ПОӘК «Ауылшаруашылық дақылдары» пәнінеіне арналған оқу-әдістемелік материалдар

1.Глоссарий

2.Дәрістер

3.Тәжірибелік және зертханалық сабақтар

Еркек шөп – житняк ширококолосый – (Agropyron pectinatum)

Шөл еркек шөбі – житняк пустынный, узкоколосый – (Agropyron desertorum)

Құм еркек шөп – житняк сибирский – (Agropyron sibiricum)

Садақ боз қау, тырса – Ковыль волосатик, тырса – (Stipa capillata)

Бетеге боз қау – ковыль Лессинга, ковылок – (Stipalessingiana)

Қылтықсыз арпабас – кострец безостый – (Bromopsis inermis)

Кәдімгі тарғақшөп – ежа сборная – (Dactylis glomerata L)

Кәдімгі бекмания – бекмания обыкновенная – (Beckmannia erusifomis L Hast)

Құрғақ айрауық – вейник наземный – (Calamagrostis epigeias L Roth)

Қамыс айрауық – вейник тростниковидный – (Calamagrostis arundinaceae L Roth)

Даур қияқ – волоснец даурский – (Elymus dahuricus)

Сібір қияқ – волоснец сибирский – (Elymus sibiricum)

Бұтақты бидайық – вострец ветвистый, острец – (Leymus (Agropyron) ramjsus)

Құрақұқсас бетеге – овсяница тростниковидная

Үлкен ақмамық – бескильница гигантская – (Puccinellia giganthea)

Ақмамық – бескильница раставленная – (Puccinellia distans L Parl)

Аққылтан – белоус торчащий – (Nardus stricta)

Тарақбоз арпаған – костер кровельный – (Anisanthe Bromis tectorum)

Тарлау қияқ – ломкоколосник (волоснец) ситниковый – (Elymus junceus Fisch)

Тік арпабас – костер береговый, прямой – Bromopsis riparie

Айғыр қияқ – волоснец гигантский, песчаный овес – (Elymus giganteus)

Жіңішке қияқ – волоснец узкий – (Elymus angustus Trin)

Қамыс қосбас – канареечник тросниковидный – (Digraphis arundinaceae

Қарабас қонақ, тауық тары – ежовник, куриное просо – (Echinochloe crusgalli)

Салалы шебершөп – коротконожка перистая – (Brachypodim pinnatum L)

Шалғындық түлкіқұйрық – лисохвост луговой – (Alopecurus pratensis L)

Келте түлкіқұйрық – лисохвост вздутый – (Alopecurus arundineceu)

Шалғындық қоңырбас – мятлик луговой – (Poa pratensis)

Альпалық қоңырбас – мятлик альпийский – (Poa alpina L)

Жуашықты қоңырбас – мятлик луковичный – (Poa bulbosa L)

Қызыл бетеге – овсяница красная – (Festuca rubra L)

Шалғындық бетеге – овсяница луговая – (Festuca pratensis Huds)

Кәдімгі бетеге – овсяница валлийская, типчак – (Festuca valeciaca)

Ақ суоты – полевица белая (гигантская) – (Agrostis gigantea)

Жатаған бидайық – пырей ползучий – (Agropyron repens)

Орта бидайық – пырей промежуточный – (Elytrigia (Agropyron) intermedium)

Француз райграс (үйбидайық) – райграс высокий – (Arrhenatherum elatius)

Көпжылдық үйбидайық – райграс пастбищный – (Loiium perenne)

Көп гүлді үйбидайық – райграс многоукосный (плевел многоцветковый) – (Lolium muliflorum)

Дала атқонағы – тимофеевка степная – (Phleum phleoides L Simk)

Қайызғақ шөп – чистец болотный

Кәдімгі бетеге – овсяница бороздчатая, типчак – (Festuca sulcata)

Доңызсырт кобрезиясы – кобрезия – (Cobresia capillrfirmis)

Боз шағыл – бородач – (Andropogin)

Шалғын атқонақ – тимофеевка луговая – (Phleum pratense L)

Салалы қарашағыр (сор ажырық) – Свинорой пальчатый (бермудская трава) – (Cyndon dactylon)

Қоңырбас келлерия – тонконог стройный – (Koeleria aracilis pers)

