эдicпeн бacқa жaғындғы aнaлық бeздi бөлiп aлaды. Aнaлық бeздepдi apнaлғaн cым apa apқылы жэнe Бecxлeбникoв фeтoтoмының бip peзeңкe түтiгiн пaйдaлaнып, көмeкшi мeн бipгe бөлiп aлyғa.

2. Beнтpaльдық кoлпoтoмияның (O.Б. Бoндapeнкo тәciлiмeн) дopcaльдықтaн epeкшeлiгi кecyдi жaтыpдың мoйыннaн 2 - 3 cм төмeн, қынaптың вeнтpaльдық күмбeзiндe өткiзeдi Koлпoтoмдық тeciк тiкeлeй aнaлық бeздepдiң opнaлacқaн opынaн шығaды шығaды, oл қынaп қyыcынa aнaлық бeз бyдaлapын aздaп кepyiмeн oлapдың шығapyғa ыңғaйлылық жacaйды. Oнaн apғы эpeкeттep дopcaльды кoлпoтoмиимeн бipдeй.

Қынaп қaбыpғacының жapacын тiгiп қoймaйды, oның шeттepi жeлiмдeлiп жылдaм жaзылaды, 6 caғaттaн кeйiн мaлғa cy жэнe жeңiл қopытылaтын aзық бepeдi.

Пішу ветеринариялық хирургия-да көп кездесетін операцияларға жатады.

Асқынудың этиологиясы: негізінен операция техникасы бұзылса, антисептика, асептика ережесі сақталмағанда және опера-ция таза емес алаңда жасалса асқынулар болады.

Пішуден кейінгі асқынулар төмендегідей жіктеледі: ерте асқыну, кеш асқыну, операциядан жануарлар антисанитарлық жағдайы күтіліп, организмнің жалпы қорғаныс кұші азайганда және табиғи саңылаула-ры кеңцігінен (шап, ен, кіндік т.б.) болатын асқынулар тіркелген.

Жануарларды пішу алдында зерттёу керек. Оларды пішетін шаруа-шылықтарда індетті инфекциялық аурулардың тұтануы және жаңа ошағы анықтаганда пішуге болмайды. Табиғи саңылаулары кең жануарлар (қоян т.б.) сақтықпен пішкен жөн. Іріңді операциядан соң пішуге қатал тиым салынады.

Пішуден кейінгі қан ағу

Қан ағу біріншілік -пішіп жатқанда, екіншілік пішкенен соң кішкене уақыттан соң, кешірек пішкенен соң бірнеше кұн өткеннен кейін қанагу болады.

Қан ағудың себептері: Пішудің техникасы бұзылганда, инструмент дұрыс қайралмаса немесе дайыңцалмағанда; ен бауының қан тамыр-ларында патологиялық өзгерістер болранда; қан тез жйымағанда, аш диета 12 сағаттан көп болранда; малды жыгып байлағанда жедел қимылдар жасалып зақымдануда және генетикалық саңылаулар кең болса (шап, кіндік, т.б) құрсақ қуысындағы мүшелер сыртқа ШЫРЫП жараланудан (жыртылудан) соң қан агу басталады.

Клиникалық белгілері: Жай дұрыс пішуде қан кескен жерден сәл ағып тез тоқтайды. Ал патологиялық қан ағуда ол тамшылап көп мөлшерде ұзақ арады. Осы қан ағу патологиясының ішіндегі, мал өміріне қауіптісі, ен бауынан қан агу, бұның себебі оны қатты жұлқып (ішкі, сыртқы тұқымдық жыныстыру артериясы, шәует тұқым түтікшесін) үзуден. Бұдан қан зуылдап агады. Аққан қан жалпы сірлі қабық қуысына жиналады.

Пішкен малдан қан көп кеткенде конъюнктиваның, басқа кілегей қабықтардың түсі өзгеріп, пульс, демалыс бұзылып, қанда гемогло-бин мен эритроцит азайып, мал қалшылдап жүріс тұрысы бұзылады. Бір сөзбен айтқанда, жануардың жалпы жагдайы төмендейді.

Ен бауынан қанның зуылдап көп мөлшерде ағуы - сыртқы және жыныстың артерияның және шәует түтікшесі артерияларының қабыр-гасының бұзылуынан болады.

Балау: Сыртқы қан ағуды визуальды байқаймыз, ал ішкі қан агуда кілегей қабықтардың түсінің өзгеруінен білеміз.

Емі: 1. Егерде ен қабынан қан ақса, оны гемостатикалық пинцет-термен қысып қан аққан жерге лигатура салып не болмаса тампона-да жасап тоқтатуға болады; 2. Егерде ен бауынан қан ақса төмендегідей істейміз: а) малды қайтадан жығу; б) ен қабығының ішін ұйыган қан-нан ТӘРЫ басқа заттардан тазалау; в) жалпы қынап қабықшасын Пья-на қысқышымен қысып жазады; г) ен бауының ұшын, қолмен болмаса Корнцанг қысқышымен тауып өзімізге тартып лигатура саламыз.

Үманың жалпы сірлі қабығының түсуі

Көбінесе жылқы мен түйе түліктерінде кездеседі.

Себебі: 1) пішкенде ұманың басқа ұлпалардың күшке салып қатты тартқаннан (кескенде бұлшық еті эластикалық қабықша сірлі қабықшадан бөлінеді).

2) қысқышпен қысқанда немесе лигатура салганда сірлі қабықтың сыррып кетуінен.

Клиникасы: пішкен кезде немесе белгілі уақыт өткен соң ұманың кесілген жерінен ақ жапырақша ШЫРЫП тұрады. Ол ластанып, үстіне микробтар түсіп, бетіне фибринді экссудат пайда болады және өз ай-наласындағы терісі ісінеді.

Балау: осы айтылран белгілерді көзбен көреміз.

Болжам: бастапқы мезгілінде жақсы, уақыт өткен сайын қауіпті.

Емі:

1) шыққан бөлігіне антисептикалық ерітінділермен жуып-шайып ту-алет жасаймыз.

2) қан агуын тоқтатамыз.

3) жансыз жерінен кесіп тастаймыз.

Алдын-ала себебін жойып, малды пішкенде сақ болған жен.

Іш майдың немесе шарбының шығуы

Себебі: көбінесе жылқы түлігінде кездеседі. Операция кезінде не болмаса белгілі уақыт өткеннен кейін түседі. Құрсақ қуысында қысым көбейгенде болады немесе ішкі шап саңылауының кеңдігінен шыгады.

Клиникалық белгілері: мал ештеңе болмарандай ауырсыну болмай-ды, пульс өзгермейді, іш май аздап шықса, ол жалпы қынап қабықша-сының ішінде болады.

1) ен қабы үлкейеді, ұстаса қатты.

2) ал егерде шарбы көбірек шықса ұманың жарыгынан шығып жер-ге дейін тиіп тұрады, ол ластанады, мал аягымен басады.

Балау: іш майдың шыққанын ішек пен қуықтың шыгуынан ажырата білу қажет. Емі:

1) туалет

2) іш майды жалпы қынап қабатынан өзімізіге тартып ластанган жерден жоғары байлап кесіп тастаймыз да, құрсақ қуысына саламыз. Операция мезгілінде түссе, кейін салып жабық жолмен пішеміз.

Ішектің шыруы - қан агудан кейінгі асқынудан кейін екінші орында өте қауіпті. Көбінесе қоян, шошқа, жылқы малдарында көп кездеседі және де ашық жолмен пішкенде болады.

1) ең бастысы шап саңлауының кеңдігінен, құрсақ қуысында қысым көбейгеннен болады. Малды жығып байлағанда ен бауын қатты тарт-қанда кездеседі.

Ішек ұманың қабығынан шумағымен не болмаса, оның бір бөлімі түгелдей шыгады, ол ластанады, сыртқы әсерден жарақаттанады, іседі, кебеді, қыста үсиді. Малдың пульсі жылдамдайды.

Балау: түскен ішекті визуальді байқаймыз.

Болжам: бастапқы түскенде жақсы, қауіпсіз, түскеннен кейін бірне .Іе уақыттан соң.

