Практикалық жұмыс №12. Арнаулы зертханалық есептер шығару Эксперименттік есептер, олардың түрлері

4. Мыс сульфатының ерітіндісіне 3,5 г темір ұнтағы салынды. Неше грамм мыс бӛлініп шықты?

Шешуі. m(Ғе)=3,5 г; M(Cu)=?

1. Реакция теңдеуін жазамыз: Fe CuSO4  FeSO4 Cu

2. Реакция теңдеуі бойынша есептің шартында берілген заттардың грамм-атомдарының қатынасын табамыз. Темірдің 1 г-атомы мыстың 1 гатомын ығыстырады.

3. Грамм-атомдарды массаның физикалық ӛлшемдеріне айналдырып, реакцияға қатысатын заттардың массалық қатынасын табамыз. Темірдің 1 гатомы 56 г, мыстың 1 г-атомы 64 г. Реакцияға темір мен мыс 56  64 массалық қатынасында кіріседі.

4. Реакция теңдеуіне қарағанда 56 г темір 64 г мысты ығыстырып шығарады, ендеше 3,5 г темір қанша мысты ығыстырады?

5. Талқылауды схема түрінде жазамыз: a b немесе 56 г 64 г c x 3,5 г x г

6. Пропорция құрамыз: 64  х  56 3,5.

7. Пропорцияны шешеміз: 4 56 64 3,5   x  г

8. Жауабы: 3,5 г темір 4 г мысты ығыстырады.

5. Мыс сульфатының қандай мӛлшерінде 38,4 г мыс болады?

Шешуі. Берілгені mCu=38,4г; mCuSO4=?

Бұған қарағанда есептің шартында мыстың массасы ғана кӛрсетілген, пропорция құру үшін үш шама белгілі болу керек. Қалған екі шаманы заттың формуласынан іздейміз.

1. Заттың формуласын жазып, молекулалық массасын табамыз: М(CuSO4)=64+32+164 =160 к.б.

2. Заттың молекулалық массасын анықтаймыз: 1 моль CuSO4 = 160 г.

3. Егер мыс сульфатының 1 грамм молекуласында (160 г) 1 г-атом, яғни 64 г мыс бар, оның қандай мӛлшерінде 38,4 г мыс болады?

4. Пропорция құрамыз: 160  х  64 38,4.

5. Пропорцияны шешеміз:

х  16038,4/64  96 г

6. Жауабы: 96 г мыс сульфатында 38,4 г мыс болады.

6. Мыс сульфатының проценттік құрамы қандай?

Шешуі. Берілгені: CuSO4 ; Cu  - ?; S  -?; O -?. Құрамына кіретін элементтердің атомдық массаларына сүйеніп, мыс сульфатының молекулалық массасын табамыз: А ( Cu ) 64 к.б.; А( S )  32 к.б.; А( O ) 16 к.б.

М ( CuSO4 ) 64 + 32 + 16  4  160 к.б. Бұл есептің математикалық мәні 64, 32 және 64 сандарымен 160 проценттік қатынасын табуда, яғни 64, 32 және 64 сандарының әрқайсысы 160-тың проценті екенін анықтауда болып отыр. Ол үшін бұл есепті шешудің математикада қолданылатын толық жолын келтіріп, алдымен мыстың проценттік мӛлшерін табамыз. Егер 160 к.б. 100 деп алсақ, онда 64 к.б. неше процент болады? Оны табу үшін 1 - те қанша кӛміртектік бірлік бар екенін табамыз, ол 160-тан 100 есе кем болуы керек: 1,6 кӛміртектік бірлік 1-ке сәйкес келсе, 64 кӛміртектік бірлік, онда қаншама 1,6 к.б. болса, соншама процентке сәйкес келеді: 641,6  40. Бұл есепті шешудің жоғарыда келтірілген ережесін қорытып шығару үшін қандай амалдар қолданғанымызды анықтайық: 1 160 64 100 100 64:160    немесе 40% 160 64 100   . Мыс сульфатындағы оттегінің мӛлшері де - 40. Күкірттің проценттік мӛлшері: 20% 160 32 100   S  . Оқушылардың математикадан алған білімін химиялық есептерді шешуге қолдану пәнаралық байланысты жүзеге асыруға мүмкіншілік береді. Бірге келтіру тәсілі пропорция құру тәсіліне ұқсас, бірақ одан гӛрі есепті шығару жолы қысқа, ықшамды болып келеді. Бірге келтіру тәсілін қолданғанда, заттың берілген мӛлшеріндегі ӛлшем бірлігінің шамасын немесе осыған керісінше берілген ӛлшем бірлігінің шамасын - заттың мӛлшерін табады.