Шөлдік сұлыбас – овсец пустынный – (Helictotrichon (Avenastum) desertorum)

Ақ селеу – селин малый (триостница перистая) – (Aristida pennata Trin)

Карелин селеуі – триостница Карелина – (Aristida Karelinai Trin)

Кәдімгі қамыс – тростник обыкновенный – (Phregmites communis Trin)

Шығыс мортығы – мортук восточный – (Eremopyrуm orientale)

Раң, мортық – мортук Бонапарта – (Eremopyrym bonapartis)

Бидай мортық – мортук пшеничный – (Eremopyrym triticeum)

Көк итқонақ – Щетинник зеленый – (Setaria viridis)

Түйеқарын, сортаң ажырық – прибрежница солончаковая – (Aeluropus littoralis)

Ақ ший – чи блестящий – (Lasiagrostis splenden)

Көде селдірек – луговик дернистый, щучка дернистая – (Deschampsia cespitosa)

Жаман арпа – ячмень луковичный – (Hordeum bulbosum)

Тарғыл арпа – ячмень туркестанский – (Hordeum turcestanicum nevski)

Тамырсабақсыз бидайық – пырей бескорневищный (волоснец шероховато-стебельный) – (Elymus trachycaulus)

Талшықты бидайық – регнерия волокнистая (волоснец волокнистый) –(Elymus fibrosus)

Құмай (қонақ жүгері) – сорго обыкновенная – (Sorghum vulgare)

Судан құмайы – сорго суданская – (Sorghum sudanense)

Ажырық – прибрежница – (Aeluropus)

Үлкен ақмамық – бескильница гигантская – (Pussinella giganthaе)
2. Бұршақ тұқымдастар – Семейство бобовых, (Fabaceae Lindl Leguminosae Juss.)

Егістік (кәдімгі) жоңышқа – люцерна посевная (синяя) – (Medicago sativa)

Сарбас жоңышқа – люцерна желтая – (Medicago falcata)

Көк жоңышқа – люцерна голубая – (Medicago cоerulea lest)

Траутфеттер жоңышқасы – люцерна Треутфеттере – (Medicago trautvetteri)

Кіші жоңышқа – люцерна маленькая (крымский репешок) – (Medicago minime)

Құлмақ жоңышқа – люцерна хмелевидная – (Medicago lupulina L)

Қызылбас беде – клевер красный (луговой) – (Trifolium pratense)

Ақ беде – клевер белый (ползучий) – (Trifolium repens)

Қызғылт беде – клевер розовый (шведский) – (Trifolium hybridum)

Бүлдірген беде – клевер земляничный (пустоягодник) – (Trifolium fragiferum)

Орта беде – клевер средний – (Trifolum medium)

Шабдар – шабдар – (Trifolium resupinotum)

Мүйізбас шөп – лядвенец рогатый – (Lotus corniculatus L)

Шығыстың ешкі шөбі – козлятник восточный (галеча) – (Qalega orientaius)

Егістік эспарцет – эспарцет посевной (виколистный) – (Onolrychis vicifolia)

Кавказ эспарцеті – эспарцет закавказский – (Onobrychis trancausasica)

Құм эспарцеті – эспарцет песчаный – (Onobrychis arenaria)

Ақ түйежоңышқа – донник белый (лекарственный) – (Melilotus albus)

Жапырақты лотус – лядвенец густолиственный – (Lotus frondosus)

Сары (дәрі) түйе жоңышқа – донник желтый (лекарственный) – (Melilotus officinalis)

Ақтаспа астрагал – астрагал коротконогий – (Astragalus brachypus)

Жіңішке сабақ астрагал – астрагал тонкостебельный, (а. нитестебельный) –(Astragalus filicaulis)

Түйесүйек астрагал (ақтаспа) – астрагал малопорный – (Astragalus paycijugus)

Бұта қараған – карагана кустарниковая – (Caragena flutex)

Кәдімгі жантақ – верблюжая колючка обыкновенная – (Alhagi pseudalhagi)

Егістік сиыржоңышқа – вика посевная – (Vicia sative)

Түкті сиыржоңышқа – вика озимая (мохнатая) – (Vicia villosa)