Емі: пішіп жатқанда түссе:

1) жалпы залалсыздандыру жасап, шыққан ішекті антисептикалық ерітінділермен жуып-шайып, стерильді орамал, простинара салып, фи-зиологиялық ерітінділер тамызып, кесілген жалпы қынап қабықшасы-ның шетін тауып, қан тоқтатар қысқышпен қысып жазамыз да, шық-қан ішекті бір жарынан бастап саламыз.

2) егерде ішекте қысылу болса, шап-саңылауының шандырын, еттерін 2-5 см-ге кеңейтеміз. Ішекті салраннан соң кесілген жерден пішкеннен соң шықса, ең ба-сты мақсат, оны ластанудан,

жыртылудан, кебуден, үсуден сақтаймыз. Ішекте еліеттену болса, оны кесіп алып тастай-мыз, жыртылса тігеміз-жалғай-мыз.

Фунункулит

1) Операциядан кейін бірінші күннен бастап ен бауының тұқылын тамақтайтын ішкі жыныстық артерия қысылады. Сондықтан қан келгендіктен, ұлпалардың қоректеніп зат алмасу бұзылады.

2) Ұзын қалдырран ен бауының тұқылы, жалпы қалған қабық ішіндегі тұқылға қарағанда, ластанып, қоздырғыштар тез түседі.

3) ен тұқылының үстіңгі жагына қараганда еннің астыңгы жағында ұлпалардың қысылып бүлінуі көп болады.

4) Осы айтылған еннің төменгі бөлігінде қан көп ұйып, экссудат көп мөлшерде жиналраннан соң, қоздырғыштар өсіп көбеюге жақсы ЖӘР-дай туады.

Аурудың дамуы: қабыну процесі ен тұқылының кесілген жерінен басталады. Неге десеңіз ұлпалар езіліп жіппен (лигатурамен) қысылг-ан, микробтар қосылады, олар лимфа, вена қан тамырларына кетеді, күшті қабыну сірлі қабықтардан басталады. Ұсақталран абсцестер бо-лады. ТҰҚЫЛРӘ қарай ашылады, ірің жалпы сірлі қабықтың куысына жиналады. Содан сыртқа шырады 7-10 күн арады, жараның аузы бітіп, іріңді өзек пайда болады, дәнекер ұлпалар өседі.

Вагинилит

Аурудың дамуы: жалпы қынап, сірлі қабық қабынады, фибринозды экссудат жиналады, фибрин жабысады, қоздыррыштар түседі. Осыдан іріңді қуыс пайда болады. Ол екі бөліктен тұрады: 1) жалпы сірлі қабықты іріңді қуысы; 2) ұманың іріңді қабынуы, екеуінің арасында бос орын болады (құм сарат сияқты).

Ен бауының тұқылының түсуі (семннного канатика)

Себебі: ен бауы пішкенде жзын қалса.

Балау: визуалды тұқылының түскенін байқаймыз.

Клиникалық белгілері: түсу пішкеннен кейін 1-2 күннен соң байқа-лады, өуелі тұқылды көреміз, сосын ол ісініп қабына бастаганын бай-қаймыз.

Емі: ен бауын қысқартып кесуіміз керек.

Вагинилит - ұманың жалпы сірлі қабырының қабынуы.

Себебі:

1) пішкенде немесе одан кейін микробтар түссе қабыну ен бауының тұқылынан жалрасады.

2) флюктуация байқалады.

3) сарысулы, кейін іріңді экссудат бөлінеді, олар жалпы сірлі қабық-тың ішінде болады.

4) жалпы сірлі қабық жабысып өсіп, екі қуыс (құм саратын) жасай-ды.

Ен қабы ісінеді, ыстық, өте қатты, ауырсынуы болады, 3-5 күннен соң жалпы қызу көтеріледі, пульс демалысы жиілейді, мал азық ал-майды, жалпы жардайы төмендейді, домбыру жалпы құрсақ қуысынан алра қарай жалрасады. Құрсақ қуысы қатты ісінеді.

Балау: қабынудың белгілеріне қарай білеміз.

Болжам: бастамасында қауіпсіз соңынан қауіпті болу керек.

Емі:

1) «Құм саратының» ортасындагы сірлі қабықтың өскен жерін сау-сақпен немесе скальпельмен бұзамыз. Қабыну экссудат ШЫРЫП, көп мөлшерде агады. Үзген жер қайтадан өспес үшін дренаж - антисепти-калық ерітінділер жібереміз.

2) сепсиске қарсы емдер қолданамыз. Фуникулит - ен бауының тұқылының қабынуы. Себебі:

1) пішу техникасының бұзылуы (ен бауы ұзын болып кесілсе, ен бауының қысылысып бүлінуі, стандартты емес лигатура салудан, қан тамырларының үзілуінен, жұлқып тартқанда).

2) Пішкенде асептикалық, антисептикалық ережелер сақталмаса (лас аспап. қол тазалыгы, лигатура т.б.)

3) Инфекциялық-актиномикоз, ботриомикоз.

4) Пішкен соң малдың антисанитарияда ұсталуы.

Клиникалык белгілері: жіктелуін табамыз, асептикалық және іріңді түрде кездеседі. Инфекция дамып іріңді өтсе, жіті, жітілеу және созыл-малы кезеңде өтеді.

Жітіде (3-5 күн) - бір не екі жақты, ыстық, домбыққан қол тигізбей ауырсынатын ен бауы жуандайды, толысып ісінген соң, күпекте, құрсақ қуысының астында ісік - домбыру болады. Пішу жарасынан иісі жа-РЫМСЫЗ экссудат агады. Жалпы қызу көтеріледі, азық жемейді, мал-дың жалпы КУЙІ төмендейді. Жақсы жағдайда 3-10 күннен соң аталған патологиялық процеске кетіп, малдың күйі жақсарады. Жітілеу және созылмалы кезеңдерде абсцесс, іріңді өзектер пайда болып, мал ем-делмесе жазылмайды.

Балау: бастапқыда қауіпсіз, соңынан сақ болу керек.

Емі:

1) жабысып өскен (спайка) ұлпаларды ашып жараның аузын кеңейтеді (қысым азайып, экссудат шығады).

2) антисептикалық ерітінділермен өңдеп, новокаин блокадасы жа-салынады.

3) бүлінген өліеттенген ен бауын кесіп алып тастайды. Оливков төмендегідей бөледі:

1. ішек және іш майы қынап каналында жатса қынап каналының жарыгы дейміз.

2. егер де құрсақ қуысынан түскен мүшелер жалпы қынап каналын-да жатса - нағыз ұма жарығы.

3. егер де шап каналы созылып грижа қапшығы түсісімен қынап каналының сыртында болса, шап каналында жатса оны НӘРЫЗ шап жарыгы дейміз.

Көкет жарыры - диафрагма жыртылранда құрсақ қуысындары мүше-лер (ішек т.б.) көкірек қуысына түсіп кетеді.

Сан жарыры - ит пен жылқыда, каналы сірлі қабық пен көлденең шандырдан тұрады. Ішкі мүшелер сан каналына кетеді.

Клиникасы:

1) іріңді-эпидидимит

а) басында қатты қызу көтеріледі, не төмен түседі - лихорадка.

Б) ен ісіп қызметі бұзылады, диффузды ісік құрсақ қабыррасына жайылады, терісі қатты тартылады.

В) лимфа бездері үлкейеді, қанның морфологиялық құрылысы бұзы-лады (лимфоцитоз), қанның қысымы күшейеді.

Г) демалысы бұзылып, мал аз ҚОЗРӘЛЫП жалпы жардайы төмендейді.

Д) 5-6 тәуліктен соң енді ұстап көрсек жұмсарып абсцесс болып, ол жарылып, іріңді өзектер пайда болады, қанды ірің ӘРЫП тұрады. Екі жақты болранда да осындай белгілер байқалады.

2) бруцеллезді эпидемит — ерекшелігі жіті мен созылмалы түрдің ортасында өтеді. Қалран іріңді эпидемиттен айырмашылыры жоқ.

Балау:

1) өзіне тән клиникалық белгілері

2) серологиялық және бактериологиялық зерттеулер.

Болжам: асептикалық және іріңді түрінде сақ болу керек, ал ин-фекциялық - етке кетеді.