Тышқан сиыржоңышқа – вика мышиный горошек – (Vicia craссe)

Жіңішке жапырақты сиыржоңышқа – вика тонколистная – (Vicia tenuifolie)

Жоңғар кекресі – остролодочник джунгарский – (Oxytropis songorica)

Ірігүлді тиынтақ – копеечник крупноцветковый – (Hedysarum graniflorum)

Ферғана тиынтағы – копеечник ферганский – (Hedysarum ferganense)

Имек бойдана – пажитник дугообразный – (Trigonella arcuata)

Тікенді бойдана – пажитник пряморогий – (Trigonella orthoceras)

Жалаң мия – солодка голая – (Oriycyrrhiza globra)

Кәдімгі ақмия – софора лисохвостая – (Qoebelia alopecuroides)

Шалғындық ноғатық – чина луговая – (Lathyrus pratensis)

Егістік ноғатық – чина посевная – (Lathyrus sutivus)

Күміс қоянсүйек – песчаная акация (серебристая) – (Amnodendron bifolium)

Карелин қоянсүйек – песчаная акация Карелина – (Amnodendron Karelinii)

Ноқат – нут – (Cicer arietinyt)

Мал азықтық бұршақ – кормовые бобы – (Vicia faba)

Жасымық – чечевица – (Lens esculente)

Мал азықтық бөрібұршақ – люпин кормовой – (Lupinus)

Тасбеде – пажитник – (Trigonella L.)

Зиягүл сарбас – крестовник – (Jenecio)

Көбенқұйрық – кузиния – (Cousinia)

Ақшыл жусан – полынь беловатая – (Artemisia leucodes)

Ақбалауыз жусан – полынь беловосковая – (Artemisia albicerata)

Бөрте жусан (австрия ж.) – полынь австрийская – (Artemisia austriaca)

Тамыр жусан – полынь белоземельная (п. сероземная) – (Artemisia terrae albae)

Шашақты жусан – полынь метельчатая – (Artemisia terrae albae)

Жоңғар жусаны – полынь джунгарская – (Artemisia scoparia)

Туран жусан – полынь туранская – (Artemisia turanica)

Черняев жусаны – полынь Черняевская (песчаная) – (Artemisia tsehernieviana)

Майқара жусан – полынь черная – (Artemisia paucifloza)

Лерхов жусан – полынь Лерховская (белая) – (Artemisia Lerchiana)

Шренк жусан – полынь Шренковская – (Artemisia Schrenciana)

Салқын жусан – полынь холодная – (Artemisia frigida)

Ширалған жусан – полынь эстрагон – (Artemisia dracunculus)

Қалқанша кесте жусан – полынь шитковидный – (Pyrethrum corybosum)

Шалғын қойжелкен – козлобородник луговой – (Tragopogon pratensis)

Қанатты көбенқұйрық – кузиния крылатая – (Cousinie alate)

Іріжапырақты сарыаңдыз – бузульник крупнолистный – (Ligularia macrophylla)

Татар сүттіген – латук татарский – (Lactuca tatarica)

Кәдімгі бақбақ – одуванчик обыкновенный (лекарственный) – (Taraxacum officinale)

Кәдімгі тұймешетен – пижма обыкновенная – (Tanacetum vulgare)

Кәдімгі өгейшөп – мать-мачеха обыкновенная – (Tussilago farfara)

Канада майдажелек – мелколепестник канадский – (Erigeron canadensis)

Ақсабақ лақса – мордовник белостебельный – (Echinops albicaulis)

Кәдімгі мыңжапырақ – тысячалистник обыкновенный – (Achillea millefolium)

Егістік сарықалуен – бодяк (осот) полевой – (Circium arvense)

Қылшықты сарықалуен – бодяк щетинистый – (Circium setosum)

Кәдімгі сарысояу – дурнишник обыкновенный – (Xanthium strumarium)

Үштармақ итошаған – череда трехраздельная – (Bidens tripartita)

Имектеу түйетікен – чертополох крючковый – (Carduus uncinatus)

Нүктелі далазығыр – солонечник точечный (желтушница) – (Qalatella punctata)

Тарбиған гүлкекіре – василек растопыренный – (Centraurea sguarrosa)

Жатаған укекіре – горчак ползучий – (Acroptilon repens)