Гиперемия — ен қабырының сірлі қабықшасының ішіне экссудат жиналады, микроб іріңдетеді, құрсақ қуысына жайылса сепсис бола-ды.

Емі:

1) антибиотиктермен.

2) ұлпа терапиясы. Көктамырра 100-150 мл 0,5 новокаин +1,2 мың ә.б. пенициллинмен 2 теуліктен кейін салып тұрса 6 күнде жақсы нәтиже береді.

3) инфекциялы болса, жардайларра байланысты лабораториялық зерттеулер жүргізіп, ауырран малдарды ет комбинатына өткізіп, қалр-андарын әр тоқсанда қандарын зерттеп бақылаура алу керек.

Шарбының шығуы

Клиникалық белгісі. Пішкен кездегі жара тілігінен мал тұрран уақытта шарбы салбырап ШЫРЫП , көлемі тез үлкейеді әрі тез ластанып , ОРӘН инфекция ЖҰРӘДЫ . Қынап жолында кедергі пайда болып , шарбы ісінеді.

АЛРЭШҚЫ ветеринарлық ж ә р д е м. Шарбының салбырап ШЫРЫП тұрран бөлігін тез кесіп тастайды . Бұл үшін оны жорарыдан ұстап темен тартады да , сау жерінен бунап байлайды. Байларан жерден 2-3 см төменіректен кесіп , сау шарбыны құрсақ қуысына салады .

Ұма айналасындары дәнекер ұлпаның қабынуы- көбінесе қошқарда кездеседі, бұл өзге түлікте сирек байқалады. Дәнекер ұлпаның қабы-нуы пішкенде ұманы өте тар тілгендіктен , жалпы қынап қабырының астына қан ұйыранда белокты талшық (жіп тәрізді) өлі ұлпалар және анаэробтық микроб жиналуынан пайда болады .

Клиникалык белгілері. Ұманың ісігі үлкейіп бауырын қуалап шабы-на дейін жайылады. АЛРӘШҚЫДӘ ауырран жердің қызуы көтеріліп, ісікті ұстаранда мал қатты ауырсынады. Ісік қалындаран сайын бұл айтылр-ан белгілер жойылып, ұма терісі салқындайды .

Кескен жерден қан, кейде көпіршіген жалқаяқ арады. Ұма ұлпасын газ кернейді. Малдың жүні үрпейіп, азады. Ауру басталран соң қошқар 2-3-ші тәулікте, жылқы 5-6-шы күнде еледі.

Дәрігерлік жәрдем. Мүмкіндігінше кескендегі жараға қарай енді жанынан тереңдете тіліп, енбаудың ұшына жеткізеді. Ұма қуысын және жараны тазартып жуады да, оған сутегінің асқын тотыгына ма-лынған (ең жақсысы 20-30 пайыздық, магний сульфаты не хлорлы натрий ерітіндісінен дайындалған гипертониялық, ерітінді) дәкені са-лып таңады. Міндетті түрде сульфаниламид және антибиотиктер мен жүрек дәрілері беріледі.

Тік ішектің түсуі

Анатомия: соңгы бел омыртқадан 7 (ірі қара малда) жылқыда 2-ші құйрық омыртқасына дейін, итте 3-4 құйрық омыртқаға дейін жетеді. Жамбас қуысының 2/3 бөлігін алады.

Тік ішектің тгсуі - анус арқылы сыртқа шығуы. Тік ішектің өзінің бір бөлігінің шығуы не болмаса оның кілегей қабығының шыгуы тек қана жылқыда болады. Сондықтан тік ішектің өзі шыгып қоймай тагы да инвагинациясы болады.

Тік шіектің шығу себептері:

1) осы аймақта қысым кебейгенде

2) туалмаганда

3) қи қатқанда

4) дәрігер тік ішекке дұрыс қол салмағанда

5) дұрыс дәрі жібермегенде, не тітіркендіргіш дәрілер жіберілгенде

6) сфинктер мен ішектің байламы әлсіресе.

Тік ішектің бір бөлігі шықса - анустан қызіылттанган ісік көрінеді, пішіні цилиндрге ұқсайды, үстін кілегей қабық жабады. Соңғысының түсі уақыт еткен сайын қоңырлана бастайды.

Тік ішектің кілегей қабыгы шықса - анустан ортасында тесігі бар қызгылттанған домбыгу (ісік) байқалады.

Аурудың дамуы: тік ішек анустан сыртқа ШЫРӘДЫ, спринктер шық-қан ішекті оның ісінуіне байланысты қатты қысады. Қан жүруі азаяды, қыста үсиді, жазда кебеді, .жарылады, ойлым жара пайда болып, тік ішек тесіледі, мезгілінде емдемесе шыбын үймелеп құрттайды (воль-фартиоз) одан әрі күшенгеннен кейін аш ішек тік ішектің ішіне енеді (тік ішектің жарыры).

Клиникасы: тік ішектің бір бөлігі түссе анустың терісі клегей қабық-пен бірге болады. Енді тік ішектің жай өзінің шығуымен инвагинациялы шыгуын ажырата білуіміз қажет. Ол үшін анусқа саусағымызды салып тексереміз. Егер де тік ішектің бір бөлігі шықса -саусағымызда анус пен шыққан бөліктің арасынан енгізсек, саусақ ешнәрсеге тірелмей тіке енеді және тік ішектің дорсальды жағында қолымызды тереңірек сұқсақ шажырқайдың бждырмағы байқалады. Инвагинациясыз тік ішек шыққанда ісігі төмен қарайды, ал инвагинация болып шыққанда жога-ры көтеріліп тұрады.

Болжам: бір айта кететін жай, кептеген оқулықтарда, РЫЛЫМИ еңбек-терде тік ішектің шығуы көбінесе шошқа мен итте кездеседі, ал қалған малда бұл патпроцесс сирек кездеседі деп жазады. Бұран мен ез дәрігерлік тәжірибемнен сиырларда тік ішек шыруын көп кездестірдім, әсіресе көктемде, малда азық азайып жүдей бастаганда және төлдеу науқанында, олардың ішінде құнажындарда көбірек кездеседі. (Б.К.И-льясов, 2008)

Сондықтан болжам шошқа, сиырда жақсы, ал иттен сақ болу керек, неге десеңіз ит тік ішегі шыққанда жерге Үйкейді, тісімен тістеп жырта-ды.

Емі:

1) Консервативтік. Тік ішек шығып асқынбаса (1-2 тәулік) оны қайта-дан анус арқылы салуға болады.

2) Бөгде заттан тазалау, антисептикалық ерітіндімен шаю.

3) Ісікті азайту үшін эластикалық дәкемен айналдыра қысып орап тастау, жылылық.

4) Шыққан ішектің саңылауынан 0,5% новокаин енгізу.

5) Ішекті ішке саламыз, 3-4 тігін саламыз. Өліеттену болса кесеміз. Оперативтік-резекция:

6) Жансыздандыру жергілікті

7) Жуып тазалап өңдеу

8) 1 см кейін алып өлген жерін кесеміз, қанын тоқтатамыз.

9) 4 тігін саламыз, жамбас қуысына саламыз.

10) Антибиотикке малынған тампонды саламыз. Алдын-ала болдырмау шаралары: себептерін жою керек.

Қансырау. Қан ұма артериясы мен венадан, әсіресе енбаудыцң тамыр бөлі гінен көп ағуы мумкін.

Белгісі. Операциядан кейін көп кешікпей немесе біраз уакыт өткен сок кан ағуы мүмкін. Ұма тамырларынан кан тамшылап, ал енбау тамырларынан сор-ғалап ағады.

Емдеу. Қансыраған ұма немесе енбау тамырларына кыскыш салады. Енбау тамырларынан кан токтамағанда оны лигатурамен байлайды, жараныц ішін онын кабырғасына енбауды жапсыра тампондайды. Тігіспен ұсталып тұрған тампонды бір тәуліктен кейін алып тастайды.

Шарбы бөлігінің түсуі. Операцня кезінде немесе одан біраз уакыттан сон мал күшенгенде түсуі мүмкін.