Сoбалақ төскей – грудница мохнатая – (Linosyris villosa)

Тықыр жеміс шоңайна – лопух гладкосемянный – (Arctium leiospermum)

Қияқ шөп ерсағыз, (сағыз) – хондрилла ситниковая – (Chondrilla juncea)

Андыз – девясили – (Jnula)

Сарыандыз – бузульники – (Ligularia)

Түймедақ – ромашка – (Matricaria)

Дала зығыры – солнечник точечный – (Galatella)

Түйнекөлең – клубнекамыш (нюнка) – (Bolboshoenus)

Доңызөлең (ерте қияқөлең) – осока ранняя – (Carex praecox)

Түпті қияқөлең – осока дернистая – (Carex caespitosa)

Үрмежеміс қияқөлең (раң) – осока вздутоплодная – (Carex physodes)

Толық қияқөлең – осока толстостолбиковая (пустынная) – (Carex pachystylis)

Беллард кобрезия – кобрезия Белларди – (Kobresie bellardii)

Доңызсырт (күйгенбас) жіңішке кобрезия – кобрезия волосовидная – (Kobresie capilliformis)

Түркістан қияқөлең (қара қияқ) – осока туркестанская – (Carex turcestanica)

Таспа ұлпабас – пушица узколистная – (Eriophorum angustifolicim)

Қара өлеңшөп – камыш озерный (морской) – (Scirpus lacustris)

Ерте қияқөлең (доңызөлең) – осока ранняя – (Carex praecox)

Сәлемшөп – сыть – (Cyperuse)

Өткірқабықты келтебас – болотница острочешуйная – (Eleocharis oxyleris)

Қырықбуын келтебас – болотница хвощевидная – (Eleocharis eguisetiformis)
5. Қарақұмық тұқымдастары – Гречишные – Polygonaceae Juss

Татар рауғаш (түйе жапырақ) – ревень татарский – (Rheum tataricum L)

Атқұлақ (жылқы қымыздық) – шавель конский – (Rumex conferus)

Шаянмойын таран – горец змеиный – (Polygonum bistorta)

Құс таран (қызыл таспа) – горец птичий (спорыш, птичья гречиха) – (Polygonum aviculare)

Аққабық жүзгун – жузгун белокорый – (Calligonum leucocladum)

Қызыл жүзгун – жузгун безлистный – (Calligonum aphillum)

Медуза жүзгін – голова медузы – (Calligonum caput – medusae)

Қымыздық дәрі, кәдімгі қымыздық – шавель обыкновенный – (Rumex acetosale)
6. Айқышгүлділер тұқымдастар – Крестоцветные – Brassicaceae Burnttt

Тарна – брюква – (Brassica napus L.)

Мал азықтық шалқан – турнепс – (Brassica rapa L.)

Қыша – горчица белая – (Sinapis alba)

Рапс – рапс – (Brassice napus)

Ойық шытыршық – вайда выемчатая – (Jsatis emarginata)

Жабайы қырыққабат – капуста полевая – (Brassica campestris)

София сармаласы – сармала дескурайния – (Descurainia sofia)

Түркістан айқайын – малькомия туркестанская – (Malcolmia turkestanice)

Нәзік хориспора – хориспора нежная – (Chorisportenella)

Жіпжапырақ шытыр – лептaлеум нителистный – (Leptaleum fillifolium)

Тесікжапырақты шытырмақ – клоповник пронзенный –(Lepidium perfoliatum)

Биік сарбасқурай – гулявник высокий – (Sisymbrium altissimum)

Түсіңкі гольдбахия – гольбахия повислая – (Goldbachia pendula)

Сирия тасжемісі – крепкоплодник сирийский – (Euclidium syriacum)

Ақбас қурай – желтушник – (Erysimum)

Жатаған изень – прутняк, кохия стелющаяся – (Kochia prostrata)

Марсель қараматау – камфоросма марсельская–(Campho rosma monspeliacum)

Лессинг қараматау – камофосма Лессинга – (Camphorosma lessingii)

Күйреуік сораң – кейреук (солянка жесткая) – (Salsola rigida)

Үрпиген домалатпа – галимокнемис мохнатый – (Halimocnemis villosa)

Итсигек бұйырғын – ежовник безлистый – (Anаbаsis aphаlla)

Алабұталы көкпек – лебеда татарская – (Atriplex tatarica)

Ақ алабұта – марь белая – (Chenopodium album)

Сортаң бұйырғын – ежовник солончаковый (биюргур) – (Anabasis salsa)

Құм құмаршық – кумарчик песчаный – (Agriophyllum arenarium)

Боз көкпек – лебеда седая – (Atriplex cana)

Қотыр көкпек – лебеда бородавчатая – (Atriplex verrucifera)

Теріскен (мүйіз теріскен) – терескен роговидный – (Eurotia ceratoides)

Арқа бұйырғын – ежовник ветвистый – (Anabasis)

Бұйырғын – ежовник, биюргун – (Anabasis)

Эверсман теріскен – терескен Эверсмана – (Geratoides ewersmanniana)

Айылжапырақ құмаршық – кумарчик широколистный – (Agriophyllum latifolium)

Тасбұйырғын (кірпіжапырақ т.) – нанофитон ежовый (тасбиюргун) –(Nanophyton erinaceum)

Құм ебелегі – рогач песчаный – (Ceratocarpus arenarius)

Қалталы ебелек – рогач сумчатый – (Ceratocarpus utriculosus)

Баялыш сораңг – солянка древцевидная – (Salsola arbuscula)

Рихтер сораңг – солянка Рихтера – (Salsola richteri)

Палецкий сораңг – солянка Палецкого – (Solsola paletzkiana)

Қызыл сораңг (европа бұзаубас сораңг) – солерос европейский – (Salicornia europaea)

Натронды сораңг – солянка натронная – (Salsola nitraria)

Бүртікті сораңг – солянка почечкносная – (Salsola gemmescens)

Қаңбак – солянка русская (перекати поле) – (Salsola austrelis (ruthenia))

Шоңайна Элления – Элления малолистная – (Aellenia subaphylla)

Төмпек сарсазан – сарсазан шишковатый – (Halocnemum strobilaceum)

Ақ сексеуіл – саксаул белый – (Haloxylon persicum Bunge)

Қара сексеуіл – саксаул черный – (Haloxylon aphyllum)

Іле сексеуілше – саксаульчик илийский – (Artrophytum iliense)
8. Қалампыр тұқымдастары – Гвоздичные – Caryophyllacea Juss

Астық жұлдызшөп – звездчатка злачная – (Stellaria graminea)

Қалампыргүл – гвоздика – (Dianthus L.)
9. Раушангүлділер тұқымдастары – Розоцветные – Rosaceae Juss

Қисық теңгежапырақ – манжетка кривобокая – (Alchemille cyrtopleura)

Сібір тенгежапырақ – манжетка сибирская – (Alchemilla sibirica)

Күміс қазтабан – лапчатка серебристая – (Potentilla argentea)

Сабақсыз қазтабан – лапчатка бесстебельная – (Potentilla acaulis)

Дәрі шелна – кровохлебка аптечная – (Sanguisorba officinalis)

Көпнекелі қарабасшөп – черноголовник многобрачный–(Poterium polyganum)
10. Тауқалақайлар тұқымдасы – Яснотковые – Lamiaceae Lindl

Далалық жалбыз – мята полевая – (Mantha arvensis L.)

Жылтырақ шалфей – шалфей блестящий – (Salvia splendens)

Таулық фломис – зопник горный (шемюр) – (Phlomis oreophila)

Түйнекті фломис – зопник клубненосный – (Phlomis tuberosa)

Кәдімгі топырақбас – черноголовка обыкновенная – (Prunella vulgaris)

Түкті қайызғақшөп – чистец шерстистый – (Stachys lanata Jacg)
11. Айлаулықтар - бурачниковые – Bоraginaceae G. Don.