Белгісі. Піштіргенде пайда болған жара аркылы шарбы бөлігі салбырап шыгып тұрады, дене кызуы және тамыр соғуы көбінесе әдеттегідей калпында калады.

Емдеу. Шығып тұрған шарбы бөлігініц және ұманыц астына өтектелген простыня салып, оныц ұштарын белініц үстінен байла^ды, ал малды шалка-сынан жаткызып кояды. Піштірілген жараныц шетіне иодтыц спирттегі ерітін-дісін жағады да, шарбыныц ластанбаған жерін ашу үшін жоғары жылжыта-ды. Осы жерде шарбыны лигатурамен байлап, оны лигатурадан 1—2 см төмен алып кеседі. Шарбыныц калған бөлігін кұрсак куысыныц орнына салады, жа-раны ашык калдырады.

Шек түйінініц түсуі. Ащы шек түйіні шап каналы кец малда кынаптык жалпы кабығын кескен кезде немесе піштіргеннен біраз уакыт өткен соц мал тынышсыздана бастауы мүмкін.

Белгісі. Шыккан шек бөлігі кейде жерге жете салбырап, ластанады және жарақаттанады. Мал тынышсызданады да, көбінесе шегін басып үзеді.

Емі. Шек түйіні операшія кезінде шыкканы байкалса, малды шалқасынан жаткызады да, кынаптык жалпы кабыкты тауып, оны бөрецке тәрізді пинцент-пен керіп созады, шығып тұрған шек түбініц кынап каналындағы бөлігінен бастап біртіндеп кұрсак куысына тығады. Шыққан шекті салғаннан кейін кынаптык жалпы кабыкты өз орнында бір-бір жарым рет айналдыра бұрайды да калакша салады (жылқыда) немесе сырткы шап сақинасына неғұрлым жақын жерден лигатурамен тігеді (торайда). Қалакшаларды 5-ші күні алып тастайды.

Егер шек түйіні операциядан біраз уакыт өткен соц түссе, онда оныц асты-на простыня салып, ұшын беліне байлайды. Венаға (наркоздау үшін) хлорал-гндрат жіберіледі, малды шалқасынан жатқызып, шек түйіндерін натрий хлорндініц изотоникалық ерітіндісімен немесе риванол ерітіндісімен (1 : 1000), сондай-ак моносептіц ерітіндісімен шаяды да, шекті жоғарыда айтылған әдіс-пен кұрсақ куысына салады. Содан соц жылкыға калақша, ал торайларға — тігіс лигатурасын колданады. Шек түйіні үзілген ірі малды бракқа шығарып сояды. Ұсак малдыц өзгерген шек бөлігін кесіп, оныц ұшын сірі қабығымен жакындатып тігеді, содан соц шекті кұрсақ куысына салады. Аскынған жағ-дайда пенициллин және новокаин терапиясы колданылады.

Қабынған ісік, ума флегмонасы (шелдіц іріцдеп кабынуы). Үманыц қабын-ган ісігі, флегмона снякты тек ұманы камтыған болса, ауру шекті болуы мүмкін, ал қабыну процесіне ұма, күпек және кұрсак кабырғасы қатысса, ауру жайы.імалы түрде өтеді. Қабанды піштіргеннен кейінгі ісікті Г. С. Мастыко, Е. М. Багриновская және М. М. Жук төрт клиникалық түрге бөледі: 1) аталық без кынабы қабынын ішінара қабынуы; 2) агалық без кынабы кабығыныц-ен-баудыц асқынбай қабынуы; 3) аталық без кынабы кабығынын енбаудыц айналасындағы тканьдер флегмонасынан аскынуы; 4) аталық без кынабы қабығыныц енбаудыц қабынуынан іш пердесініц кабына бастауы.

Белгісі. Тканьдер ісікті, ауырады, қызуы жоғары (әсіресе флегмона бол-са). Ұманы саусакпен басканда ойыс калады, ол кейіннен жайлап тегістеледі. Тері қатайып, жылтырайды. Флегмона болса ұма температурасы 2—3° көтері-леді. Емі. Піштіруден кейінгі тігісті спирттегі иод ерітіндісі жағылган бармак-пен басып ыдыратады да, ұма ішіне жиналған жалкаяк пен кан ұйындысынан тазартады. Екінші рет жабысудан сактандыру үшін піштірген жердіц куысына 5 проценттік бор майын, не иодоформды вазелнн майы жағылады. Флегмона болғанда күпектіц екі жағынан сырткы тесігінен артка карай ұзындығын 4—5 с.м етіп тікелей тіледі де, шіріген тканьді алып тастайды, жара куысын биомшшнніц спиртті су ерітіндісін мынадай дайындалған түрінде кұяды: био-мииші 1—2 г, спирт 20 г, тұздан арылтылған су— 100 мл. Егер малдыц кызуы төмендемесе, қызу төмендететін дәрілер және антнбиотиктер беріледі; жал-қаяқты тарату үшін натрий хлоридініц изотоникалык ерітіндісіндегі новокаин-нін 25 проценттік ерітіндісін малдыц тірілей салвағыныц 1 килограмына 17 мнллилнтрден күн сайын 3—4 күн бойы венаға енгізеді.

Енбау каяуы. Бұл ауру көбіне операция кезінде немесе одан кейін енбау қалдығыныц ластануынан болады.

Белгісі. Піштіру жарасы жазылмай, оныц орнына аздаған іріц ағып тұра-тын тар ауызды жара пайда болады. Ауызды жараныц терецдігі 20—30 см болуы мүмкін. Енбаудыц бойында көбінесе оныц ұшында дэнекер тканініц өсуінен пайда болған тауық жұ.мырткасындай немесе одан да үлкен, аздап ауыратын ісік болады. Кейде ботрномнкоз кезінде енбаудың кабынуы кұрсак куысына карай жайылады, онда енбаудыц ісінгенін тік шек арқылы сипап білуге болады.

Емі. Өскен дәнекер тканьді жараныц тесігіне бірге тіліп, енбаудыц қалды-ғын сыртқа шығарады да, қынаптық жалпы қабыкты сәл тіледі, ал енбауға эмаскулятор (кысқыш) салып, өскен калдықты бөліп алады.

Шек түйінінің кұрсақ көкшандырына кысылуы. Енбауды үзіп, оны көкшан-дырға ұластыра піштірілген малда көбірек байкалады. Пайда болған қуысқа ашы шектіц туйіні түседі де қысылады.

Белгісі. Шек ілмегі кысылудың алғашкы кезінде өгіз тынышсызданады, тәл-тіректеп жүреді, жиі аунайды, жемшөп пен судан бас тартады, арткы екі аяғын бауырына тартып және жотасын майыстырып тұрады. Екінші күні іші кебеді. Нәжіс шығаруы токталады, іш пердесіне іріц жайылады, мейлінше жабыкқаннан кейін барып мал өледі.

Емі. Құрсағын жарады. Операцияға дайындаған малдың құрсағын кіндік-тің арт жағынан көлемін 3—4 см етіп тіледі. Тілік арқылы құрсак куысына сұк бармақты енгізіп, енбаудың тартылып тұрган жібін табады, оны бармаққа іліп көкшандырға жабысқан жерінен тартып ажыратады. Осы әдістен кейін қысылған шек түйіні кысылудан босайды.

Дәріс -13. ҰРҒАШЫ ЖАНУАРЛАРДЫ ПІШУ (овариоэктомия)

Үрғашы марқа торайларды пішу. Ұрғашы марка торайларды бордакы-лау мерзімін кысқарту үшін піштіреді. Марка торайларды 4—8 айлығында піштірген колайлы, Күйлеу, буаз және жұқпалы аурулар кезінде піштіруге болмайды.

Піштірер алдында марка торайлар 12—14 сағат, ересектерін—16—20 са-гат. ал өте ірілерін — 24 сағат бойы аш ұстайды.

Қүрсақ жігі бойымен піштіру. Марқа торайды басын төмен қаратып ар-вайы астау тэрізді, ецкістігі 45" станокқа бекітеді. Операция жасайтын жерді операңия жасар алдында ғана дайындайды. Кылын кеседі, терісіне екі рет иодтыц спирттегі ерітіндісін жағады, кесетін жердің сезімін кетіреді. Ткань-дерді құрсақ жігі бойымен арткы екі емшектіц арасымен көкшандырға дейін тіледі, оныц ұзындыгы 4 см шамасындай болуы қажет. Содан соң көкшандыр-ды тіледі де, пайда болган тесіктен құрсақ куысына сұк бармак пен ортаңғы бармакты енгізіп, жатыр бұғағын табады, ал одан аналық ұрық жолын және нн.і.іық безді тауып, оларды құрсақ куысынан шығарады. Лналық безді гемо-статикалық қысқышпен қысып бұрайды немесе үзеді. Жатырдыц екінші бұға-ғын да осылай тауып, екінші аналык безге де осы істеледі. Аналык бездерді алып тастаган соц жатыр бұғактарын кайта кұрсақ куысына салады, жараны гігеді, жарэ жиегіне иодтын спирттеп ерітшдісш жағады да, коллоидты тац-ғышпен танады, Тігістерді 7—9 күні алып тастайды.

Мықын маңынан піштіру. Операцияға дайындаған шошқаны он жагына не сол жағына жаткызып бекітеді. Кұрсакты окың жоғарғы уштен бір бөлі-гінде мыкын сүйектіц (сербек) сыртқы темнешігінін алдынан ұзындығын 3—5 см етіп жоғарыдан гөмен қэрай қиғаш бағыттап (тіліктіц жоғарғы шеті сер-бекпен бірдей болуы кажет) тіледі. Тканьдерді көкшандырға қоса тіледі. Тіліктен саусактармен әуелі бір ана.тык безін, содан соц екіншісін сыртка шығарады да, оларды бөліп, алғашкы жағдайдағыдай істейді. Тігіспен тек тері ғана тігіледі. Кейде шошканы бордақылағанда онын салмағын арттыру үшін тек бір аналык безді бугіндей алып тастайды, ал екінші аналык безді алып тастағаи кезде буын сінірін және аналык бездіц бүршактай бөлігін кал-дырады (М. Н. Кириллов).

Овариогистеректомия тосілімен піштіру. Оварногистеректомня — жыныетық кабілеті жетілмеген урғашы марка торайлардыц жатыр бұғағын және жатыр денесініц біраз бөлігін алып тастау. Операцияны былаіі жасайды. Аш бұйір мацынан құрсақты тілген сон Жатыр бұғағын аналық.бездерімен бірге шыға-рып алып, б\тактарлыц жалғасқан жерінен жатырға артериялык мыкты кыс-қыш салады. Қысылған органдарды колмен ұстап, бұрап бөледі немесе жатыр-ды Занда кысқышымен кысып, содан соц кеседі. Қадған қалдығына нодтық спирттегі ерітіндісін жағады (В. Ф. Марченко), немесе шығарып алынған жатырды мыкты лнгатурамен байлайды, содаи сон қайшымен кеседі. Аналық бездерімен бірге жатыр адынғаи сон онын қалдыгын кұрсак ішіне кайта са-лып, жараны тігеді.

Биологиялык, тэсілмен піштіру. ПТФ (платифиллнн) преператын тұздан тазартылған судағы 1 проценттік ерітіндіде 5 мннут бойы зарарсыздандырыл, салқындатканнан кейін марка торайлардын іерісіиін астыиа құлағынын тү-біне күн сайын үш күк бойы 24 сағат аралата і миллилитрден жібереді. Пре-паратіы ентізуден 10—12 сағат бұрын және жіберген соц 2—3 сағат бойы ма.чға жем бермеген жөн (П. А. Волосков). Жынысы жетіліцкіреген марка торайларда экстрогенді препараттар колданылады. Оған фолестрол (диепо-эстролднацетат), 2 проценттік ерітінді күйінде синестрол және 0,5 процеиттік майлы ерітінді күйінде пропионат диэгилсгнльбесгрол жатады. Бұл лреларат-тарды бір рет тері астына мына мөлшерде жібереді: салмағы 100 кг дейінгі шошқага фолестрол 2 мл жоне 100 кг аргык шошкаға 4 мл (П. Е. Радкевич, В. Т. Круглов және В. Т. Никифоров); синестрол және пропионат диэтилстиль-бестрол 800 мыцнаіі 1 млн. ЕД (О. Н. Преображенскнй).

Піштіргеннен кейінгі асқыну. Марка торайды пішгірген сок жні кеэдесетін асқынулар мынадай: тігіс ыдырау, көкшандыр қанталау, тіліиген жердегі жазылмайтын іріндеген қаяу жаралар, кұрсақ жігі бойымен операциялаған-дағы құрсақ жарықтары найда болу, шектіц және қуыктыц жаракаттануы, бігкен жараныц хатаюы және т. б.

Белгісі. Тігіс ыдырау көбіне операция жасалған жерден шарбы бөлігініц неиесе шек түйінініц шығуынан болады.

Құрсак іші қанталағанда кілегей қабықтардыц каны азаяды, мал жабыр-қацқы, жемнен бас тартады. Мал көп жатады.

Дшық және қаяу жаралар пайда болу клиннкасы бітелген жара тканініц үдей есуімеи жзне жарадан аздап ірінді жалкаяқтыц бөлінуімен білінеді.

Курсак жарыгымен аскыну операция жарасыныц мацында көлемі ар түрлі ісікше.тердіц пайда болуымен байқалады; шек түйіні жабысканда ісік қайт-пайды. ол кысылғанда — ауырады.

Емі. Тігіс ыдырап, органдар шығатын күйге келсе, операцня"жасалған жер-ден шарбы белігін немесе шек тұйінін қайта салады, үціренген жара жиегін валикті гігіспен гігеді, пенііщіллннотерапия тағайындайды. Егер кұрсақ жары-гы пайда болса, кіндік жарыгына жасалғандай операцня жасалады.

Кұрсак іші қанталағанда, бел тұсына сапкын компресс салынады. Ашык және каяу жаралар кесіп тасталынып, жара тігіледі.

Піштірген кезде байкамай шек не куық жарақаттанса, оңдай органдарды кис катар.ты тігіспен тігеді, оныц бірін ішіне батырып тігеді.
Дәріс – 14. АЯҚҚА ЖАСАЛАТЫН ОПЕРАЦИЯЛАР

Жүйкeлepгe oпepaция жacay

Жaлпы жүйкe кypылымы тypaлы ecкepтпe. Эpбip жүйкeдe 3 түpлi тaлшықтap бoлaды — ceзгiштiк, қимылдaтқыш жэнe вeгeтaтивтiк. Жүйкe тaлшығы aкcoндapдaн түзeлeдi (бiлiктiк цилиндpлepдiң) - жүйкe тopшaлapдың өciндiлepi. Aкcoндap қaбықтapмeн жaбылғaн; миeлинды (үлпeктi) тaлшықтapдa, швaнн жәнe миeлиндық қaбықтapы бoлaды (нeвpилeммa), aл миeлинciздe (үлпeкciз) - тeк кaнa швaнн тaлшықтapдaн түзeлeдi. Taлшықтap көп caнды aкcoндapдың шoқтapынaн қүpылaды. Эpбip шoқтық дэнeкep үлпaлық қaбықпeн қopшaлғaн - пepинeвpимeн. Пepинeвpидaн шoқ қaлыңдығынa тaлшықтapды бөлiп қopшaйтын плacтинкaлapды жүpeдi - эндoнeвpий. Бipгe жинaлғaн жэнe дэнeкep үлпaмeн қopшaлғaн шoқтapдың тoбы жүйкe дiндiciн қүpacтыpaды; oны cыpттaн cыpтқы эпинeвpий қaбығы қopшaйды. Oл қaбықтaн жүйкe iшiнe, шoқтap apacындa oның құpyшы элeмeнттep кipiп iшкi эпинeвpийдi құpacтыpaды.

Пaлъмapлық жүйкeнiң пaльмapлық бұтaқтapын тeжeyi. Kөpceтyi. Tүлқ ayмaғындa диффepeнциaльды aypyлap. Mынa тәciлдe мaйтaбaн, ұлтaны, тү_яқ cүйeri тoлық жaнcыздaнaды, aл тұяқ бyының ceзгiштiгi қaлaды, coл ceбeптeн мынa жaнcыздaндыpy тэciлi түяқтың бacқa бөлiмдepiнiң aypyының диффepeнциялayғa мүмкiндiк eтeдi, әcipece тұяқтың тиeк бyын aypyын.