Орман ботакөзi – незабудка лесная – (Myosotis silvatica)

Дәрі майтамыр – окопник лекарственный – (Symphytum officinale)

Кірпікше кәріқыз – липучка ежовидная – (Lappyle echinata)

Согдий сасықкекіре – турнефорция согдийская –(Tournefortio sogdiana)
12. Құлқайыр тұқымдастары – Мальвовые – Malvaceae Juss

Құлқайыр – мальва мутовчатая – (Malva verticillata)

Талас жалбызтікені – алтей Таласский – (Althaea Talassica)
13. Қалақайлар тұқымдасы – Крапивные – Urticасeae Juss

Қосүйлі қалақай – крапива двудомная – (Urtica dioica L)

Кенепшөпті қалақай – крапива коноплевая – (Urtica cannabina)
14. Шатырша тұқымдастар – Зонтичные (сельдерейные) – Apiaceae (Umdelliferae Jnss)

Шайыр сасыр – ферула Шайыр – (Ferula schair)

Сасық қурай сасыр – ферула вонючая – (Ferulassa foetida)

Тегіс сасыр – ферула гладкая – (Ferula glaberrime)

Жаужұмыр сасыр, (дубянский сасыр) – ферула Дубянского – (Ferula dshaudshamyr

Аю балдырған – борщевик Сосновского – (Herecleum sosnovskyi)

Кәдімгі у тамыр – вех ядовитый – (Cicuta virosa)

Тасжарған пимпинелла – бедренец камнеломковый – (Pimpinella saxifraga)

Шұбар убалдырған – болиголов крапчатый – (Conium maculatum)

Малазық прангос – прангос кормовой – (Prangas pabularia)

Өзеншіл қарғатұяқ – резак поручейниковидный – (Falcaria sioides)

Ірі жапырaқ сужелкек – порезник промежуточный – (Seseli libanotis)

Маралоты – василистник – (Thalictrum L.)

Күнгелді – Купальница – (Trollius L.)
16. Қырықбуындар тұқымдасы – Хвощевые – (Eguisetaceae)

Далалық қырықбуын – хвощ полевой – (Eguisatum arbense L.)

Шалғындық қырықбуын – хвощ луговой – (Eguisatum pratense L.)
17. Лалагүлділер тұқымдасы – Лилейные – (Liliaceae)

Қызғалдақ – тюльпан – (Tulipa)

Лобель тамырдәрісі – чемерица лобеля – (Veratrum lobelianum)

Сары лапыз – безвременник желтый – (Colchicum luteum)

Орташа қазжуа – гусиный лук небольшой – (Gageasalisb parba)
18. Сабынкөктер тұқымдасы – Норичниковые – (Scrophulariaceae)

Кәдімгі зығыр – льнянка обыкновенная – (Linaria vulgaris)

Кирил сабынкөк – норичник Кириловский – (Scrophularia Kiriloviana)
19. Сүттігендер тұқымдасы – Молочайные – (Euphorbiaceae)

Далалық сүттіген – молочай ложнополевой – (Euphobia pseudagraria P.)

Түркістан сүттігені – молочай Туркестанский – (Euphobia Turkestanica)

Орал сүттігені – молочай Уральский – (Euphobia Uralensis)

Шалғындық қазтамақ – герань луговая – (Qeranium pratense L.)

Сібірлік қазтамақ – герань сибирская – (Qeranium sibiricum L.)
21. Бақажапырақтар тұқымдасы – Подорожниковые – (Plantaginaceae)

Үлкен иманжапырақ – подорожник большой – (Plantago major L.)

Кіші иманжапырақ – подорожник маленький – (Plantaga minuta)
22. Ұшқаттар тұқымдасы – Жимолостные – (Caprifoliaceae)

Карелин ұшқат – жимолость Карелина – (Lonicera alberti)

Іле ұшқат – жимолость Илийская – (Lonicera iliensis)

Алтай ұшқат – жимолость Алтайская – (Lonicera altaica)

Үлкен шайқурай – зверобой большой – (Hypericum ascyron L.)

Ұзынша шайқурай – зверобой удлиненный – (Hypericum elongatum)

кіріспе дәріс 1

АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ДАҚЫЛДАРЫ туралы ЖалПы МаҒлҰМаттар

Мақсаты: Студенттерді толығымен ауылшаруашылық дақылдарымен таныстыру.

Міндеті: Агрономия саласында, ауылшаруашылық дақылдарының маңызы зор екендігін түсіндіру.

Түйінді сөздер: Ауылшаруашылық дақылдары.

Дәріс жоспары:

1. Қазақстан ертеден аграрлы ел.