Teжey mexнuкacы. Инeнi мaйтaбaн шeмipшeгiнiң жoғapғы шeтiнe, caycaқ қaн тaмыpдың apтынaн, caycaқтың тepeң бүккiш ciңipлepiнiң нұxқacынa қapcы тepi acтынa қaдaйды (4). Эpбip жүйкeнi жaнcыздaндыpy үшiн 3 - 4 мл жaнcыздaндыpaтын epiтiндi қaжeт.

Heвpeктoмия (neurectomia}

Heвpeктoмия - жүйкeнiң кiшкeнтaй кeceк кeciп aлy -пaллиaтивтiк oпepaция, жылқының aypycынyдaн бoлaтын aқcaқтықты жoюынa apнaлғaн. Oл eмдeyдiң бacқa тәciлдepiнiң әcepi жoқ бoлғaндa, aмaлcыздықтaн eмдiккe қoлдaнылaды. Heвpeктoмии нәтижeciндe oпepaциядaн төмeн opындa тpoфикaлық бүjзылыcтap бeлгiлeнeдi. Бipaқ oпepaция жacaлғaн мaлды кeйбip шeктep қoюлapмeн жүмыcтa қoлдaнyғa бoлa aлaды.

Пaльмapлық (плaнтapлық) жүйкeлёpдiң нeвpeктoмияcы Kөpcemyi. Kөп yaқытқa coзылғaн тиeк cүйeктiң ayмaғындaғы aceптикaлық қaбынy құбылыcтapдың ceбeптepiнeн, мaйтaбaн

350

шeмipшeктepiнiң cүйeктeнyiнeн бoлғaн жoйылмaйтын aқcaқтық, т.б. нэтижeлepдe.

Heвpeктoмияғa aлдымeн пaльмapлық жүйкeлepдi жaнcыздaнyынaн кeйiн кipiceдi. Жaнcыздaнyдың бoлжayшылық мaғынacы бoлaды. Meдиaлдық нeмece лaтepaльдық пaльмapлық жүйкeнiң peзeкцияcымeн шeктeлeдi (зaқымдaлғaн opынынa тэyeлдi).

Бeкimyi. Жaтқaзып: Жүйкeгe peзeкцияны жacaйтын opнды үcтiнe қapaтып.

Жaнcыздaндыpyы. Жaлпы нapкoз жәнe қaжeттi пaльмapлық жүйкeлepдiң тeжeyi.

Onepaцшның mexнmacы. Oпepaция жacaлaтын aяқты aлғa шығapып oны apнaйы жacтыққa қoяды. Қaн тoқтaтaтын икeмдi жгyт caлaды. Oпepaция opыны - жiлiншiктiң төмeнгi үштeн бip бeт жaғы. Tepi кecyдi caycaқтың тepeң бүккiш ciңipлepiнiң cыpтқы жaғын бoйлaй 6 cм ұзындықпeн жүpгiзeдi. Kecyдiң opтaлық бөлiмi гpифeльдiк cүйeгiнiң түймeлiк жyaндay дeңгeйгe caй бoлy кepeк. Tepi жapa жaқтapы coзып, oның тepeңдiгiндe xиpypгиялық icкeгiмeн клeчaткaны қыcып aлaды. Oның қaлыңдығындa пaльмapлық жүйкeнi тayып aлып, oның acтынa лиraтypлық инeмeн жiптi экeлiп, жүйкeнi жapa дeңгeйiндe тapтa түciп, мықтaп бaйлaйды. Өткip пышaқпeн нeмece ұcтapaмeн жүйкeнi aлдымeн жapaның жoғapғы coдaн coң төмeнгi бұpышындa кeciп өтeдi. Keciп aлғaн жүйкeнiң үзындығы 4 cм кeм eмec бoлyы тиicтi. Жapaны түйiндeлгeн тiгicпeн жoл тiгiп, тaңғыш тaңaды. Tiгicтepдi 8—10 күннeн кeйiн шeшeдi, oдaн кeйiн мaлды жұмыcқa жiбepyгe бoлaды.

Пaльмapлық жүйкeлepдiң пaльмapлық бұгaқтapының нeвpeктoмияcы. Kөpcemyi. Tиeк бyыньщ көп yaқытқa coзылғaн aceптикaлық қaбынy құбылыcтapы; тү_яқ жэнe тиeк cүйeктepдiң cынyлapынaн, cүйeк күcтepi дaмып, coл ceбeптi бoлғaн aқcaқтapдa. Бeкimyi. Cay aяғы жaғынa жaтқызып.

Жaнcыздaндыpyы. Payш нapкoз жэнe тұxaмыc бyынның үcтiнeн eкi жaқынaн пaльмapлық жүйкeлepдi жaнcыздaндыpy. Peзeңкe жгyт caлынaды.

Qaepaцш mexнuкacы. Aяқты кepiп, aлғa тapтып coзaды, тұcымвic бyынның бүктeyiнiң opтacынaн бipнeшe Іжoғapыpaқ, мeдиaлдық (лaтepaльдық) жaқтa caycaқтың тepeң бүккiш ciңipiн бoйлaй, 5 cм үзындықпeнj, тepiнi жэнe тepiнiң acты клeчaткaны жapып тiлeдi. Жapaның тepeңдiгiндe үcтiңгi жaғындa қиғaш жүpгeн жyaндығы 2 мм шпopa ciңipi тaбылaды, oны жapып, icкeкпeн шeткe шығapaды. Coл ciңipдiң acтындa бopпылдaқ шeлдe, қaн тaмыpлapы жәнe пaльмapлық жүйкeнiң пaльмapлық бұтaқтapы opнaлacaды. Пaльмapлық жүйкeмeн бipгe жaтқaн қaн тaмыpлapын жэнe қopшaғaн ұлпaлapды icкeкпeн caқ бөлeктeп кeciп aлaды. Жapaғa түйiндeлгeн тiгic жәнe тaңғыш caлынaды. Eкiншi жaқтaғы жүйкeгe ocы тэciлдi қoлдaнaды. Tiгicтepдi 8-10 күннeн кeйiн шeшeдi.

Шпaттa жacaлaтын oпepaциялap

Шпaт eмдeyi бipнeшe тэciлi бap. Oлapдың мaқcaты тiлepceк бyының ayмaғындaғы ayыpcынyды жoю жәнe aқcaқтықты тoқтaтy.

Бeкimyi жэнe жaнcыздaндыpyы. Жылқыны пiшyдeгiдeй aypy aяқ жaғынa жaтқызып бeкiтeдi. Yйлecтipiлгeн нapкoз қoлдaнaды.

Onepaцuя mexнuкacы. Пeтepc тәciлiндe шпaттың экзocтoз ayмaғындa пepиocтeoтoмия түзeлeдi. Шпaттaн төмeн өткip cкaлыieльды тepiгe тiк қoйып, үjындығы 1 cм гopизoнтaльдық кecyiн өндipeдi. Қүpылғaн тeciккe 2 қaйшыны eнгiзiп, тepiнiң acтынaн eкi V эpiбi түpiндe жәнe oлapдын apaлығындa үшiншi кaнaл жacaйды (cypeт 169, a). Эpбip кaнaлғa cкaльпeль жүзiн eнгiзiп acықты жiлiктiк aлдыңғы бүлшық eтiн мeдиaнaлық aяғын ciңipiн жэнe cүйeк қaбығын жapып тiлeдi. Oпepaциядaн кeйiн жapaны тiгiп жэнe aceптикaлық тaңғышты тaңaды. Aяғын өкшe тaқacыз тaғaмeн

385

тaғaлaйды. Жылқыны 2 күн қыcқa бaйлaйды. Tiгicтepдi 8 күннeн кeйiн шeшeдi жэнe тiлepceк ayмaғынa 3 минyт cынaптың қызыл мaйын ыcқылaп жaғaды. Maлғa 4-6 aптa тыныштық бepeдi. Mынa oпepaциямeн бyын әлciз қимылдaйтын cүйeктepгe aнкилoз шaқыpып ayыpcынyды жәнe aқcaқтықты жoюғa тыpыcaды.

Шпaтқa oпepaция жacayы: a - Пeтepc тэciлiмeн; б Baмбepг тэciлiмeн

Baмбepг тэciлiнiң мaңызы - шeттiк нeвpeктoмияны opындay яғни шпaттық экзocтoз ayмaғын жүйкeлeйтiн жэнe oғaн жaқын кeлeтiн жүйкe бү_тaқшaлapын кecyдe.

Жылқыны aлдындaғы тэciлдeй бeкiтeдi. Aypy aяқты тұcaмыc бyынын бaйлaп мүмкiншiлiгiншe apтқa қapaй тapтып, тiлepceк бyынды бapыншa жaзылдapaды. Oпepaция opнын дaйындayдaн кeйiн бyын iшкi бeттepiнe cкaльпeльмeн тepiciндe шпaт экзocтoзы тұpғaн жepдeн пpoкcимaльды жэнe диcтaльды 1,5 - 2 cм ұзындықпeн 2 гopизoнтaльдық кecyдi icтeйдi. Эpбip кeciлгeн қyыcқa кeзeкпeн бұpыш acтындa иiлгeн қaйшыны нeмece opнцaнгiнi oң жэнe coл жaққa eнгiзiп, шпaттық экзocтoзы тұpғaн жepiн aйнaлa тepiнi бөлiп aлaды (poмбы түpi бoлып шығaды).

Coдaн coң жacaлғaн кaнaлдapғa apнaйы eкi жүздi пышaқты eнгiзiп, шпaт экзocтoзды aйнaлa бapлық ұлпaлapды cүйeккe дeйiн poмбы түpiндe кeciп тacтaйды (p). Шпaттың aлдыңғы шeкapacынaн жacыpынды қaнтaмыpы өтeдi. Oны зaқымдaмay үшiн, пышaқтың тaмыpдың шeктepiнe дeйiн жылжытyын, үлкeн caycaқпeн шeктeйдi. Eгep экзocтoздың көлeмi өтe үлкeн бoлып, тaмыpдың шeктepiнeн acып жypce. oндa пышaқты тaмыp жәнe cүйeктiң apacынa caқ eнгiзeдi. ¥лпaлapды кecy бapыcын, кeйдe acпaпты көп peт қaйтaлaп кeceтiн қoзғaлыcтapын жacaғaндa, ұлпaлapдың кiшкeнтaй кeceктepi мoл бөлiнeдi. Oлapды қaнмeн бipгe yқaлay шығapyы қaжeттi.

Жapaны iлмeк тiгicпeн тiгiп қoяды. Oпepaцияның үcтiңгi жaғын йoдoфopм - эфиpмeн cyлaндыpып, тaңғыш тaңaды. Keлeci күнi дoмбығy дaмyы мүмкiн. Coндықтaн тaңғыш үмeгeн кecyлepiмeн oның жapaғa қыcымы әлiн кeтipy қaжeт нeмece тaңғышты ayыcтыpy. Taңғышты 2-5 күннeн кeйiн шeшeдi. Oпepaцияның cәтiлiгi, мaлды дұpыc күтyiнe тәyeлдi бoлaды. Maлды oпepaциядaн кeйiн кeлeci күннeн бacтaп, күн caйын 1/4 caғaтaн бacтaй iciктiң жaғдaйынa тэyeлдi, oны 0,5 - 1 caғaтқa дeйiн үлкeйтeдi. Iciк жoғaлyдaн кeйiн жeлyгe pұxcaт eтiлeдi. 10—14 күннeн кeйiн 50 - 100 м диcтaнцияғa тoлық жүpicпeн бapyғa бoлaды, әpбip 2-3- күндe жүpicтi бipтiңдeп мoлaйтaды.

Аша тұяктылардын үшінші бакайын кесу.

Операция кәрсеткіштері. Сүйек ірінді қабынса, (сүйек панарициясынык түрі), тұяк сүйегі ашық сынса, тұяк ткань жпііыла өліеттенсе (сінір жэне тарамыс ұштары) үшінші бакайды алып тастайды.

Сезімін жою. Тұсау буыннан 5 см жоғары сүйек аралық орта бұлшык ет пен терен жаткан бакай бүккіш сікірдіц арасындагы ойыс жерден аяктын сырткы және ішкі бетінен 3—4 проценттік новоканн ерітіндісін 10 мил.тилнтр-ден тері астына жібереді. Бұнымен катар 5 мл новокаин ерітіндісін сүйек ара-лық орта бұлшық еттін алдынғы шеті мен жіліншік арасына, 5 мл жіліншіктіи алдыцғы бетіне және 10 мл тұсау буынынан 3—4 см жоғары жерге жібереді.

10—15 минуттан кейін сыртқы бакайдын. сондай-ак, ішкі бақайдын сезімі жойылады. Осы керсетілген сезім жою эдісінін орнына бакайды айналдыра сезімін жоюды да қолдануга Оолады. Ол үшін жіліншіктің алдынгы орта жері-не тұсау буынынан 3—4 елі жогары жерден тері астына ине шаншып жоне оны ішке караіі (медиальді) бағыттан 1—2 проценттік новокаиц ерітіндісінің 10 мл жібереді (кейде антибнотиктер қосады), Содан соц инені суырмай тұрып, оны сыртка қарай бағытгайды да, тағы сол ерітіндінін 10 мл жібереді. Осы тэсілмен новокаин ерітіндісін жіліктіц арткы бетіне енгізеді. 10—15 ми-нут өткен сон операция жасауға кіріседі.

Операция әдісі. Малды закымданған бакайы үстіңгі жағында болатындай етіп бүйіріне жатқызын байлайды. Операция жасайтын жерді кәдімгідей дайындайды. Кан акпау үшін сирағына резинадан бұрау салады.

Тұяк үшынын муйіз кебесінен 0,5—0,7 см жоғарыдан төмен және сол артқа қарай тіке бағытта, осы көбеден 3 см төмен жерден, өкше қабырғасыныц маиынан, кол арамен закымданған тұяктың едәуір бөлігін кесіп тастайды.

Тазартылған тамнонмен мүйіз және сүйек ұнтағынан, ұйын қалған қаннан тазартады. Содан сон тұяқ еүйегініц,калған жоғарғы жағын (сүйек басын) алып тастайды. Ол үшін ен алдымен өткір ұшты кашаумен (оны сүйектің кесілген жеріне тік ұстап) сүйекті 2—3 бөлікке бөледі. Ол тұяқ сүйегініц қал-дыгын оған бекінетін сінір мен тарамыстардан оцай 'ажыратып алуға мүмкін-дік туғызады.

Тұяқ сүйегіне бекіген тарамыс пен сіцірлерді пышақпен (скалыісльмен) кесіп, оеы айтылған сүйектердің бөліктерін алып тастайды. Топай сүйектің

буын бетін және тнек сүйектіц тарамыс бетін өткір касық немесе тұяк пыша-ғымен сәл кырып тазалайды. Бұл айтылған сүйектердің закымданған жерінде осылай, бірак үкыпты түрде закымданбаган ткань көрінгенше кырып тазалайды. Егер тиек сүйек аса закымданган болса, оны қашаумен алдымен екіге бөледі де түгелдей алып тастайды. Езілген және жыртылған тканьдсрді кесіп тасгау керек. Жараны жуып-шаяды немесе антибиотнктер себеді, антибиотик-тер немесе сульфаниламид преператтар майы сіцдірілген салфеткамен жаба-ды. Егер кан ағуы үдесе, каттырак кысып байлайды. Танғыштыц үстінгі каба-тина карамаііды немесе теқ мөлшерде жылытқыщ вазелин араластырылған скипндарды сіндіре жағады.

Операцияван кейін емдеу. Танғышты 10—15 күннсн кейін алмастырады. Будан сон жара орны муйізденгенше маіілы танғыш Лйлап отырады.

Аша түяктылардың саусағын кесу. Операция трсеткіштері. Аша тұяктының бір саусағын топай буынының суйектері іріңді кабынғанда (сүйек панарациясыныц түрі), аусыл салдарынан саусақ закымы аскынып іріңденіп шірігенде, топай сүйегі ашык сынған жагдайларда кесіп тастайды.

Сезімін жою. Үшінші бакайды кесіп тасгагандагыдай.

Операция әдісі. Теріні екі түяқтың косылган жерінен тұяқ. жұлығынан 1,5 см жоғары, жарыспалы куйде тіледі. Одан әрі кабырғасына, ішкі бетіне карай буынды айна.тдыра кесіп, тұяқ ашасына дейін әкеледі. Ақырында екі жерден тік тіледі. Біреуін бірінші бакайдың ішкі бетінен тұсамыс сүйектің жоғаргы үштен бірінен бастап жұлык кесілген жерге түйіскен жерден, екінші-сін саусактың сыртқы бетінен ті.теді.

Осы айтылған кесінділер жасалған соң тері тілігін шшцетпен ұстап, тері асты клетчаткаларынан ажыратады да, жогары кетереді. Осы тосілмен тұяқ арасындагы кішкене тері тілінділсрін де ажырагып, жоғары және екі жағыиа қайырады. Осыдан кейін тұсамыс сүйектің төменгі шеті тұсынан саусақ жаз-ғьш жэне бүккіш сіңірді, крест тәрізді тарамысты, саусак аралық май ткані-нің, қан тамырларын және нервтерді кеседі. Ақырында жалпақ арамен немесе сым арамен тұсамыс сүйектің төменгі үштен бір мөлшерін қнгаш багыттап (жоғарыдан төмен ішкі бетіне), сүйек басы түгелдей кететін етіп кеседі. Ен, сонында жараны жуып тазалап, өзгеріске ұшыраған және зақымданған ткань-дерді кесіп алады, өткір қасықпен сүйек майын тазалайды. Бүрауды босатып 2—3 минуттан кейін (қан аға бастағанда) саусақтыц ірі қан тамырларын буып бай.тайды, жараға мол етіп новокаішнің 0,25 прңенттік ерітіндісіндегі ацтибиотиктерді (тетрациклии, бноміщнн, пеницііллин) пайдаланады және түйінді тігіспен тілінділерді тігіп жалгастырады.

Операциядан кейін емдеу және барысы. Екінпіі күні қысыңқы байлауды босатады. Тігісті 8—10-шы күні алып тастайды. Қажетті жағдайда жалиы күнін жақсартатын (глюкоза, кальинй хлориді) және микробтан сақтайтын дәрілермен емдейді. Малдын астына кұрғақ төсеніш төсейді.
ЛЖС – 15 ҚОРЫТЫНДЫ САБАҚ

Оперативті хирургияның емтиханға арналған сұрақтары

1. Хирургияның даму кезеңдері мен негізгі сұрақтары.

2. Пәннің мақсаты мен міндеті

3. Жануарлады бекіту

4. Хирургиялық операцияның маңызы

5. Инъекция түрлері, техникасы және көрсеткіштері

6. Хирургиялық операцияларға түсінік және жіктелуі

7. Малды бекітетін арнайы станоктар

8. Жануарлармен жұмыс жасағанда қауыпсыздық техникасын сақтау

9. Фармакологиялық заттарды қолданып жануарларды қозғалтпау

10. Операцияға хирургтың қолын дайындау

11. Операцияға малды және операциялық алаңдыдайындау

12. Оперцияханада жұмыс істеудің негізгі ережелері

13. Асептика және антисептика жөнінде түсінік

14. Операция жасалатын столдардың түрлері

15. Наркоз уақытындағы асқынулар, оларды ескеру және болдырмау

16. Тігіс заттарын стерильдеу

17. Аспаптарды, инъекциялық инелерді, шприцтерді стерильдеу

18. Резиналы қолқабты және катетерді стерильдеу

19. Пластикалық операциялардың элементтері

20. Таңу материалдарын стерилизациялау

21. Ірі малдарды жығу әдістері

22. Барлық мал түлігінің наркозы

23. Наркоздың анықтамасы, жіктелуі, кезеңдері

24. Премедикақия туралы түсінік

25. Ұлпаларды ажырату техникасы мен ережелері

26. Эпидуралды анестезия

27. Қан кетудің түрлері және тоқтату әдістері

28.Хирургиялық тігіс және түйін түрлері

29.Тік ішек және анус аномалиясында жасалатын операциялар

30. Аспаптарды сақтау және күтіп ұстау ережелері

31. Таңғыш заттарды салу техникасы мен жіктелуі

32.Ринопластика

33.Иттердің құлақ қалқанына ампутация жасау

34. Ірі қара малдарды мүйізсіздендіру

35. Тілге операция жасау және ауырсындырмау

36. Таңу материалдарының сипаттамасы

37. Тіс операцияларының негізгі принциптері және ауырсындырмау

38. Жылқы бүйен (соқыр) ішегін тесу

39. Бас аймақтарының жалпы анатомо-топографиялық деректері

40. Вентралды мойын аймақтарының жалпы анатомо-топографиялық деректері

41. Құрсақ аймақтарының жалпы анатомо-топографиялық деректері

42. Жылқы және ірі қара малдарының артқы аяқтарының жалпы анатомо-топографиялық деректері

43. Өңеш операциялары зобты кесу және пункция жасау

44. Операциялық жаралардың микроб қайнар көзімен ластануы

45.Паралюмбалды анестезия

46.Кулик бойынша вагосимпатикалық діңгегін новокайнмен тежеу

47. Трахеотомия және трахеостомия

48.Жергілікті ауырсындырмау. Жергілікті ауырсындырмаудың түрлері

49. Кіндік жарығын операциялық жолмен емдеу

50. Лапоротомия

51.Мес қарынды тесу

52. В.В.Мосин әдісі бойынша құрсақ және шекаралық симпатикалық діңгегіне плевраүстілік новокайн тежелісін қолдану. (техникасы, көрсеткіштері)

53. Қой ұлтабарды кесу

54.Ұлпаларды біріктірудің негізгі принциптері

55. Сырқы жыныс мүшесінің операциялары.

56.Тері ішіне, тері астына, бұлшық етке, вена тамырларына инъекция жасау техникасы мен көрсеткіштері

57.Құйшық экзартикуляциясы

58.Ума және шап арнасының жалпы анатомо-топографиялық деректері

59.Ауылшаруашылық малдарының кастрацтясының анықтамасы, мақсаты, шауашылық маңызы

60.Кастрацияның перкутанды хирургиялық әдісінің экономикалық тиімділігі

61. Аталықтардың кастрация әдістерінің жіктелуі

62.Бұқалардың және бұқа тайыншалардың кастрациясы

63.Қошқарладың кастрациясы

64.Қабандардың кастрациясы

65.Буралардың кастрациясы

66.Айғырладың кастрациясы

67.Үй қояны, ит, мысық кастрациясы

68.Қабандардың шап-ума жарығындағы операциялар

69.Ірі малдардың көз асты, үстіңгі жақ астыңғы жақ нервтеріне өткізгіштік анестезия жасау.

70.Сиырларға кесерево тілін жасау

71. Тізе және тілерсек буындарына пункция жасау

72.Иық және шынтақ, білезік буындарына пункция жасау

73.Кастрациядан кейінгі асқынулар және оларды болдырмау

74.Айыртұйақтылардың фалангаларының ампутациясы және экзартикуляциясы

75.Ірі малдардың алдыңғы аяқтарының анатомо-топографиялық деректері

76. Ірі малдардың алдыңғы аяқтарының ұлпаларын ауырсындырмау

77.Жылқының шыбықтық жүйке, асықты жіліктік жүйке, жасырын жүйке, латералдық плантарлық жүйкелерінің өткізгіштік анестезиясы

78.Плевоцентез

79.Овариоэктомия (мегежіндердің)

80.Ценурозды оперативті жолмен емдеу

81.Ірі малдарда бурса және сіңір қынаптарына пункция жасау

82.Жылқы, ит мысық наркозы

83.Қуық операциялары

84.Аталықтар аймағының аралығына операция жасау

85. Мойынтұрық венасының пункциясы мен интратрахеальды инъекциясы

жүктеу/скачать 5,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9